Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1995, Blaðsíða 4

fsland með augum
Peters Schmidt
Snemma í janúar á árinu 1978 álpuðumst við fé-
lagi minn Ingólfur Arnarsson ásamt Erni Jóns-
syni og fleirum inn í galleríið JPL Fine Arts sem
þá var til húsa í kjallara í Davis Street í Lond-
on. Við vorum á eins konar menningarferðalagi
Á íslandi var honum
landslagið að skapi. Það
túlkaði hann á mjög
ólíkan hátt frá því sem
íslenskir listamenn hafa
gert. Hann var ekki
bundinn af íslensku
landslagshefðinni þar
sem leitast er við að túlka
hið stórbrotna í
landslaginu. Peter hafði
auga fyrir hinu fínlega
sem íslensku
listamönnunum hafði
yfírsést.
PETER Schmidt: Landslag
(Á Breiðafirði).
Eftir EGGERT
PÉTURSSON
í leit að samböndum fyrir Gallerí Suðurgötu
7, en við vorum félagar í samtökunum sem
stóðu fyrir þeirri fjölþættu starfsemi sem
þar fór fram. London hafði þá eitthvert
undarlegt aðdráttarafl fyrir okkur. EP
JPL Fine Arts galleríið sýnir verk eftir
impressionistana, en á þessum árum slædd-
ust inn á milli sýningar á samtímalist. Það
var ein þeirra sem dró okkur þangað, sýn-
ing á vatnslitamyndum eftir Peter Schmidt.
Verk Peters voru okkur alls ekki ókunn.
Hann hafði unnið plötuumslög fyrir Brian
Eno og gefið út með honum verkið „Obliqúe
Strategies", spjöld í öskju með margs konar
hugdettum og uppástungum sem draga má
úr og fara eftir til að komast úr ógöngum.
Það sem blasti við á sýningunni var ótrú-
lega hefðbundið. Vatnslitamyndir, aðallega
af landslagi. Þó var einhver ókunnur tónn
í þessum myndum sem heillaði okkur. Við
Ingólfur vorum þá við nám í nýlistadeild
Myndlista- og handíðaskólans, þar sem
málverk og vatnslitamyndir af landslaginu
voru síst af öllu efst á baugi.
Galleríeigandinn, Christian Neffe, tók
okkur vel þó við værum holdvot af rigning-
unni, sveitalegir íslenskir krakkar. Hann bað
okkur að skrifa sér ef við hefðum áhuga á
að komast í samband við listamanninn, sem
og við gerðum. í júlí sama ár var Peter
kominn til íslands og búinn að setja upp
sýningu á vatnslitamyndum sínum í Gallerí-
inu við Suðurgötu. ,
Það vorum við Ingólfur sem sáum aðal-
lega um sýningar í galleríinu þetta árið og
því kom það í okkar hlut að sjá um sýningu
Peters. Það var mikil heppni fyrir okkur að
fá að kynnast honum, viðhorfum hans og
aðferðum. Kynni okkar af persónunni jók á
áhrif myndanna og útskýrði margt. Myndir
eru ekki nema brot af því sem listamenn
hafa fram að færa. Verk á söfnum og sýn-
ingum vekja forvitni, en það eru samskipti
listamannanna sem hafa áhrif á gang listar-
innar. Öðruvísi verður aðeins um yfirborðs-
legar eftirlíkingar að ræða. Útlit og stíll
verks er ekki alltaf það sem skiptir mestu
PETER Schmidt: Landslag.
máli. Listamenn geta haft áhrif hver á ann-
an með næmi sínu og viðhorfum þótt verk
þeirra séu gjörólík í útliti. Peter varð okkur
Ingólfi eins konar kennari. Nauðsynleg við-
bót við allt það sem nýlistadeildin hafði upp
á að bjóða. Það kom til tals að hann kenndi
í Myndlista: og handíðaskólanum. Hans
hugmynd um kennsluna var að kenna vatns-
litun í nýlistadeild og tilraunalist í málara-
deijd.
Peter fæddist í Berlín 1931. Árið 1938
fluttist hann ásamt móður sinni sem var
gyðingur og þýskum stjúpföður sínum til
Englands. Peter hugði í fyrstu á nám í
stærðfræði og hafði sýnt töluverða hæfileika
í þá átt. Honum snerist þó skyndilega hug-
ur og ákvað að heija myndlistarnám í
Wimbledon-listaskólanum. Síðar nam hann
við Goldsmith’s College og Slade School of
Fine Art. í lok sjötta áratugarins hóf hann
myndlistarkennslu við listaskólann í Wat-
ford þar sem hann kenndi allt til dauðadags.
Peter kom víða við í list sinni. Það má
segja að hann hafi gjörbylt henni á nokk-
urra ára fresti. í fýrstu voru helstu áhrifa-
valdarnir Cézanne og Klee, en síðar varð
hann fyrir töluverðum áhrifum frá Dieter
Roth þegar Dieter kenndi með honum í
Watford á seinni hluta sjöunda áratugarins.
