Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.2000, Síða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.2000, Síða 13
ALDARAFMÆU POSTFERÐA EFTIR HEIMI ÞORLEIFSSON Ný vegalög voru sett á alþingi 1893 og þar var gert ráð f/rir svokölluðum flutningabrautum á helstu leiðum og skyldu þær 1 agð< jr þannig, að þær væru f; serar vögnum. Það er þó fyrst á alþingi 1897, að 1 u < CD ZT~ 3 /ft að nota þurfi hina nýju vegi og brýr betur í þágu almenns flutningakerfis. Ljósmyndasafn Magnús Ólafsson. Póstvagnar í Hafnarstræti. Pósturinn situr í fremri vagninum og er með pósttösku og lúður. Fargjald og flutuingskaup meö póstvagninum. Milli Reykjavíkar og Selfoss Fargjald: aöra leið kr. 3,50, báöar ieiðír kr. 5,00 —' — — * Þjórsárbrúar — — - 4,25, — — - 6,00 —' — — - Ægisíða — — - 5,00, — — - 7,00 — — — - Þingvalla — — - 3,00, — — - 4,00 Ath. 1. i’yrir allan farangur sinn verða farþegar að borga sérstaklega. 2. Farþegar austan yfir Hellisheiði verða að gaDga upp Kambana. 3. Fargjaldið greiðist jafuan um leið og stigið er í vagninn. Fluiningskaup: Milli Reykjavikur og Kotstrandar fyrir pnndið 2*/* eyrir — - Selfoss — — — - Þjórsárbrúar — — --- . Ægisiðu — — — . Þingvalla — — Ath. 1. AUar sendingar með vagninum verða að vera yfir 5 pd, 2. Engin þungavara, svo sem kornmatur, járnvara, salt og flutnings með póstvagninum; en bjóðist mikill flutningur, verður hann sérstökum flutningsvögnum, ef um semur og ástaður leyfa. 3. Hver sending só greinilega merkt, með nafni og heimili viðtakanda; skal og til- tekið, á hvaða póststöð sendingunni skal skilað, og er hún úr ábyrgð vagnstjóra eftir að þangað er komið. 4. Flutningskaup greiðist um leið og sendinguani er veitt viðtaka. 5. Samkvæmt prentaðri áœtlun um póstvagnferðir leggur vagninn á stað frá Reykja- vik á bverjum mánudegi kl. 6 siðdegis, og kemur aftur næsta föstudag á eftir. En til Þingvalla íer vagninn á tfanabilinu frá 1. júll til I. september á hverjum laugardagsmorgni kl. 8, og snýr þaðan aftur daginn eftir. 6. Komi þær tálmanir fyrir, aö vagninum ekki verði unt að fyigja áætlun, skal það tekið fram, að vagnstjóri ber enga ábyrgð gagnvart farþegum, þótt för þeiria tefjist; en bann mun gera BÓr far um að ferðirnar gangi svo fijótt og Yel sem frekast verðnr auðið. Reykjavík, 2. júli 1900. I»orst. J. Davidson. 3 4 ' • 5 2'/» eyri að þyngd. kol, verðnr tekin til fluttur Auglýsing úr ísafold 7. júlí 1900. HINN 18. júní næstkomandi eru liðin 100 ár frá því að ís- lendingar áttu þess fyrst kost að setjast upp í vagn, sem flutti þá landleiðis milli staða. Fólk gat í fyrsta sinn nýtt sér þau þægindi að geta keypt sér far á vissum degi og vissum tíma og vera nokkuð öruggt um að komast á vissan stað á vissum tíma. Þessi nýjung var tengd póstflutningum sem loksins voru teknir að þróast til nýrra hátta. Fram að þessu hafði allur póstur á landi verið fluttur í koffortum á klyfjahestum eða í töskum ríðandi og gangandi landpósta. það er með ólíkindum, að í lok 19. aldar var þungaflutningur eins og bréfapóstur, blaðapóstur og jafnvel böggla- póstur fluttur á hestbaki svo langa leið eins og milli Reykjavíkur og Eskifjarðar. En snemma sumars árið 1900 varð