Fréttablaðið - 07.03.2009, Blaðsíða 24

24 7. mars 2009 LAUGARDAGUR
J
óhanna er það sem kall-
ast blátt áfram. Talar tæpi-
tungulaust og hefur áhuga á
öllu öðru en sjálfri sér þrátt
fyrir að vera efni viðtalsins.
Þannig hefur hún greinilega
einhverjar skoðanir á stjörnu-
speki, fer fljótlega að rýna í
hvaða stjörnumerki blaðamaður gæti
verið í og segist sjálf vera vatnsberi –
gleymda stjörnumerkið sem einhvern
veginn verði alltaf út undan og enginn
viti neitt um. Hins vegar er sagt um
vatnsberann að það sé stjörnumerki
sem hugsi núna það sem aðrir hugsi
eftir fimmtíu ár. Að vonum er hún
ánægð með það.
Hefur dvölin í Mið-Austurlöndum
breytt henni mikið? „Já, ég held að
það sé óhjákvæmilegt að maður verði
víðsýnni og fróðari. Þetta hefur gefið
mér það að ég hvorki ofmet mig né van-
met. Ég er ekki með yfirgengilega hóg-
værð í sambandi við sjálfa mig en ég er
heldur ekkert uppteknari af mér sem
manneskju en eðlilegt er og sjálfsagt.
Raunsæ segirðu. Jú, ætli það ekki. Á
minn hátt. Samt á ég til rómantík og
viðkvæmni. Það er hluti lífsins í lönd-
um araba og ég fæ mig aldrei fullsadda
af þeim heimshluta.“
Fór að ferðast fyrir alvöru 37 ára
Upphafið að ferðalögum Jóhönnu á
slóðir Mið-Austurlanda má rekja til
loka áttunda áratugarins. „Þetta hefur
allt sínar orsakir, eitt leiðir af öðru.
Ég var í guðfræði þegar ég var yngri,
datt inn í hebresku og hafði afskap-
lega gaman af. Það var sennilega ekki
síst kennarinn sem við höfðum, dokt-
or Þórir Kr. Þórðarson. Hann var ein-
stakur lærimeistari. Ég veit ekki hvort
það hjálpaði mér að hafa gluggað í
hebresku, þegar kom að því að læra
arabísku, enda hið síðarnefnda flókn-
ara málfræðilega og arabískan hefur
hvað ríkastan orðaforða. En ég komst
að vísu yfir þann þröskuld að málið var
ritað frá hægri til vinstri.“ Á þessum
tíma var hún með tvö lítil börn og því
ekki efni til eða tími að halda áfram
námi.
Jóhanna leggst því í ferðalög einum
15 árum síðar. Var orðin 37 ára gömul
þegar ferðir hefjast á slóðir Mið-
Austurlanda. Jóhanna vann á Morgun-
blaðinu á þessum árum en hún var þar
starfandi allt til ársins 1995, eða í nær
30 ár, og alltaf í erlendum fréttum og
síðustu árin umsjónarmaður sérblaðs-
ins Daglegt líf. „Á þessum tíma studd-
um við Íslendingar Ísraela mjög ein-
dregið, litum svo á að arabar hefðu
stolið landi af gyðingum og settum
svo bara punkt. Þessi deila milli araba
og gyðinga truflaði mig og ég sá að
það var einhver skekkja í þessu. Sam-
kvæmt þeirri sögu sem ég hafði lesið
voru það ekki arabar sem stálu landi
af gyðingum. Hvernig stóð þá á þessu
hatri gyðinga? Ég hugsaði því með mér:
Nú fer ég og kynni mér þetta sjálf.“
Skipulögð einstæð móðir
Jóhanna fór til Ísraels þrjú ár í röð,
fyrst árið 1977, og hreifst í fyrstu mjög
af Ísrael. „Fljótlega fór þó að birtast
manni það sem varla verður kallað
annað en óskapleg fanatík Ísraela og
í kjölfarið fór ég að velta vöngum. Ég
hafði skrifað spekingslegar greinar í
Morgunblaðinu í erlendu fréttunum um
málefni Mið-Austurlanda en sá að þrátt
fyrir það var þekking mín fjarskalega
yfirborðskennd.“
Morgunblaðið borgaði ekkert fyrir
greinar Jóhönnu á þessum fyrstu
árum eftir 1980 þegar hún hélt í ferð-
ir til landa eins og Jórdaníu, Sýrlands
og Egyptalands, og smám saman til
flestra landa í arabaheiminum. Því var
mikilsvert að spara pening og skipu-
leggja tíma sinn enda var Jóhanna þá
einstæð fjögurra barna móðir. „Ég er
að upplagi skipulögð, mér hefur oft-
ast tekist að skipuleggja minn tíma af
kostgæfni. Fjármál? Já, þar er ég líka
skipulögð og vil vera pottþétt í þeim
málum. Í gamla daga passaði ég mig
alltaf á því að eiga varasjóð, þótt það
væru bara nokkur hundruð krónur.
