Málfríður - 15.09.1997, Blaðsíða 7

er t.d. um tælensku, kínversku,
arabísku og rússnesku. Einnig
eru mörg mál ekki beygingamál
og setningafræði/málfræði þeirra
eðlisólík íslensku. Þar að auki
koma oft til landsins einstakling-
ar sem eru ólæsir með öllu, þó
þeir séu ágætlega gefnir.
Allt þetta verður að greina í
upphafi og ganga síðan út frá
forsendum nemenda. Olæs nem-
andi þarf kennslu sem byggir á
tali, myndum og athöfnum. Yfir-
leitt vilja slíkir nemendur mjög
gjarnan fá lestrar- og skriftar-
kennslu líka og ber þá að gæta
þess sem ég áður nefndi, að
sækja efni í reynsluheim nem-
andans. (Flestir þeirra ólæsu
sem koma hingað eiga uppruna í
Afríku eða Tælandi.)
Annar vandi, sem við stönd-
um frammi fyrir í íslensku-
kennslu, er sá að beygingar eru
ekki til í móðurmáli margra nem-
enda t.d. víetnömsku, kínversku
og ýmsum málum á Filipps-
eyjum. Þegar svo er hefur mér
gefist vel að byrja á algerum
grunnatriðum, sem eru merking-
arberandi, svo sem „er að“ og
„var að“ og „er búinn að“ og fikra
sig síðan áfram í et. og flt. Stig-
breyting lýsingarorða getur beð-
ið um sinn en orðin „mjög“ og
„mikið" kennd fyrst. En gæta
verður þess að hætti nemandi
námi á þessu stigi mun málfarið
lengi hefta hann í samskiptum og
hann virðist „einfaldari" eða
heimskari en hann er.
Eitt er það sem kennari verð-
ur að gæta sín á og það er að
nemandi lærir fyrst og fremst
það sem hann iðkar eða gerir.
Því er ekki nóg að kennari gefi
dæmi og fordæmi (þó að for-
dæmið sé ætíð öflugt kennslu-
tæki). Nemandi sem sjálfur talar
eða segir frá hefur fengið hald-
betri kennslu en hinn sem fyrst
og fremst hefur hlustað, og nem-
andi sem hefur sagt frá með
eigin orðum fer út úr tíma með
sigurtilfinningu í brjósti.
Það að láta nemendur búa til
setningar gefur þeim meiri þjálf-
un heldur en að þýða beint eftir
kennara því þá nýta þeir það
sem þeir hafa tiltækt og bæta við
hæfilegu magni orða. Ekki má
gleyma því að söngur og orða-
leikir eru góð kennslutæki og má
geta þess að Gígja Svavarsdóttir
kennari er að þróa slíka leiki í
íslensku fyrir útlendinga.
Áður er nefnt að sumir koma
ólæsir til íslands, en hins ber
líka að gæta að hingað flyst oft
hámenntað fólk sem fær ekki
störf hér við hæfi því málið
hamlar. Slíkir nemendur geta
gleypt í sig efni og melt málið
með miklum hraða og verður að
gæta þess að þeir fái líka eitt-
hvað við sitt hæfi. Stundum
getur reynst erfitt að gera það ef
aðrir lítt menntaðir eru í hópn-
um og verður þá að sjálfsögðu
að fá þeim aukaverkefni og
minnast þá þess að þeir hafa
sjálfir mikla sérþekkingu að
miðla af sem hægt er að láta þá
fjalla um.
Um málþroska
í upphafi þessara orða benti
ég á mikilvægi málþroskans og
þess að þau börn sem hingað
flytjast fái mál- og hugtaka-
þroska. Fái þau hann ekki eru
þau dæmd til þess að missa af
skólanámi, jafnt bóklegu sem
verklegu, og verða eins og for-
eldrarnir að treysta á tekjur
ófaglærðra eða þær sem hendur
og hugkvæmni gefa. Því vex
þeirri skoðun fylgi að kenna
verði aðfluttum börnum og
þeim sem koma frá framandi
málsvæðum móðurmál sitt svo
rækilega að þau öðlist vald á
hugtökum og geti talað og hugs-
að um flókin fyrirbæri á móður-
málinu. Þá sé von til að þau öðl-
ist þann málþroska sem til þarf
að fjalla um flókin efni á hinu
nýja máli og tileinka sér skóla-
nám á því.
Auðvitað væri hugsanlegt að
láta börnin ekki læra móðurmál
sitt en styðjast eingöngu við
íslensku. Hver ætti að kenna
þeim hana svo að gagn væri?
Ekki móðirin, ekki faðirinn, sem
e.t.v. er af sama þjóðerni og hún
eða þá burtu langan vinnudag
ellegar á sjó, og e.t.v. er hann
ekki lengur til staðar við uppeld-
ið. Þegar að þessu öllu er gáð
ber allt að sama brunni. Það eru
sjálfsögð mannréttindi nýbúa-
barna að fá rækilega fræðslu í
móðurmálinu svo að framtíð
þeirra sé tryggð að jöfnu við
önnur íslensk börn.
Nokkur viðleitni er nú þegar í
þessum efnum. í fáein ár hafa
víetnömsk börn getað fengið
kennslu í móðurmálinu í Náms-
flokkum Reykjavíkur, einnig börn
af norrænum og þýskum upp-
runa og nú hafa portúgölskumæl-
andi börn bæst í hópinn, sem og
börn af ítölsku bergi brotin. í
Miðstöð nýbúa er einnig kennsla
sem miðar að þessu sama, efla
færni í móðurmáli barnanna.
Unglingar sem komnir eru í
10. bekk eða á framhaldsskóla-
stig eru oft illa settir því að þeir
eiga erfitt með að tileinka sér ís-
lensk orð yfir hugtök sem þeir
eiga að læra, en fullyrða má að
því betra vald sem þeir hafa á
hugtökunum á móðurmálinu
þeim mun auðveldari en hinn
íslenski hugtakaheimur.
Fyrstu nýbúar á íslandi voru
auðvitað hinir norrænu forfeður
okkar en þeir höfðu í hópnum
Kelta sér til fulltingis og bráðlega
barst þeim enn ein menningar-
bylgjan, þ.e. hin kristna trú. Úr
þessari deiglu ólíkra þjóðflokka
og nýrra menningarstrauma reis
svo hin bókmenntalega alda, sem
hefur skolað nafni íslands inn í
heimsbókmenntasöguna. Síðan
kom menningar- og efnahagslægð
hjá okkur íslendingum. Eina háa
risið var Hallgrímur Pétursson og
Passíusálmarnir. Það hefur aldrei
verið rætt að Hallgrímur giftist
konu sem hafði dvalið alllengi
meðal múslímatrúarmanna og
hlýtur að hafa miðlað honum af
upplýsingum um menningu, við-
horf og lifnaðarhætti þess fram-
andi fólks. Er hugsanlegt að sú
miðlun hafi valdið því að hann
hugsaði öðruvísi og frumlegar en
aðrir og skapaði verk á heims-
mælikvarða?
Það fara fram miklir fólks-
flutningar í heiminum í dag. ís-
lendingar fara ekki varhluta af
því. Ný þekking og færni og ný
viðhorf berast til okkar og ný
hugsun hlýtur að spretta upp úr
slíkum suðupotti. Gaman verður
að sjá hvort upp rísi nýtt blóma-
skeið í menningu okkar íslend-
inga og þá á hvaða sviði.
Guðrún Halldórsdóttir,
skólastjóri Námsflokka Reykjavíkur.
7