Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1999, Side 9
KONURAUNIR
ASSESSORS
BJARNA
STEINGERÐI STEINARSDÓTTUR
HUGSANLEGA tók fallegt
vorveður með svalri hafgolu
og útsýn til Snæfellsjökuls á
móti assessor Bjarna
Thorarensen þegar hann steig
á land af vorskipi árið 1811.
Líkt og venjulega þegai’ frétt-
ist af skipakomu í fásinninu
voru múgur og margmenni stödd í nágrenni
fjörunnar þegar bátarnir renndu að landi með
farþegana. Bjarni hafði verið skipaður auka-
dómari við landsyfirréttinn eftir níu ára dvöl í
Kaupmannahöfn við nám og störf. Eitthvað
hafði orðstír hans flogið á undan honum og
menn þóttust vita að þarna færi
gáfumaður og skáld gott en jafn-
framt nokkuð aðsópsmikill, stór-
orður og grobbinn gleðimaður.
Bjarni sest fyrst að í Reykjavík
hjá dönskum verslunarmanni Jens
Klog og Guðrúnu Jónssdóttur
konu hans sem var dóttir eins af
vefurunum í innréttingum Skúla
fógeta. Jens lést skömmu síðar og
flutti Bjarni sig þá um set.
Maddama Klog var drykkfelld
nokkuð og lenti af þeim sökum i
basli eftir fráfall eiginmannsins.
Líklega hefur henni þó ekki verið
alls varnað því að svo samdist með
Bjarna og henni að hún yrði bú-
stýra hans eða ráðskona.
Bjarna hefur sennilega gengið
það eitt til að hlaupa undir bagga
með þessari fyrrum húsmóður sinni en konan
sér í sambúð þeirra hið prýðilegasta tækifæri
til að komast að nýju í örugga höfn hjóna-
bandsins. Tvennt kom til er gerði hálfundar-
legt að maddaman færi að gera sér vonir um
slíkt, annað það að hún var um fertugt en
Bjarni tuttuguogátta ára. Hitt vóg þó þyngra
að jafn ættgöfugur maður og Bjarni Thoraren-
sen gerði ákveðnar kröfur um ætterni og eign-
ir væntanlegrar eiginkonu og uppfyllt
maddama Kiog ekki þau skilyrði. Henni hefur
þótt að fyi-rum kona danskættaðs kaupmanns
sem að auki var bróðir þáverandi landlæknis
mætti renna hýrum augum hærra en rétt og
slétt vefaradóttir.
Auk þess er vitað af bréfum sem Bjarni
skrifaði vinum sínum í Kaupmannahöfn að
hann var fús til að sigla fleyi sínu í örugga höfn
hjónabandsins og hafði leitað fyrir sér eftir
kvonfangi en gengið bónleiður til búðar. Ekki
er vitað hver sú stúlka var eða hvað kom til að
hún hafnaði svo vænum biðli en maddama Klog
hefur sennilega talið sig þess umkomna að sefa
sorgir og sært stolt assessors Bjarna. Bjarni
var þó á öndverðri skoðun. Hann taldi bústýru
sína nálega gengna af göflunum og leið mikla
önn fyrir ástleitni hennar.
Heimilisástæður assessorsins komust enn
fremur jafnskjótt í hámæli og voru hafðar í
flimtingum manna á milli. Gilti einu hvort um
var að ræða sauðsvartan almúgan eða yfir-
stéttina sem Bjarni sjálfur tilheyrði hvorum
tveggju var umræðuefnið jafn gómsætt í
munni.
Að lokum sá Bjarni sér ekki annað fært en
að reka maddömuna frá sér og flæktist hún þá
manna á milli í bænum og hefur sennilega ver-
ið mörgum aufúsugestur er fýsti að frétta frá
fyrstu hendi um samskipti þeirra Bjarna.
Bjarni tók allt þetta mál sér hins vegar mjög
nærri og þótti Reykjavík að eigin
sögn hvimleiður bær. Sennilega
hefur sú mæða sem hann varð
þar fyrir átt sinn þátt í því að
gera hann fráhverfan bæjarlífínu
og flytur hann sig um sfet að
Gufunesi.