Svona varð þetta að vera og hentaði
mér prýðilega. Á þessum tíma var ég
formaður í Félagi einstæðra foreldra
og heilmikill tími fór í að berjast fyrir
baráttumálum í því félagi sem var
nýtt. En ég átti óskaplega góða að, for-
eldra sem hjálpuðu mér ekki bara með
krakkana. Og góða vini. Slíkt skiptir
sköpum.“
Styðjandi foreldrar
Jóhanna segist líta á sig sem heppna að
hafa fengið tækifæri til að ferðast víða.
„Ég hugsa oft að hefðu foreldrar mínir
haft tækifæri hefðu þau viljað vera að
gera eitthvað svona. Þegar ég ákvað að
fara til Egyptalands, 55 ára gömul, og
læra í heilt ár, var móðir mín enn á lífi.
Ég sagði henni að ég væri að hugsa um
að fara út. Og hún sagði: „Jahá! Þú ert
alltaf að gera eitthvað skemmtilegt!“
Þetta sýnir opinn hugsunarhátt sem
mér finnst afskaplega sjarmerandi.
Hún var ekkert að draga úr mér held-
ur segja mér hvað þetta hlyti að vera
gaman.“
Börn og barnabörn Jóhönnu styðja
hana að hennar sögn í þessum áhuga
hennar ekki síður en móðir hennar
gerði. Dætur hennar hafa báðar farið
með henni til Jemen og Jórdaníu, svo
og Sýrlands. „Stálpuðu barnabörnin
mín hafa líka ferðast með mér. Strák-
arnir mínir hafa ekki farið í neina ferð
með mér. Ég veit ekki af hverju. Það er
bara svoleiðis.“
Jóhanna hefur farið með hópa til
Jemen, Jórdaníu og auk þeirra sem
voru nefnd til Kákasuslandanna
þriggja, til Óman. Síðustu árin hafa
ýmsir stuðningsforeldrar barna í
Jemen verið með í för þangað og heim-
sótt skólamiðstöðina. „Fólkið sem fer í
þessar ferðir verður oft hissa hvað því
líður vel á þessum slóðum og hvað það
er öruggt. Það er hressandi. Og sumir
hafa farið í margar ferðanna. Enda
treystir fólk því sjálfsagt að ég tefli
ekki á tvær hættur. Öll svæði í heim-
inum geta svo auðvitað verið viðsjár-
verð ef út í það er farið.“
Getum lært margt hvert af öðru
En hvað geta Íslendingar lært af menn-
ingarheimi araba að mati Jóhönnu og
hvað geta arabar lært af okkur? „Það
Bútur af hjartanu verður eftir í Jemen
Það var árið 1986 sem Jóhanna fór í
fyrsta skipti til Jemen og á næstu árum
áttu ferðirnar eftir að verða enn fleiri.
Árið 1995 hætti hún sem blaðamaður
á Morgunblaðinu eftir nærri þrjátíu ára
starf þar og ákvað að fara til Egypta-
lands og tók byrjendapróf í arabísku.
Hún ákvað að láta ekki staðar numið
heldur hélt áfram að ferðast af fullum
krafti um Mið-Austurlönd milli þess
sem hún hélt námskeið hér á landi í
arabísku og kynnti Íslendingum menn-
ingu araba. Hún hefur skrifað fimm
bækur er tengjast Mið-Austurlöndum.
Sú síðasta, Arabíukonur, fékk verðlaun
Hagþenkis og peningana notaði hún
til að stofna sjóð: Fatímusjóðinn sem
styrkja á börn og konur til mennta í
Jemen, einu fátækasta ríki arabaheims-
ins, en þar er ólæsi mikið. Í dag styrkir
sjóðurinn 133 börn og 27 fullorðnar
konur til náms og starfsþjálfunar.
Sjóðurinn safnaði hátt í 30 milljónum í
haust þegar glæsimarkaður var haldinn
í Perlunni í lok ágúst. Peningana á að
nota til að kaupa nýtt skólahúsnæði
í Jemen. Jóhanna er formaður í VIMA
– Vináttu- og menningarfélagi Mið-
Austurlanda. Jóhanna tekur engin
laun fyrir starf sitt í þágu barnanna og
kvennanna í Jemen en hún segir að á
bak við þessa styrki séu Íslendingar
sem sumir hafi jafnvel ekki komið til
Jemen og aldrei mætt á félagsfundi.
Hjálparstarf Jóhönnu í Jemen
Jóhanna Kristjónsdóttir hefur á síðustu árum áorkað
ótrúlegum hlutum í Jemen og veitt Íslendingum um
leið aðra sýn á heim araba. Fyrir þessi störf sín hefur
Jóhanna hlotið heiðursverðlaun Samfélagsverðlauna
Fréttablaðsins. Júlía Margrét Alexandersdóttir ræddi við
Jóhönnu um fortíðina og leyndardómsfulla framtíð.
er eiginlega það sama á báða bóga. Við
getum kannski ekki skilið menningar-
heima hvort annars en við getum lært
að virða þá. Hjá þeim, og þá sérstak-
lega í fátækari löndunum, er borin
mikil umhyggja fyrir fjölskyldunni.
