Tíminn - 08.06.1958, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, sunnudaginn 8. júní 1958i
Mál og Menning
eftir dr. Halidór Halldórsson
18. þáttur 1958
Finnbogi Jónsson póstmeistari
í Hafnaríirði hringdi nýlega til
raín og ræddi við mig um ýmis
orð, sem hann mundi eftir úr
æsku sinni í Húnavatnssýlu. Eitt
bessara orða var sögnin að epj-
ast, í þátíð epjaðist, í lýsihgar-
foáetti þátíðar epjazt. Þessi sögn
er höfð um oftognun skinnjaðra,
1. d. á skinnskóm o. s. frv. Finn-
':ogi sagði raunar, að nota mætli
sögniha í víðari merkingu, t. d.
væri hægt að segja, að jaðar á
gólfteppi hefði epjazt. Mér kom
íögnin ókunnuglega fyrir eyru,
þegar Finnbogi nefndi hana, en
'er ég hugsa máliö betur, hygg
ég mig hafa heyrt hana áður. Ég.'
íinn þessa sögn ekki í íslenzk-
tmi ofðabókum, ert allt um það
feann hún ag vera kunn um land
áílt. Dr. Jakob Benediklsson
íjegir mér, að hann þekki hana
ðr átthögum sínum í Skagafirði.
'Mkk væri mér að fá nánari
iregnir af þessari sögn.
Geir S. Björnsson, prent-
dmiðjustjóri á Akureyri, kenndi
irhér í vor orðið laski í merking-
•unni „bil mílíi lækja í hlíð“.
■Þekkti hann þessa merkingu frá
3íofi í Vatnsdal. Merking þesSi
•'er ekki tilgréind í Blöndalsbók.
Væri því skemmtilegt að frétta
náhar af henni.
Miklar umræður urðu í vet-
úr hér í þá'ttunum um orðið
móður. Skal ekkert af því end-
nrtekið. En nýlega sagði Pétur
Jónsson frá Nautabúi mér .frá
þvi að hann þekkti orðasamband-
iS móður á svfelli. Væri évo til
<irða tekið þegar svell væri orð-
ig mjög meyrt, svo að farið væri
sð nálgast krap. Einníg sagði
Pétur, að sagt væri svellið er
móðnað í sömu merkingu. Orð-
. 5 móður í þes'sari merkingu er
-akki í Blöndalsbók, og þar finnst
ekki heldur sögnin að móðna. Þá
rninntist ég einnig í vetur á orð
íin Maríutása og MarhhiH, sem
:7ofuð eru um sérstáka gerð skýja.
En Pétur þelckir orðið Maríuull í
ánriárri. og eiginl'egri nferkingu,
Hann segir, að þetta orð hafi
"verið notað um „ull, sem var svo .
kel búin ‘ undir kembingu, að
engir hökrar sáust, þótt brugð-
ð væri upp vig ljós.“ Þessi merk
:ng er ekki heldur tilgreind í
31öndaisbók. Hverjir kannasl við
'jnetta?
í 13. þætti 1958 minntist ég
orðið löghelsi. Hafði ég orðið
.ir bréfi frá Dagbjarti Maríus-
-yni, sem þekkti orðið úr Jökul-
Újörðum vestra. Dagbjartur hafði.
heyrt. orðið haft um hálsband
f'á skepnum), sem þannig var
hnýtt, að ekki gat herzt að liálsi.
Ég hefi vænzt þess að fá bréf
um þetta orð, en mér hefir ekki
orðið að þeirri ósk. En þag er
foó bót í máli, að einn maður hef-
’ii* hringt til mín út af þessu orði. j
Sá maður er Ólafur Þ. ICristjáns- j
son, skólastjóri í I-Iafnartirði. \
Þekkir hann orðig að vestan i
sömu merkingu og Dagbjartur.!
Er því öruggt, að orðið hefir eitt
kvað tíðkazt ■ um Vcstfjörðu,'
hvort sem það hefir þekkzt víðar i
eða ckki.
Enn berast mér bréf uim sila !
s)g ý'imislegt, er þá varðar. KoÞ
.fteinn Rristjánsspn frá Skriðu-
íandi kannast við orðmyndina
gervisili. í bréfi til mín, dags.