loksins á þessu breyting. Tekið var til við að flytja póst og farþega með fjórhjóla yfirbyggðum vögnum með tveimur hestum fyrir á vestasta hluta póstleiðarinnar Reykjavík - Eskifjörður. Allt frá því að sett voru lög um vegagerð árið 1875 og Alþingi fór að veita fjármunum til þessa málaflokks, var unnið að vegabótum á leiðinni frá Reykjavík austur í Arnessýslu. þessir nýju vegir voru lengi vel eingöngu mið- aðir við reiðmenn og hestalestir og ekki færir vögnum. Kom hér einkum til mikill halli í veg- arstæði, einkum í Hellisskarði fyrir ofan Kol- viðarhól og um Kamba. Ný vegalög voru sett á Alþingi 1893 og var þar gert ráð fyrir svoköll- uðum flutningabrautum á helstu leiðum og skyldu þær lagðar þannig, að þær væru færar vögnum eða eins og segir í lögunum:.....svo skal vegi gjöra á flutningabrautum, að vel sjeu akfærir hlöðnum vögnum á sumrum“. Meðal flutningabrauta, sem taldar voru upp í lögunum frá 1893, var leiðin frá Reykjavík austur í Rangárvallasýslu. A þessari leið hafði Ölfusá þegar verið brúuð og Þjórsárbrú var opnuð 1895. Þá voru liðin tvö ár, frá því að Sig- urður Thoroddsen hafði tekið við nýju starfi sem landsverkfræðingur, og meðal hans fyrstu verka var að mæla fyrir og stjórna lagningu nýs vegar um Hveradali í stað þess að fara brattann í Hellisskarði og fjölga beygjum og með því gera Kambana vagnfæra. Eftir þessar framkvæmdir og nýja vegarlagningu austan Hellisheiðar var kominn vagnfær vegur austur í Rangárvallasýslu. Þó að fært væri orðið fyrir vagna yfir Hellis- heiði varð enn nokkur bið á því, að reglubundn- ar ferðir hæfust á þessari leið með vögnum. Eftir jarðskjálftana miklu á Suðuriandi árið 1896 voru þó börn flutt til dvalar í Reykjavík í vögnum, og einstaka maður fór reglulega með vagn eða kerru yfir heiðina. það er fyrst á Al- þingi 1897, að því er hreyft að nota þurfl hina nýju vegi og brýr betur og í þágu almenns flutningakerfis. Jón Jensson, þingmaður Reyk- víkinga, tók sérstaklega fram í ræðu í þinginu, að það væri skrítið, að póstar sem færu yfir Hellisheiði notuðu ekki vagna en væru með klyfjaða hesta upp á gamla móðinn. Vildi Jón, að landsstjómin beitti sér fyrir því, að póstam- ir notuðu vagna og komið yrði á skipulegum flutningum. þetta leiðir hugann að því, að um margar aldir höfðu áætlunarvagnar, dregnir af hestum, verið á ferð um vegi i Evrópu. Fólk gat keypt sér far með þeim auk þess sem vagnarnir fluttu póst og minni varning. Síðan hafði tími hestvagnanna liðið undir lok við komu gufuafls- ins og um aldamótin 1900 höfðu járnbrautar- lestir bmnað um löndin í marga áratugi. Niðurstaða umræðanna á Alþingi 1897 varð sú, að nokkrir þingmenn lögðu til, að styrkur yrði veittur fjárlögum til „fastra flutninga- vagnferða einu sinni eða tvisvar í viku að sumr- inu, frá Reykjavík austur að þjórsárbrú og lengra eptir því sem lagning flutningabrautar- innar austur í Rangárvallasýslu miðar áfram“. þessi tillaga náði ekki fram að ganga í það sinn. Á þinginu 1899 kom aftur fram tillaga um styrk til vagnferða og nú að gefnu tilefni. Ditlev Thomsen kaupmaður hafði boðist til þess að koma á vagnferðum austur um sveitir gegn styrk úr Landssjóði og einhverju gjaldi fyrir