Sýnilegri umhyggja en finna má hér
heima. Nú alhæfi ég dálítið, það eru
alls staðar til undantekningar, en
umhyggja fyrir fjölskyldunni er ósköp
yfirborðskennd hér á landi. Við sýn-
umst dálítið hvað það snertir og segj-
um oft að það sé ofsalega gott að vera
með fjölskyldunni. En hvað sinnum
við öldruðum ættingjum okkar mikið?
Þetta væri óhugsandi þarna úti – þeir
eldri njóta alltaf mestu virðingarinnar.
Þú heimsækir ömmu þína af því að það
er svo mikill heiður fyrir þig, gaman
og þú lærir á því. Arabar eru líka heið-
arlegir, öndvert við það sem margur
segir um „bévítis þjófótta arabann“.
Það er skömm að stela og þú gerir það
ekki. Með því seturðu blett á heiður
fjölskyldunnar. Heiðurshugtak araba
er afar ríkt og hefur gerólíka merk-
ingu í þeirra heimi. Auðvitað vilja þeir
prútta og plata dálítið en það er helst
á þeim slóðum sem túrisminn er mik-
ill.“
Myndi ekki þola að vera aðal
Jóhanna segist samt oft vera sjálfri sér
nóg og er ekki viss um að hún myndi
þola það ef hún, ættmóðirin í stórri fjöl-
skyldu, væri heimsótt í tíma og ótíma
eins og þykir sjálfsagt í löndum araba.
„Nei, við erum kannski ekki beint
þannig. Ég man einu sinni þegar ég var
á ferðalagi með hóp fólks í Sýrlandi.
Þar var þá ekki farsímasamband og
þegar við komum yfir til Líbanon ruku
allir til og fóru að hringja heim í sitt
fólk eftir að hafa ekki heyrt í því í tíu
daga. Mér fannst endilega að ég hlyti
að þurfa að gera það líka og hringdi í
Illuga son minn. Illugi hélt hreinlega
að eitthvað hefði komið fyrir. Við vitum
hvert af öðru og erum nærri þegar á
þarf að halda. Þurfum ekki óþarfa sím-
töl um veðrið.“
Nýir tímar
Jóhanna hefur verið á faraldsfæti í
mörg ár og jafnvel farið einar átta
ferðir á ári með hópa til Mið-Austur-
landa. Árið 1995 hætti hún á Moggan-
um og lagðist þá í ferðalög, fyrirlestra
um Arabíu og kennslu. Hún segir að
eftir þetta ár muni hún hægja á ferð-
inni. „Ég er að spá í að gera annað.
Auðvitað mun hjálparstarfið halda
áfram í Jemen og ég fer þangað eins
og þarf. En ég mun minnka hópaferð-
irnar þangað út. Við þurfum að halda
áfram í hjálparstarfinu og það þarf
átak því peningarnir sem við söfn-
uðum með markaðinum í haust, rétt
fyrir kreppu, hafa rýrnað allverulega
og sem stendur nægja þeir ekki fyrir
nýju skólahúsnæði. En þeir hafa held-
ur ekki glatast, þeir voru á öruggri bók
en ekki sjóðum sem betur fer. Það er
erfitt að millifæra milli landa nú og
hefur það sett strik í reikninginn. En
við reynum okkar besta áfram. Ég ætla
að snúa mér að nýju viðfangsefni sem
er enn þá leyndarmál. Bók? Tja. Kemur
í ljós, en ég mun auðvitað fara áfram til
Jemen á eigin vegum til að fylgja eftir
hjálparstarfinu. Það er svo skrítið en
það verður einhver ögn eftir af hjart-
anu þegar maður hefur verið í Jemen.
Það á við um fleiri þessara landa, svo
sem Írak fyrir innrásina 2003 og Sýr-
land þar sem ég bjó einna lengst. Sálin
er stundum lengi á leiðinni heim hvað
svo sem ég fer oft.“
VISS UM AÐ AÐRIR MYNDU GERA ÞAÐ SAMA „Ég er viss um að hver sem færi til Jemen, og byggi þar í einhvern tíma,
myndi fara út í að reyna að hjálpa. Litlir peningar á okkar mælikvarða, hvað sem öllu krepputali líður, skipta miklu
máli þar úti. Það þykir mikill heiður að vera styrktur af Íslendingi í Jemen og stuðningur okkar er mikils metinn,“ segir
Jóhanna Kristjónsdóttir, heiðursverðlaunahafi Samfélagsverðlauna Fréttablaðsins. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Þetta væri
óhugsandi
þarna úti
– þeir eldri
njóta alltaf
mestu virð-
ingarinnar.