Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.2000, Blaðsíða 11

á siglingu með Snorra syni sínum, fyrsta hvíta barninu sem fæddist í Ameríku. Myndin er eftir kínverskan listamann, Ji Shen, sem kom til íslands 1995 og
hefur unnið hér að list sinni síðan.
Hallsteinn goði tók við þeim ok setti þau niðr
at Urðum í Skálmarfírði, ok var þeira byggð
ekki vinsæl.
Ingunn, móðir Pórðar, sem var kvæntur
Guðrúnu Ósvífursdóttur, kvartaði við son sinn
yfir nágrönnunum og kvað þau Kotkel gera
sér óvært í fjárránum og fjölkynngi.
Þórður brá skjótt við, hélt vestur og tók
allt lausafé móður sinnar og bar á skip. Síðan
segir:
Þórðr kom til bæjar Kotkels með tíunda
mann; synir þeira Kotkels váru eigi heima.
Síðan stefndi hann þeim Kotkatli ok Grímu
ok sonum þeira um þjófnað ok fjölkynngi ok
lét varða skóggang; ... Þá kómu þeir Hall-
björn ok Stígandi heim, er Þórðr var kominn
frá landi, ok þó skammt; sagði Kotkell þá son-
um sínum, hvat þar hafði í görzk. Þeir bræðr
urðu óðir við þetta ok kváðu menn ekki fyrr
hafa gengit í berhögg við þau um svá mikinn
fjándskap. Síðan lét Kotkell gera seiðhjall
mikinn; þau færðusk þar á upp öll; þau kváðu
þar harðsnúin fræði; þat váru galdrar. Því
næst laust á hríð mikilli. Þat fann Þórðr Ing-
unnarson ok hans förunautar, þar sem hann
var á sæ staddr, ok til hans var gört veðrit.
Skip Þórðar fórst með allri áhöfn og var
Kotkatli, Grímu og sonum þeirra kennt um. í
kjölfarið fór Gestur Oddleifsson á fund Hall-
steins goða og gerði honum tvo kosti, að reka
brott þessa fjölkunnugu menn, ella kvaðst
hann mundu drepa þá. Þau Kotkell settust
næst að í skjóli Þorleiks Höskuldssonar sem
hafði af þeim kjörgripi fyrir. Þorleikur þurfti
að hefna sín á Hrúti frænda sínum og leitaði
þá liðsinnis landseta sinna:
En litlu síðar gera þau heimanferð sína,
Kotkell ok Gríma ok synir þeira; þat var um
nótt. Þau fóru á bæ Hrúts ok gerðu þar seið
mikinn. En er seiðlætin kómu upp, þá þóttusk
þeir eigi skilja, er inni váru, hverju gegna
myndi; en fögr var sú kveðandi at heyra.
Hrútr einn kenndi þessi læti ok bað engan
mann út sjá á þeiri nótt, ...
Kári, sonur Hrúts, var sá eini sem vakti,
fór út, gekk á seiðinn og féll dauður niður.
Þeir Hrútur og Ólafur pá fóru með fimmtán
menn að fjölkynngisfólkinu. Kotkell og Gríma
náðust á hálsinum milli Haukadals og Laxár-
dals, voru þar barin grjóti í hel og dysjuð.
Heitir þar síðan Skrattavarði. Hallbjörn náð-
ist og var dreginn belgur á höfuð honum,
bundinn steinn við hálsinn og honum drekkt.
Stígandi náðist síðar. Var dreginn belgur á
höfuð honum, hann barinn grjóti í hel og
dysjaður.
Þá er rétt að líta nánar á nokkur atriði í því
sem segir um þetta meinta fjölkynngisfólk í
því skyni að grafast fyrir um raunverulegan
átrúnað þess.
1. Nágrönnum Kotkels, Grímu og sona
þeirra stóð að sögn frá upphafi stuggur af
■þeim sem fjölkynngisfólki. Asökun um fjárrán
gæti bent til þess ágreinings út af hoftolli.
2. Ekkert eitt þeirra fjögurra sker sig úr
sem leiðtogi eða sérlega magnaður galdra-
maður. Þau eru samstilltur hópur.
3. Lýsingin; „en fögur var sú kveðandi að
heyra“, bendir til þess að söngur fjórmenn-
inganna hafi hljómað nýstárlega.
4. Fjölskyldan kom frá alkristnu landi og
fyrir það eitt yfirgnæfandi líkur á að þau hafi
verið kristið fólk.