. á Akureyri 7. maí segir Kolbeinn
í.vo: ' . ' ••■■•- • -
Vegna gerðasiianna hlýt ég
að gpra örstuíta. athugasemd
og bjóða nokkra skýringu. Fað-
ir minn nefndi hann örugg-
lega gervisila. Ekki spurði ég
hann, ihversu hann væri að því
orði kominn eða hvort faðir
hans heíði nfefnt svo. Þes'si sili
var venjulega gerður úr grönn-
um kaðli eða gildu og sterku
snæri. Ég sá einnig gervisila úr
ól, þ.e. úr þykku skinni. Skorin
var Shringlaga ól (venjulega úr
kálfskinni). Þessum ólarhring
var smeygt utan um hinn raun-
verulega sila (silariri snilli
hagldanna), svo að gervisilinn
mynd'aði- rétt liorn við aðalsil-
ann. Kom því gervisilinn tvö-
faldur tá. klakk. Væfi grannur
kaðall (eða snæri) notaður í
gervisila, kom'hann ýmist sem
lykkja eða snara á aðalsilann,
og eftir (þvi einfaldur eða 'tvö-
faldur á klakkinn. Gervísili vár
aldrfei settur 'imíiíi háglda
(tengdi aldrei saman ihagidir).
Hlutverkíhans var einungis það
að síkká klýfina, svo að hún
hrykki ekki af klakki.
. Árnj Böðvarsson cand.. mag.
kannast einnig við órðið gervi-
sili, sömuleiðis segist Guðmund-
ur Jósafatsson liaffa beyrt það.
Ásgeir Svaribergsson í Þúfum
í Valnsfjarðarsveit hefir bent
mér á í bréfi, að orðasamband-
ið sjdlfgerður siiinn komi fyrir
í sögunni Ungfrúrini góðu og Hús-
inn eftir Halldór Kiljan. í s'óg-
unni segir svo:
En s'fcm betur fór gerði ó-
Iþurrkatíg og tkalsa uppúf
hundadögunum, svo það var
sjálfgerður silinn að hætta að
draga barnið ljósum logurii
áftrábak og áfram um plássið.
Þættir, bls. 129.
Þá thefir IHróbjartur Jónasson
skrifað trhé'r rækilegt bféf uni'
þb'ltá ofðasáinbáhd. Úæðir- ’diárin
fyi-st utti' riiérkirigu fþess óg íegg
úr áherzlu á það. að í Skaga-
firði sé það nötað lim éðíilégá
hindrun, tú. sé sagt, að það 'se
sjálfgerðuf silinn fyrir bónda að
hætta að heyja, þégar hann er
búinn méð allar s'lægjur. Á sama
liátt er sjáífgerður silinn fyrir
þann, sem lasinn er, að sitja
heiina. Og ennfremur er sjálf-
gerður silinn fyrir þann, sem
elcki á næga peninga, að kaupa
ck'ki bíl.
. Hróbjartur ræðii* einnig um
gjarðarsilaHn, sem er í fyrstu
isama fyrirbrigðið og sjálfgerð-
ur sili, eins iog ég hefi áður sýnt
írarn á. Þólt lýsing 'Hróbjarts sé
svipug þeim, sem ég hefi áður
birt, tek ég hana upp óbreytta,
með því að hún er rækileg og
hefir meriningarsögulegt gildi. í
hréfi Hróbjarts, senv er dágsett
á Hamri í Hegranesi 12. maí,
segir svo:
Þá er það igjarðarsiiinn —
svo var alltaf sagt ihér — 'ég
■hygg, að það sér réttara en
gerðarsili, (því silinn (þ.e. gjarð
arsilinn) leit út sem gjörð eða
dálítill hringur og var þannig
til búinn ,ag þegar dávænum
grip var lógað og' hausinn ‘af-
skorinn, þá va.r skorinn. 1—2
þumlunga hreiður renningur af
húðirini á hálsinum næst ofan
víð skurðstæðið. Þanriig mynd-
aðist lálítill leðurhringur eða
gjörð. Þétta var svo rakað og
hért, siðan elt dálítið í járn-
lykkju, som kölluð vaf brák.
Þetta voru heztu gjafðarsilaf,
sem fengust, -og var þeim þrugð J
ið um silann á reipunum, þegar
þess þyrfli aneð. En þ&Ö vari
alveg nauðsynlegt, t.d. við viðar
. flutninga og ýmsar harðar
klyfjar, þó alveg sérstaklega
við viðafdfögur. Þegar gjarðar-
silinn var rétt látinn um silann
á reipinu, sem bagginn eða
drögurnar voru bundnar í og
gjarðarsilinn kominn á klakk-
inn, þá var nokkuð öruggt, að j
bagginn eða drögurnar hrykkju
ekki upp af klökkunum.
Ýmislegt fieira ræðir Hróbjart
ur i bréfi sínu, en ekki gcfst tóm
til þess að sinn-i að ræða
þau ,éfhi né svara ýmsum öðrum
íyrirspurnum, sem þættinum
hafa borizt, H. H.
