Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1995, Blaðsíða 7

ÁRNI GRÉTAR
FINNSSON
Einfarinn
Einn sat hann og orti ljóð
utangarðs hjá sinni þjóð,
skeytti lítt um frægð og frama,
flestum líka stóð á sama.
Sýndist bara sérvitringur,
síst af öllu skáldmæringur.
Ljóð hans fæstir lesa nenntu,
lítilsigldir á þau bentu,
dæmigerð um dapra þróun,
djöfuls hnoð og pappírssóun.
Áldrei sýndi undirgefni.
Öðrum var hann hlátursefni.
Lokaður sem læstur skápur.
Lukti manninn harður skrápur.
Faldist bak við beisku orðin.
Beittur reyndist pennakorðinn.
Aldrei hik þó illa stæði;
óvin vó með litlu kvæði.
Lifði ekki langa ævi.
Loks við dauðann var sem hæfi
þjóðin fyrst að lesa ljóðin,
leita uppi týnda sjóðinn.
Hann var eftir dánardægur
dáður skjótt og orðinn frægur.
Framar ekki yrkir Ijóð
einfarinn hjá sinni þjóð;
orðinn tákn um orðsins snilli
og nú vekur mesta hylli,
það sem áður enginn skildi:
einlægnin og hjartans mildi.
Höfundur er lögmaður í Hafnarfirði.
ÓLAFUR
THORODDSEN
Gunnar og
Bíður hann vinar bleikum orpinn
feldi
bernskur á vanga Njáll og hærur
strýkur
tinandi hendi líkt og lostheit
nunna,
lítur um merkur, vonar komu
Gunnars.
Klaka í lofti igður slegnar eldi.
Ríður að Gunnar konungs búinn
klæðum,
kærastur drengja, ásum einum
líkur,
vopnum ei aðrir beittar bregða
kunna,
blindast sýn þjóða glæsi fyrir
Gunnars.
Blóðugar svífa örnur yfir hæðum.
Hittast í lífi vinir hinstum fundi.
Hryggur veit Njáll að þegar aftann
svíkur
mun hann né oftar neinum manni
unna
einum með hug og svinnur ber til
Gunnars.
Hlakkar mót austri gammur grár í
lundi.
Fellur að lokum dauður hver sem
lifír,
lífinu rammur dauðinn burtu
víkur;
vakna menn síðar ný er kviknar
sunna,
situr við full þá Njáll í haugi
Gunnars.
Friðarins dúfa dyrum vakir yfir.
Höfundur er lögfræðingur í Reykjavík.
ÓDÁÐAHRA UNSVEGUR tilMývatns. Taliðer
að Fjalla-Eyvindur hafi vísað á hann 1772.
ings. Mannskaði varð þó ekki. Á þessu
svæði er lítið um örnefni en vatnsföll ráða
stefnu ferðamanna. Frá Beinakerlingu er
stefnt til norðausturs með eystri upptökum
Bergvatnskvíslar á vinstri hönd og að
vatnaskilum hennar og Kiðagilsár á móts
við Vegaskarð, niður með henni að Kiðag-
ili við Skjálfandafljót (áningarstaður) og
austur um Ódáðahraun að Möðrudal á
Fjöllum, Hefur Biskupsvegurinn verið
rannsakaður mjög ítarlega undir forystu
hins kunna fjallamanns Mývetningsins
Jóns, frá Helluvaði, Sigurgeirssonar og
hans manna. Um vörðuleit og önnur kenni-
leiti á þessu landsvæði má lesa í tímaritinu
Áföngum 2, tbl 2, árg. 1981. Jón Gauti
Jónsson kennari skrifar þar undir fyrir-
sögninni „Vörðuleit í Ódáðahrauni“. Þess-
um skrifum fylgir gott kort af umræddu
svæði og hinum forna, Ódátahraunsvegi,
og telst sögulegt gildi fornra fjallvega.
Varðaður Vegur Um
Sprengisand á 2o. Öld
Sprengisandsvegur, sem varðaður var
og lagfærður að tilhlutan Landssjóðs á
árunum 1904 til 1909 af Bárðdælingum,
hefst sunnan við Mýri í Bárðardal. Hann
fylgir ekki Biskupsveginum alfarið fyrr en
komið er suður að Háumýrarkvísl. Þaðan
liggja þeir saman við Sóleyjarhöfða en þá
er farið vestur yfir Þjórsá og niður Gnúp-
verjaafrétt að Skriðufelli, efsta bæ í Hrepp-
um. Vörðurnar eru vel greinanlegar enn
í dag og þær eru vel merktar á öllum
kortum. í þessar samgöngubætur hefur
trúlega verið ráðist eftir að sex þingmenn
riðu suður á land á fimm dægrum í júlí
1902. Gerast nú ferðir tíðari að sumarlagi
með tilkomu varðanna.
Á útmánuðum 1916 gekk Sturla í Fljóts-
hólum einn suður Sand að Skriðufelli. Litlu
munaði að illa færi í Dalsá sem var í vexti
en þar missti hann hund sinn. í mars 1925
gengu fjórir menn á skíðum suður Sand.
Fyrsta Bílferð Um
Sprengisand
í ágúst 1933 fer fyrsti bíllinn norður
Sprengisand. Hann var feijaður á báti
yfir Tungnaá hjá Haldi og voru þar á ferð
Jón Víðis, Sigurður frá Laug, Einar Magn-
ússon og Valdimar Sveinbjörnsson, þaul-
vanir ferðagarpar og brautryðjendur. í
ágúst 1942 gengur ungur maður suður
yfir hálendið á þrem dögum en hann var
sóttur að Haldi. Árið 1948 hefjast almenn-
ar bílferðir suður að Tungnaá en þar voru
bátar frá Vegagerðinni og var það regla
að skilja ávallt við bátana sitt hvoru meg-
in árinnar. Vegagerðin átti tvo aðra báta
við Bjallavað. Bátar þessi voru mjög með-
færilegir og góðir í straumvatni, smíðaðir
af hagleiksmanninum Pálmari í Unhól.