5. Ekki er fráleitt að gera ráð fyiir því að
kristnir menn sem settust að hér á landi á
tíundu öld hafi sungið kristna tíðasöngva á
heimilum sínum eða í litlum bænhúsum. Var
ekki ólíklegt að heiðingjum stæði stuggur af,
ef þeir heyrðu slíkt til kristinna manna. Aft-
ansöngur og náttsöngur, sem að vetrarlagi
var fluttur eftir að myrkt var orðið, vai-
einkar líklegur til að skjóta heiðnum mönnum
skelk í bringu. I þessu sambandi er fróðlegt
að vitna til þeirrar tónlistarfræðilegu niður-
stöðu, að tónræn formúla tíðasöngs gæti í
eyrum heiðinna manna hafa líkst hugsanleg-
um sönghætti galdraljóða. Þessi athugun
styrkir mjög þá tilgátu, að Kotkell, Gríma,
Hallbjörn slíkisteinsauga og Stígandi hafi
verið kristin og látið lífið sem píslarvottar.
VI
Þá vík ég sérstaklega að sagnamyndun og
sagnageymd í samfélagi munnlegrar menn-
ingar til að skýra nánar hvað veldur því
hvernig eftirmæli hver einstaklingur fær.
Ríkjandi öfl og ráðandi viðhorf samfélagsins
móta sagnamyndunina á hverjum tíma. A
tíundu öld, blómaskeiði norræns átrúnaðar á
Islandi, voru kiistnir menn sakaðir um gald-
ur, en á kristnum tírna, tólftu og þrettándu
öld, voru heiðnir menn taldir göldróttir. Það
gat verið breytilegt hversu magnaðar eða h't-
ilvægar þessar galdraásakanir urðu er fram
liðu stundir.
Ásólfur alskik var sakaður um galdur á
öndverðri þjóðveldisöld og hrakinn stað úr
stað uns hann komst til Jörundar frænda
síns. Á kristnum tíma varð Ásólfur helgur
maður. En hefðu heiðnir menn drepið hann
undir Eyjafjöllum má vænta þess að hann
hefði lifað í sögnum sem hættulegur galdra-
maður sem héraðsbót var að ryðja úr vegi.
Þegar Digur-Ketill hélt til baka eftir að
hafa stefnt Þorleifi hinum kristna um hoftoll
skall á hann vitlaust veður. Hér er sama
minnið og er Þórður Ingunnarson hafði birt
Kotkatli og hans fólki stefnu og fékk yfir sig
ófært veður á Breiðafirði. Hefði Digur-Ketill
drepið Þorleif í stað þess að biðja hann um
mat og húsaskjól má vænta þess að sagnir
hefðu greint frá Þorleifi sem skæðum fjöl-
kynngismanni og tíundað hvernig veðrið skall
á fyrir hans tilverknað. Þorleifur naut hins
vegar þeirrar sérstöku náðar að hann varð
kristin hetja á Þingvöllum við kristnitöku, er
WANGRONGHUA
ÓÐURTIL
GUÐRÍÐAR
ÞORBJARN-
ARDÓTTUR
VILHJÁLMUR H. GlSLASON ÞÝDDI
Fæddist fljóð
forðum daga
yndi augna
áerlitu.
Viðjum viljinn
varðist styrkur
mild þó mætti
mærin öllu.
Böndeibatthún
bænélandi
sjói sigldi
og söng frá neggi.
Loflýða
ljúfthúnþáði
framkoman fáguð
framsýn þótti.
Fæddi feima
fyrsta soninn
Evrópu ættar
í Ameríku.
Illuraöflum
óþurftveitti
innra eðli
eðalkonu.
Langferð ljóðræn
álegitúlkar
hennar huga
og hegðan alla.
Þrautir þungar
erþolamátti
hugans hreysti
hennijuku.
Til Rómar ristill
réðst að ganga
þekking þáði
þyrstum huga.
Þá óskir allar
uppfyllthafði
úttilíslands
aftursnéri.
Sonarsynir
og sonur glöddu
eiðuaugu
við endurfundi.
Lífilifði
með lagar görpum.
Húnáheima
í hetjuröðum.
Samansjáum
ofsögutímans
löngu liðna
og líðandi stundu.
Fljóttviðfinnum
fremsta standa
konuknáa
ogkvenskörung.
Höfundur er sendiherra Kína á íslandi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 17. JÚNÍ 2000 I lý