Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1998, Blaðsíða 20

HIN FRJOA NÆRVERA
Thor Vilhjálmsson hefur
valið verk úr Kjarvalssafni
á sýningu sem opnuð
verður í dag kl. 16 á Kjar-
valsstöðum. Thor raðar
myndunum ekki upp í
tímaröð heldur laðar fram
persónuleqa sýn á list
Kjarvals sem honn þekkti
vel og ritaði löngu upp-
selda bók um. ÞRÓSTUR
HELGASON hitti Thor inn-
an um verk Kjarvals í aust-
ursal K|arvalsstaða og
bað hann um að lýsa sýn
sinni á þau og persónuna
Dar á bak við.
ÞAÐ VAR einhver að spyrja um
þema sýningarinnar,“ segir
Thor, „eins og alltaf er verið að
gera núna. Eg sagðist nú ekki
vita hvað ég ætti að segja um
það en við höfum leitast við að
velja myndirnar saman þannig
að það væri sátt með þeim, að
þær kölluðu til sín athygli án þess að taka
fram í hvor fyrir annarri. En þegar var farið
að ganga á mig með þema og fyrirsögn sýn-
ingarinnar þá svaraði ég og var svona frekar
stuttur í spuna því ég átti eftir að kanna
möguleikana betur: Hin frjóa nærvera.
Eg held það sé svo hollt fyrir okkur að
hafa aðstöðu til að leita á fund Kjarvals og
hinnar frjóu nærveru hans til að magna okk-
ur upp og hjálpa okkur að ná þeim huldu-
dómum sem hver geymir í sér. Og alveg á
móti þeim straumi sem vill fletja út og dreifa
svo að allt renni saman sem sáldur við annað
sáldur og verði eitthvert félagslegt kvik-
syndi. Þetta er hneigðin í afþreyingaroffors-
j inu sem malar allt niður. En hér erum við að
leitast við að frelsa fólk undan þeirri áþján
og þessu fargi sem þrýstir okkur niður
þannig að við verðum bara sáldur í stað þess
að hver nái til sín.
Og ég hef oft hugsað til þess sem stendur
líka hjá Kjarval að þegar menn hafa fundið
sjálfan sig, og komist jafnvel innar og innar,
að þá er mikilvægt að ná til annarra. Það er
tímabært að taka upp aftur þetta sem Kjar-
val sagði að fólk sem aldrei lyftir neinu í sam-
taki verður aldrei þjóð.
Það er svo mikil gæfa þessarar þjóðar að
hafa átt mann eins og Kjarval.“
Áfengur persónuleiki
„Eg nýt þess að muna Kjarval sjálfan í
daglegri umferð,“ heldur Thor áfram, „þar
^ sem hann brá ævintýrablæ á allt. Einu sinni
mætti ég honum í Austurstræti. Það var mik-
il ös og farið að skyggja. Og svo sá ég hvernig
vegvitinn skipti lit á andliti hans og hann
sagði: Það eru mikil vísindi að vera mann-
eskja.
Hann var svo sífrjór. Risnan, geðrisnan
var svo mikil, örlætið. Ég held ég hafi aldrei
komið til hans án þess hann ætti eitthvað sér-
stakt. Hann fór kannski með ljóð - og ég hef
kannski sagt þetta oft því það leitar á mig -
hann fór með ljóð fyrir mig á vinnustofunni
sem hann hafði fyrir ofan blikksmiðjuna þeg-
ar hamarshöggin voru hætt niðri, og þótt þau
væru, fór með ljóð þannig að ég hafði ekki
hugmynd um hvort það var afdráttarlaus
snilld eða leirburður. Hann var svo magnaður
sjálfur!
Hann sagði mér sögur. Stundum var hann
að mála og ég reyndi að trufla hann ekki en
Thor Vilhjálmsson.
yyAlvara Kjarvals var djúp ogpeir sem höfðu erind-
um að gegna, mikilvœgir menn og slíkir; náðu oft
ekki ífað sem hann var að reyna að koma til skila
og sögðu:já, hann er laglegur núna, eða:petta er
náttúrlega mikill maður en hann er skrýtinn núna. I
staðpess að leita að merkingunni - ogpesspurfti -
pví að pá var hægt að fá góðan feng. “
þá spann hann kannski allt í einu upp úr sér
sögu. Hann var svo áfengur persónuleiki og
veislan alltaf svo mikil hverju sinni sem mað-
ur hitti hann.“
Espar mann til að hugsa
Og Thor heldur áfram: „Kjarval er mis-
tækur málari en mér finnst maður finni
átakið sem fylgir vakandi og árvökrum
skilningarvitum, ofnæminu. Jafnvel snifsi
sem hann hefur teiknað á - kannski umslag
þar sem hann hefur teiknað í kringum frí-
merkið og áritunina - þar er eitthvað sívak-
andi. Það er verið að miðla skoðun af svo
mikilli snerpu.