Skömmu fyrir 1948 fóru nokkrir félagar
úr Ferðafélagi Akureyrar og fl. suður að
Eyvindarkofa á bflum. 1950 íinnst Hófs-
vað á Tungnaá og opnast þar með hálend-
ið fyrir stóra fjórhjóladrifsbíla. 1951 er
Tangavað endurfundið og eru jeppar feij-
aðir á trukkum þar yfir en 1963 kemur
brú á Köldukvísl, 3 km neðan við Þórisós.
Bílkláfur er settur á Tungnaá ofan við
Hald 1964, sem ber 3,5 tonn. Stór áfangi
verður í hálendisferðum 1968, þegar
Tungnaá er brúuð við Sigöldu. Önnur brú
kemur síðan 1979 á ána við Hrauneyja-
foss. Upp úr því hefjast áætlunarferðir
milli Reykjavíkur, Mývatns og Akureyrar
en varla er hægt að nota Sprengisands-
nafnið um þann veg sem farinn er nú, því
hann kemur naumast á hinn forna Sprengi-
sandsveg (Sprengisandur áður Gásasand-
ur) og liggur víða 15 til 20 km vestar.
Nútímaveginn, F28, mætti kenna við
Nýjadal eða Öldur.
ÖRNEFNAFLUTNINGAR
Kortagerðarmenn og „vegvísauppsetjar-
ar“ hafa gerst sekir um mjög grófar villur
á Fjallabaksvegi með því að nefna hann
ýmist Dómadalsleið eða Landmannaleið,
einnig hefur ömefnið Fjallabaksvegur ver-
ið fært um ca 30 km, úr Rangárbotnum
að Hrauneyjum, þar sem það vísar á Suð-
urlínuveg suðaustur Tungnaárhraun, veg-
ur F22. Svona nokkuð kallast ömefnaföls-
un, sem viðgengst væntanlega vegna af-
skiptaleysis og án samþykkis Örnefna-
nefndar. Sú hvimleiða árátta að tala um
og nefna vegi og götur „leiðir" hefur orð-
ið til þess að eftirtalin örnefni eru nú þeg-
ar augljóslega í hættu ef ekkert verður
aðhafst: Fjallabaksvegur, Sprengisands-
vegur, Kjalvegur, Kaldadalsvegur, Eyfírð-
ingavegur, Skagfirðingavegur o.fl.
í Árbók Ferðafélags íslands 1967 grein-
ir mjög ítarlega frá Sprengisandi og um-
hverfi hans, ritað af nákvæmni gjörkunn-
ugs manns, fræðimannsins og skáldsins
Hallgríms Jónassonar kennara frá Fremri-
Kotum í Skagafirði. Mikill fróðleikur um
miðhálendi íslands er þar saman kominn
í einni bók.
Hugleiðingar Um Hálend-
ISVEGIÁ KOMANDIÖLD
Við Hrauneyjafossvirkjun endar þjóð-
vegur 26 en þaðan mun hinn nýi vegur
væntanlega liggja, vestur yfir Köldukvísl
hjá Tjaldkvíslarósi, inn með Búðarhálsi en
vestan Klifshagavalla að Hvanngiljum. Við
Hvanngiljafoss mun í framtíðinni rísa efsta
orkuver Þjórsár. Þaðan mun vegurinn og
væntanleg háspennulína liggja vestan við
Kjalöldur, austan Ferðamannaöldu og Ey-
vindarvers, en vestan Kvíslarveitu, að
Hreysisflugvelli, austan við hann en vestan
Háumýra, svo eftir bökkum Þjórsár að
gljúfrum í Fjórðungakvísl ca 1 km frá
Þjórsá. Þar er gott brúarstæði á Fjórð-
ungakvísl og jafnlent beggja vegna. Síðan
taka við melar og greiðfærir sandar að
Vegamótavötnum en þar gætu vegir
greinst, til Skagafjarðar, Eyjafjarðar og í
Bárðardal. Framtíðarvegur og háspennu-
lína til Mývatns og Austurlands má ætla
að muni liggja sunnan Fjórðungsöldu norð-
austur að Fljótshaga og þar yfir Skjálf-
andafljót áfram að Þríhyrningi, þaðan í
Kollumúladal og vestan Sellandafjalls að
Mývatni. Við handtöku Fjalla-Eyvindar
1772 vísaði hann á þessar götur sem styst-
ar og greiðfærastar til Reykjahlíðar við
Mývatn.
Að þessum götuslóðum hefur lítið verið
hugað en full þörf er á því með tilliti til
vega og línulagna milli Suður- og Norður-
lands. Líklegt er að Mývatn verði framtíð-
armiðpunktur samgangna Þingeyinga,
frekar en Bárðardalur. Þar eru nú þegar
krossgötur í þjóðvegakerfinu, raforkuver,
nokkur iðnaður og þjónustukjarni að nátt-
úruperlunni ógleymdri.
Höfundur er áhugamaður um fjallvegi og ör-
nefni.
Á BÚÐARHÁLSI - rússajeppi í skafrenningi í nóvember 1965. í baksýn er Hekla, Bjólfell, Búrfell, Skarðsfjall, Skelja-
fell og HagafjalI.TiI hægri: í Eyvindarkofaveri 1966. Ferðafólk skoðar rústirnar af kofa Eyvindar og HöIIu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. JÚLÍ1995