KEÁ
CFramhald á 2. «fðu).
kjörs, kvaddi sér hljóðs Þórarinn
Eldjárn og baðst undan endur-
kosningu. Flutti hann við þa'ð íæki
færi.-snjalla ræðu. Þórarinn hefir
vefið í- stjórn ; Káupfólagsihs um:
tvégg.ja. áratúga skeið, og formað-
ur félagsihs h'fefir hann vefið síðan
Einár Árnasön á Eyrárlandi féll
frá. Eins og áður er sagt, var Jón
Jónsson, Böggvisstöðum, kjörinn 1
hans stað í stjórnina, eri húri hefir
ækki enn skipt með sér 'yerkum,
Er Þórarinn Eldjárn' hafði flutt
ræðu sína, tók til rnáls Brynjólfur
Sveinsson og flutti ávarp til Þórar-
ins frá félagsstjórninni. Jakob Frí-
mannsson þakkaði Þórarni ágætt
sámstárf.
Kvöldið eftir fyrra fundardaginn
.bauð félagið fuUtrúum og gestum
að hlýða söng karlakórsins Geysis,
en síðasta daginn sáu þeir í boði
félagsins sjónleikinn „Afbrýðis-
söm eiginkona“ hjá Leikfélagi Ak-
ureyrar. Fulltrúar og gestir nutu
rausnariegra veitinga að Hótel
KEA.
fj^ — v m * bi
1
Þáttur kirkjunnar
iMiKKij
r / \ \ h
rnour se meo yöur
Byggingafundur
vFramhaid af 1. síðu).
stærri og betri íbúðarhús. Taldi
hann að ekki yröi þes's langf að
býða, að hver fjölskylda í Svíþjóð
ætti sinn bíl.
í Danmörku eru íbúðarhús
byggð svo til helminga, sem ein-
býlisliús og sambyggirigar. Þar er
riú mikið byggt áf litlum’íbúðum
fýrir 'ógift fólk; eri varðandi fjöl
skyldúíbúðir virðist vaxandi áhúgi
fyrir stækkun íbúðanna þár eiris
og anriárs staðar.
Það er sameíginlegf méð bygg-
ingai*mál,um allrá þessará landa,
að erfilt er. að skípuleggja bæjar
hverfi einbýlishusa, vegna þess
hve dýrt er að gera götur o:g leggja
vatn og s'kólp og dreifð bæjar-
hverfi. Þess vegna er nú meira
byggt af stó'rum fjölbýiishúsum
en áður var og reynt að gera íbúð-
irnar þar sem sjálfstæðasta heild.
Á þessari norrænu byggingar-
málaráðstefnu eru eins og áður er
sagt fulltrúar frá öllum Norður-
löndum og eru þeir þessir: Frá
Danrnörku: Axel Skalts og Svcnd
??* S0
KVEÐJA JESÚ til læri-
sveina sinna, er hann kemur
'til þeirra .eftir uprisuna, hljóm-
ar enn sem hin fegursta ósk
allra óska.
Það er likt og þessi síðustu
kveðjuprð meistarans mikla
géymi sjálfa uppsprettu eða
takmark hinnar æðslu þrár
hiris þjáða mannkyns, sem orð-
ið er svo hrellt af ógnum
•tveggja heimsstyrjalda á nokkr-
rim áratugum.
Undarlegast af öllu er, að
kristnu þjóðirnar skuli elcki cnn
hafa heyrt eða tileinkað sér
1 j þessa fögru og himnesku
kveðju. Samt er húrí í raun-
inni flutt í lok hverrar almennr-
ar guðsþjónustu, því að siðustu
brðin í Drottinlegri blessun eru
nákvæmlega í-sama anda:
„Og gefi þér frið.“
„Sælir eru friðflytjendur"
-sagði Kristur í Fjalh*æðu sinni,
„því að þeir munu Guðs börn
kallaðir verða.“ Og þar bendir
hann á einn hinn mikilvægasta
þátt í hlutverki fylgenda sinna
um allar aldir.
:i!í
| EN ÞETTA HLUVERK er
' margþætt. Fyrst og fremst það
að skapa frið og skilning milli
einslaklinga og þjóð, sem
berast á banaspjótum. Þar næst
að skapa fyrirgefningu og un-
að, samstarf og einingu á heim-
ilum og í félögum, já, hedum
þjóðfélögum, þar sem böl og
bölvun il-okkadráttarins villir,
|; æsir og tryllir.
Og enn vildi ég benda á þann
þáttinn í starfi friðflytjandans,
I' að hann getur sefað æstar öld-
ffl ur í hjarta og huga einstak-
I lings sem haldinn er af eiðar-
| leysi, angist, kvíða og kvöl.