póstflutning. Thomsen hugsaði sér, að starfs- maður póststjórnarinnar færi með vagninum og sæi um póstinn. Nú brá svo við, að Alþingi samþykkti að veita árlegan styrk til póstvagna- flutninga árin 1900 og 1901. þó að styrkur væri fenginn, fer engum sög- um af vagnferðum Thomsens kaupmanns, en um áramótin 1899-1900 barst landshöfðingja bréf frá þorsteini J. Davidson, sem kallaður var „skýlisvörður á þingvöllum". Efni bréfsins var tilboð frá Þorsteini þess efnis, að hann býðst til þess fyrir fjárstyrkinn frá Alþingi „að lá ta lukt- an póstvagn ganga milli Reykjavíkur og Ægis- síðu einu sinni í viku á tímabilinu frá 15. júní til 1. október". Til frekari skýringar segir Þor- steinn, að vagninn verði útbúinn sem póstvagn- ar í öðrum löndum. Hann verði þó eins léttur og meðfærilegur sem nokkur kostur sé á. Þor- steinn segist ætla að láta panta vagninn og þá væntanlega erlendis. Byggt verði yfir hann með sérstöku tilliti til þess sem hentar veðráttu hérlendis. I vagninum eigi að flytja allan póst- flutning austur um land og kveðst Þorsteinn ekki ætla sér annað endurgjald fyrir það en krónurnar frá Alþingi. Skyldi póstvagnaferð- unum hagað þannig, að vagninn mætti austan- pósti í Odda, en sá flutti póstinn austur að Prestsbakka. Fyrir að flytja póstinn frá Ægis- síðu að Odda, þ.e. yfir Rangá, sem var óbrúuð, fór Þorsteinn fram á hæfilega aukaborgun. Landshöfðingi afhenti Sigurði Briem póst- meistara tilboð Þorsteins og virðist póstmeist- ara hafa litist vel á það. Var fljótlega gerður samningur um „ flutning á póstsendingum með vagni milli Reykjayíkur og Ægissíðu frá 15. júní til 1. október". í samningnum voru ákvæði um brottfarardaga og skyldi farið á mánudags- kvöldum austur og komið aftur á föstudögum. Þá var kveðið á um fargjöld, sem auglýst voru, eftir að ferðirnar voru hafnar. Nákvæmar reglur voru auðvitað um póstflutninginn, en Þorsteinn J. Davidson bar ábyrgð á honum gagnvart póststjórninni. í vagninum skyldi flytja allar póstskrínur, póstpoka og pósttösk- ur, og ökumaður hans var skyldugur til þess að taka á móti lausum bréfum, sem hann var beð- inn fyrir. þau skyldu sett í sérstaka tösku, sem síðan skyldi opna og taka upp úr á næstu póst- afgreiðslu. Eftir að samningurinn um vagnferðir var gerður, hefur Þorsteinn efalaust unnið að und- irbúningi ferðanna. Hann auglýsir eftir hestum til kaups, en ekki er ljóst, hvaðan hann fékk fyrsta vagninn. Fyrsta vagnpóstferðin á ís- landi og jafnframt fyrsta áætlunarferðin á landi, þar sem seld voru sæti fyrir farþega, hófst síðan mánudagskvöldið 18. júní og segir ísafold svo frá þessum stórtíðindum 23. júní: Póstvagnaferðirnar austur í Rangárvalla- sýslu hófust núna í byrjun vikunnar [18. júnfj. þær annast hr. þorsteinn Davidson, skýlisvörð- ur á þingvöllum. Hann var 5 dægur í ferðinni alls austur að Odda; vagnbraut ekki lengra en að Ægissíðu. Torfærur reyndust engar á leið- inni, nema í Flóanum; ofaníburður horfinn þar á löngum kafla nokkuð. Vagninn einn aðeins, með 2 hestum fyrir, en stór nokkuð, flytur 6- 800 pd. Von á miklu stærra vagni, fráAmeríku, og þó ekki þyngri til dráttar. Nákvæmasta lýsingin á tilhögun vagnferð- anna er í auglýsingu