Hefði nú mátt ætla að þessum
unga menntamanni væru allir
vegir færir að biðja sér konu er
honum sómdi en nokkrar ástar-
raunir biðu Bjama enn áður en
hann að lokum giftist. Því olli að-
allega erkifjandi hans Magnús
Stephensen er þrisvar tókst að
spilla svo um fyrir kvonbænum
hans að hann varð af stúlkunni.
Fyrst bað hann Guðrúnar Stef-
ánsdóttur frá Möðruvöllum í
Hörgárdal en hún sagði honum
upp eftir tvö ár í festum. Þá sneri hann augliti
sínu að Odda á Rangárvöllum. Treysti Bjarni
þar á að Ólafur Finsen bróðir stúlkunnar sem
Bjarni ætlaði sér hefði hug á að giftast systur
Bjarna en hann reyndist ástfangin af annarri
og varð þá ekki af frekari kvonbænum assess-
ors í þeim knérunn. Þá leitaði hann fyrir sér
hjá Stefáni amtmanni á Hvítárvöllum bróður
Magnúsar Stephensen og vai’ dóttir Stefáns
föstnuð Bjarna. Magnús tók brátt að beita
áhrifum sínum og því er skemmst frá að segja
að hann náði að telja bróður sinn og bróður-
dóttur á að bregðast orðum sínum.
Bjarni reið að lokum á laun vestur í Stykkis-
hólm og bað Hildar Bogadóttur sem hann gift-
ist fjórum dögum síðar. Bjarni kom sem sé að
sunnan vopnaður giftingaleyfi til að allt mætti
nú ganga sem greiðlegast áður en Viðeyjarjarl
hefði spurnir af ferðum hans. Hjónaband hans
og Hildar vai’ð þrátt fyi’h’ flumbruháttinn far-
sælt og Bjai’ni hrósaði fljótt happi og taldi sig
hafa hreppt góða konu. Minna mátti gæfan nú
vai’la gera honum eftir þær raunh’ sem hann
hafði áður ratað í.
Höfundurinn er blaðamaðurí lausamennsku.
BJARNI Thorarensen.
HELGA ÞORLEIFSDÓTTIR
KYRRÐ
yfír háum tígulegum kirkjuturninum
hnituðu blásvartir hrafnarnir undarlega hringi
og með tignarlegum vængjaslögum
var sem þeir dönsuðu djarfan áistardans
yfír kirkjuturninum
kona sat í kirkjunni á rauðum stól
horfði á kertaljósin sem bærðust á altarinu
í kirkjurauðri umgjörð friðarins
Konan fann bikar sinn verða barmafullan
af kyirðinni í hvítri kirkjunni
hún lyfti höfði sínu til að sjá hrafnana
svi'fa á svörtum vængjum ástaiinnar
yfír kirkjuturninum
konan tæmdi bikar sinn
og horfði á síðustu loga kertanna deyja út
við blásvört vængjaslög hrafnanna
Höfundurinn er félagsráðgjafi I Kópavogi.
LJÓÐRÝNI
HRAFN GUNNLAUGSSON:
VOR
Allt er brjálað. Brjálað.
Fuglamir brjálast í trjánum og skríkja sig hása
og kófsveittur klakinn stynur af sólsting.
Blessaður vertu ljúfurinn!
Það er vor.
Vorið blíða. Vorið heimska. Vorið hagstæða.
Göturnar anga af útsprungnum stclpum
og ég er aldreijafn kátur til fótanna.
Litla óþekktin mín
manstu allan kuldann í vetur
þegar myrkrið saugperu lampans
og við skulfum af ást undir sænginni.
Nú vil ég elska svo einlægt
úti í haganum
uppi í trjánum
á borðinu
inni í blámanum.
Mig langar svo ótrúlega
að leysa úr læðingi
langsvæfan borgarann
og láta hann dansa nakinn
um dúndrandi göturnar.
Bíta hverja konu í fótinn
og blása á alla uppgerð.
Aðeins ef éggæti brjálað almennt siðgæði
og elskað óstjórnlega.