Fátt er mikilvægara en veita
slíku hjai'la frið, frið við sína
eigin vitund, frið við Guð.
| ; Til þess getur eitt gleðibros
| .jafnvel gegnum tár,. eitt hand-
’ tak, eitt kærleiksorð, hafs svo
ff óinetarileg't gildi, verið' mikils-
if.verðara en allar periur og gim-
sleinar, gull og silfur.
En bezt ei' þóibæri. sem jafn-
vel . er. orðlaus en kemur fram
s.em almáttkur kr.aftur heilags
anda,. sem feykir bröt't skugg-
um og skýjum og Ieyfir glamp-
andi vorsól guðsnáðar að kom-
ast að liinni hrelklu sál, hinu
sorgþrungna hjarta.
SUMIR ERU GÆDDIR þeirri
gáfu, og ekki eru það sízt kon-
■ur, að þeim fylgir alltaf þessi
andblær friðarins, þessi ilriii-
þeyr liins sanna vors. Komi
þeir eða þær I sorgarhús, þá
-skín sólin gegnum tárin, koini
þeir eða þær í fangelsið, þá
gægist stjarna vonárinnar inn á
miili rimlanna fyrir gluggim-
um, komi þeir eða þær að hvílu-
beði hins sjúka og deyjandi, þá
bros'u* sjálfur dauðinn og verð-
ur að yndislegum Ijósengli.
Jafnvel hið illa missir tök í ná-
vist þeirra, svo að þyrnarnir
breytast í rósir, skuggarnir í
birtu, .grimmdin í blíðu, glamr-
ið í hátíðlega þö.gn. Þetta fóik
eru hinii’ eiginlegu prestar,
hátt hafði yfir allán lærdóm,
siði, vígslur 'og forin. Það finn-
ur sanleinka orðanna: „Verið
ekki hugsjúkir um, hva'ð þið
eigiö að segja, því að heilagm*
andi mun kenna yður allt og
minna yður á allt. ”Og stund-
um er það þögnin, sem bezt
hæfir. Þögnin, sem talar æðri
speki en orð fá tjáð.
EIN.UM SLÍKUM FRIÐ-
flytjanda hefh- verið lýst á
þessa Ieið:
„Flýr allt óhreint fyrir aug-
um þein*a,
linna lífskvalir fyrir liknar-
höndum,
forðist illyrmi fætur drósa,
hverfa illgresi, verða hvítar
liljui*.‘
Þannig eru þeir eða þæi*,
sem liafa gjört friðarkveð.iu
Drottins að lífi af sínu lífi:
starf í sínu starfi. Þannig eru
hinir sönnu prestar Jesú, engl-
ar friðar. og unaðar á brautum
samferðafólksins.
Ó, hlusta þú h'eimur á him- i
neskan friðaróð meistara þíiis. r
Eín fegurstu orðin, sem oft
er.u 'Sögð í íslerizka útvarpið,
segir einn af spekingum þjóð-
árinnár, þe'gai* haníi 'kvéður.
Með þéim vil ég Ijúka ’þessum
orðum um friðarkveðju Drott-
ins og segia við' aRa nrenh -allria
húina stríðandi þjóða:
í Guðsfriðj.
Árelíus Níelsson.

Möller. Frá Finnlandi B. Kelopuu.
Frá Noregi: E. Sehulze og J. Dit-
léfssen. Fná Sviþjóð Uif Snellman.
Frá íslandi: Zóphónías Pálsson,
Giumlaugur Pálsson og Iíalldói
Halldórsson.
Meðan hinir erlendu gestir
dvelja hér verður farið í kynnis
ferðir að Reykjalundi, upp í Hval-
fjörð, þar sérn hvalveiðistöðin
verður s'koðuð og síðan að Reyk-
holti og loks út á Akranes, þar
sem sementsverksmiðjan verðui*
skoðuð. Ennfréinur Vérður farið
aúsíur að Sogi, Skálholti og ef til
vill að Gullfossi.
Hjartkær eiginmaður minn
Guðmundur Gissurarson,
andaðist 6. þ. m.
Hafnarfirð, 8 júní 1958.
ingveldur Gisladóttir
fiNiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiii
B
| Kvenfélag Háteigssóknar
| KaffSsala
| í Sjómanriaskólanum í dag: Hefst kl. 3 (eftir messu).
Safnaðarfólk og aðrir Reykvíkingar, fjölmennið í
Sjómannaskólann í dag. Nefndin.
Yfir sumarmánuðirsa er
nauðsynlegt, að auglýsing-
ar, er birtast eiga í sunnu-
dagsblaði, hafi borizt aug-
lýsingaskrifstofu blaðsins
fyrir kl. 5 á föstudag.