Svo koma einhverjir sérfræðingar og
fræðimenn í listum og segja að þetta stand-
ist ekki lögmál einhvers sem þeir hafi skrif-
að á skólaferli sínum eða lesið á bók. En
samt er eitthvað í teikningunni sem espar
mann til að hugsa eitthvað nýtt, manni
áskotnast eitthvað nýtt viðhorf, nýtt sjónar-
horn. Og það jafnvel þótt myndin sjálf reyni
ekki að brjóta lögmálin til nýs lífs. Allt í einu
er kannski komin þessi mikilsverði hringur í
kringum mann sem fræðingar kalla magíska
sirkilinn, þar sem maður hefur stundargrið
til að skoða að nýju, ekki í svona afgreiðslu
hæfilegs umferðarslens heldur sérðu eitt-
hvað sem þú fagnar, það kviknar eitthvað
inni í sjálfum þér, það fær þig kannski til að
þess að leita að hinu fullskapaða snilldar-
verki í mynd, listaverkinu, þessi litla ávísun
fær þig til að vaka frammi fyrir undrinu sem
hefur ræst, draumnum sem hefur verið
færður í form, hann stendur þarna og þú
getur sagt: komi þeir sem koma vilja og fari
þeir sem fara vilja og þá fá þeir sem það
vilja en hinir, sem eiga of annríkt, geta bara
haldið áfram og sinnt sínu.
Ég vona að það hafi tekist með þessari
sýningu að þeir sem eru að leita, þeir finni,
þeir finni sjálfir. Að fólk þurfi ekki að fá ein-
hvern fyrirlestur um það hvert það eigi að
horfa og standi þess á milli og horfi á fyrir-
lesarann, án þess að ég sé að gera lítið úr
fyrirgi'eiðslu slíkra fyrirlestra. Ég vona
bara að gestanna eigin skilningai-vit komist í
Morgunblaðið/Kristinn
gott færi til að nærast vel. Og þeir sem eru
athugulir og nýtnir geti geymt í sér fóður,
vetrarfóður til að nærast fram á vorið og
geti þá farið út í náttúruna að eignast þetta
land okkar, sem við ættum að eiga. Og það
gæti hjálpað okkur til þess að rísa undir
þessu sem Kjarval var að tala um að það eru
mikil vísindi að vera manneskja - og reynir
mikið á það nú og æ meir í þessum heimi.“
Djúp alvara
„Kjai-val tók sitt hlutverk sem listamaður
mjög alvarlega," segir Thor að lokum.
„Hann leit á þetta sem þjónustuhlutverk og
tók á því af mikilli ábyrgðartilfinningu. Það
er svo mikið um það nú að boðið sé upp á
alls konar fyndni sem kölluð er þótt engin sé
fundvísin, kannski finnst ekkert nema eitt-
hvað sem aðrir eru með á takteinunum, það
er tekið við en enginn fundur. En hér er,
finnst mér, í hverju spori fundur. Ég vona
að þetta sé sett upp þannig að þetta sé að-
gengilegt þeim sem leita, og þeir finni, helst
í hverju spori.
Alvara Kjarvals var djúp og þeir sem
höfðu erindum að gegna, mikilvægir menn
og slíkir, náðu oft ekki í það sem hann var að
reyna að koma til skila og sögðu: já, hann er
laglegur núna, eða: þetta er náttúrlega mik-
ill maður en hann er skrýtinn núna. í stað
þess að leita að merkingunni - og þess
þurfti - því að þá var hægt að fá góðan feng.
Við Páll Guðmundsson frá Húsafelli, sem
hefur aðstoðað mig við uppsetninguna á
þessari sýningu, höfum ekki raðað myndun-
um upp í tímaröð heldur valið myndir sem
við höfum raðað þannig upp að það ríki sátt
á milli þeirra, að það séu ekki skvettur út af
myndfletinum og út á aðrar myndir heldur
hver mynd hafi sitt rými og hljómur sé á
milli, hljómbönd."

20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. JANÚAR 1998