Tekið götuna, húsin og heiminn
í faðm minn
og fallið meðal freyðandi blóma.
Legið ílaufum og blómstrað
hjá bráðnandi vörum og vetri
þar til vindurinn roðnar af feimni.
Allt er brjálað. Brjálað.
En ég stökkvi kaldri skynsemi
á brennandi ást mína
og brosi hæversklega
í þykkum frakka
með fallegt bindi
í burstuðum skóm
með brot í buxum
og uppbúinn sakleysissvip.
Það var árið 1973 sem Helgafell gaf út fyrstu ljóðabók Hrafns Gunnlaugssonar,
Ástarljóð. Bókin skiptist í þrjá kafla; í skóla, Ástarljóð til litlu reiðu sólarinnar
minnar og Rauðir sniglar og segir frá ferð manns um eigið hjai’ta, frá því að
hann fmnur þar ástina fyrsta sinni, eða eins og segir í ljóðinu Ást (bls. 38): „útlendur
stendur maður í hjarta sínu.“
* í fyrsta kaflanum, í skóla, er ungæðisleg hrifningin allsráðandi. Ástin er líkamleg,
endist nótt og nótt. Að morgni langar ljóðmælandann að segja eitthvað fallegt og
gott, „en innantóm orð hefta vilja minn“ (Eftir eina nótt - bls. 10). Strax í þessum
kafla er ljóst að tjáningin er ekki frjáls. Það er verið að lýsa heimi þar sem þögnin
og bælingin verða til þess að ástin sem kviknar að kvöldi, slokknar að morgni. Það er
söknuður og tregi í ljóðum sem eru full af ástarþrá. Ljóðin eru líka full af hrein-
skilni; ljóðmælandinn sveiflast á milli ástar, saknaðar, gleði, sársauka og skammar. I
ljóðinu Hildur bíður hann eftir næsta vagni og mætir konu sem hann hefur slitið all-
ar taugar til en honum líður eins og afbrotamanni sem er staðinn að verki þegar:
„Skyndilega lyftirðu höfði/og augu þín ryðjast í gegnum [ivermóðsku mína/og brenna
hjai'ta mitt.“
* í Ástarljóðum Hrafns eru mjög skörp skil milli innra og ytra lífs, milli náttúru og
mannlegs samfélags. Tilfmningarnar sem ljóðmælandinn lýsir era ofsafengnar og
ákafar. Hann þráir heitt, elskar stórt, verður fullkomlega varnarlaus, saknar mikið
og gleymir hratt og sættir sig á augabragði við aðstæður. Hann óttast ekki að elska,
heldur óttast hann að tjá ástina - það er einfaldlega ekki viðeigandi. Þetta kemur
best fram í ljóðinu Vor, hér að ofan, þar sem ljóðmælandinn vill renna saman við
náttúruna: „Aðeins ef ég gæti brjálað almennt siðgæði og elskað óstjórnlega./ Tekið
götuna, húsin og heiminn/í faðm minn/og fallið meðal freyðandi blóma.“ Hann er að
vakna eftir vetrardvala og kætin er óstjórnleg. En hann getur ekki tekið götuna,
húsin og heiminn í faðm sinn. Hann býr við „almennt siðgæði" og verður að hlýða
því. Hann getur ekki leyst langsvæfan borgarann úr læðingi og látið hann dansa
nakinn um dúndrandi göturnar. Það eina sem hægt er að gera er að stökkva kaldri
skynsemi á brennandi ástina og brosa hæversklega „í þykkum frakka/með fallegt
bindi/í burstuðum skóm/með brot í buxum/og uppbúinn sakleysissvip".
* Ástin getur aðeins átt sér stað í kulda vetrarins þegar myrkrið sýgur peru
lampans og „við skulfum af ást undir sænginni". Vorið, birtan, ylurinn, gróðurinn og
fuglarnir eru utan seilingar; heitustu og sönnustu tilfmningar mannsins eiga sér þar
ekki lífsvon. Þær verður að fela undir sæng og undir yfirborði almenns siðgæðis og
uppgerðar.
SÚSANNA SVAVARSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. JANÚAR 1999 9