um þær sem birtist í Isa- fold 7. júlí. Þar er greint frá fargjöldum á hina ýmsu viðkomustaði á póstleiðinni og líka til Þingvalla, en þangað hélt Þorsteinn einnig uppi ferðum. Farþegum voru sett þau skilyrði að borga fargjaldið um leið og stigið var upp í vagninn. þá urðu þeir að borga fyrir allan far- angur eftir ákveðinni gjaldskrá og síðast en ekki síst urðu þeir að vera viðbúnir því að ganga upp Kambana.!! Svo virðist sem vagnferðirnar hafi gengið slysalaust fyrsta sumarið, en vegna rigninga var um tíma illfært eða ófært fyrir vagna um Flóann. Þorsteinn J. Davidson var með vagn- ferðir í tvö sumur, en þá tók Jón Guðmundsson við þeim. Hann var með póstferðir á hestum á þessari leið á öðrum árstímum. Jón keypti vagnana af Þorsteini og eru þeir við þá sölu kallaðir „amerískir sveitavagnar með jámhjól- um“. Næsti póstur, Hans Hannesson, tók síðan við ferðunum 1906 og hafði þær lengi með vax- andi umsvifum og vagnafjölda. Eftir tíu ára akstur póstvagnanna, lýsti Skúli Skúlason, prestur og póstafgreiðslumaður í Odda, þeim vandamálum, sem upp höfðu komið vegna brottfarartíma póstvagnanna frá Ægis- síðu. Hann segir, að sumarið 1911 hafi vagninn átt að fara klukkan sex að morgni frá Ægissíðu en hafi raunar aldrei farið af stað fyrr en klukk- an sjö eða seinna. Séra Skúli segir, að vagninn hafi verið töluvert notaður af farþegum að austan þetta sumar. Á Ægissíðu sé ekkert gistihús og því verði fólk, sem búi í nokkurri fjarlægð, að leggja af stað um miðja nótt til þess að ná vagninum. þetta sé mjög erfitt, eink- um fyrir gamalt fólk og böm, sem gjarnan fari með honum. Póstafgreiðslumaður segir, að vagninn sé um sjö tíma á leiðinni að Selfossi og fari ekki lengra þann daginn. Þangað sé komið ekki síðar en klukkan þrjú, og þar verði farþeg- ar að bíða til næsta morguns sér til „baga, kostnaðar og leiðinda". Vorkoman var lengi erfíð fyrir þá, sem fóru um íslenska vegi. I þá mynduðust hvörf og rás- ir, sem ökutæki sukku í og komust ekki alltaf óskemmd upp úr. Gangandi og ríðandi póstar höfðu ekki svo miklar áhyggjur af þessu. Þeir fóru bara út fyrir veginn, ef hann var ófær. En það gegndi öðra máli um póstvagnana að ekki sé nú talað um póstbílana, þegar þeir komu. Hans póstur Hannesson kvartaði undan því vorið 1912, að vegurinn yfir Hellisheiði væri 'x svo slæmur, að vagnar hans hafi orðið fyrir skemmdum. Jón Þorláksson, verkfræðingur landsins, var að þessu tilefni fenginn til þess að meta ástand vegarins. Hann segir þennan veg yfirleitt vera mjög slæman á vorin, þegar klaki sé að fara úr jörðu. Aurinn vaðist allt að því í hné og vegna klakaskánar komist vatn ekki niður. í reikningum póststjórnarinnar er síðast getið um vagnaferðir á árinu 1920, en póstferð- ir með bifreiðum á leiðinni austur að Ægissíðu höfðu hafist sumariðl916. Þær gengu reyndar erfiðlega í fyrstu, ef marka má greiðslu, sem Hans póstur Hannesson fékk haustið 1916 hjá póststjórninni fyrir tíu póstvagnaferðir „eptir * að póstbflamir gáfust upp“. Höfundurinn er sagnfraeðingur og vinnur að ritun póstsögu. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 17. JÚNÍ 2000 1 3 '

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.