Peter málaði, teiknaði, vann grafiK, vann
með ljós, kvikmyndaði, prentaði bækur og
málaði á húsgögn. Árið 1970 hélt hann
sýningu sem hann gaf heitið „Autobiograph-
ical Monoprints“ i Lisson Gallery. Þar fórn-
aði hann eldri verkum og persónulegum
munum til að vinna úr ný verk. Þau verk
bera vitni um áráttu hans að kasta öllu
skyndilega frá sér og byija upp á nýtt.
Það var um miðjan áttunda áratuginn að
hann hóf að vinna með vatnslitum. Hann
hafði eignast vatnslitakassa og í rælni fór
hann að eiga við þá. Innan skamms hafði
hinn einfaldi og óbrotni miðill sem vatnslit-
irnir eru opnað honum nýja sýn. Enn á ný
hafði hann kastað öllu frá sér og tekið upp
miðil sem síst af öllu er til þess fallinn að
afla listamanni frægðar og vinsælda innan
hins alvörugefna listaheims.
Það virtist sem Peter væri loksins búinn
að finna heimkynni fyrir list sína. Vatnslit-
irnir voru í hans höndum hljóðlátur miðill
sem án þess að æpa á athygli draga áhorf-
andann að sér. Myndirnar voru í fullkom-
inni andstöðu við allan ysinn ,og þysinn í
listaheiminum. Það var eins og hann gæfi
allan feril sinn og frama upp á bátinn,
væri sestur í helgan stein en jafnframt var
hann búinn að finna listinni nýjan búning.
Vatnslitir eru í dag tæki í höndum frí-
stundamálara og þeirra sem ekki stefna
hátt á framabraut listarinnar. Vatnslitamál-
arar eru ekki teknir alvarlega og í augum
margra listamanna eru vatnslitir einungis
hliðargrein og aukageta. Sömuleiðir eru þau
myndefni sem Peter fékkst við ekki tekin
alvarlega nú. Landslag og uppstillingar
þykja úrelt og uppurið myndefni. í Bret-
landi og víðar eiga vatnslitir sér þó ákveð-
inn sess. Vatnslitamynd hangir yfir arinhill-
unni í stofunni. Fólk leyfir sér að fjárfesta
í vatnslitamynd, þótt það þori ekki að tak-
ast á við nútímalist sem er stærri eða djarf-
ari. Vatnslitamálarar mynda ákveðinn hóp
sem stendur saman og hefur sínar fagur-
fræðilegu reglur og viðmiðanir. Viðhorf
Peters var gjörólíkt. Hann braut listrænar
reglur þeirra til að losna við allt óþarfa fiff
og geta tekið á miðli sínum á einfaldan og
fábrotinn hátt. Jafnframt vann hann mynd-
irnar þannig að þær féllu almenningi í geð
þótt þær færu í taugarnar á kollegum hans.
Aðferð Peters var ekki fólgin í því að
flýja frá listinni, finna hana utan þess
ramma sem listin er almennt talin innan.
Peter fann list sinni búning sem ekki er
telinn viðeigandi listamönnum sem þykjast
taka sig alvarlega. Það mætti segja að Pet-
er hafi falið listina í henni sjálfri. Hann tók
upp miðil sem aðrir listamenn höfðu kastað
frá sér og naut takmarkaðrar virðingar inn-
an Iistaheimsins. Þar sem enga list virðist
hægt að finna er helst að leita hennar. Það
sem ekki er tekið gilt innan listaheimsins
veitir frelsi frá leikreglum listarinnar. Á
undarlegan hátt var Peter að víkka út list-
hugtakið og jafnframt að bijóta það inn í
sjálft sig. Hann tók mikla áhættu og það
þarf kjark til að kasta öllu frá sér og hefj-
ast aftur handa á byijunarreitnum. Það er
líka hættuspil að fara leið sem er ekki nú-
tímaleg í eðli sínu, þó áhættan sé ein af
aðalþáttum nútímalistar.
Því miður hafði Peter rétt hafið þetta
verk þegar hann lést fyrir aldur fram í jan-
úar 1980. Hann var fullur ákafa og var
sífellt að ná betri árangri í myndum sínum.
Hann talaði um að fara síðar að vinna með
olíulitum og í síðustu bréfunum til okkar
Ingólfs sagðist hann hafa áhuga á litleysi
PETER Schmidt: Landslag
(Á Breiðafirði)
í myndum. Myndirnar sem hann vann á
íslandi sumarið ’79, en það var seinna sum-
arið sem hann heimsótti landið og sýndi í
Galleríinu við Suðurgötu, voru með því besta
sem eftir hann liggur.
Ferðalög voru Peter nauðsynleg til að
geta málað. Hann þráði einveru og vildi
rannsaka hver áhrif einveran hefði á skynj-
unina. Sjálf málunin var einungis hluti af
sköpuninni. Hann fór í gönguferðir og dró
til sín áhrif þess sem fyrir augu bar. Hann
tók ekki með sér skissublokk né önnur tæki
heldur settist niður að gönguferðinni lok-
inni, tæmdi hugann og málaði það sem eft-
ir sat eftir minni.
Það var ekki það stórbrotna heldur hið
fábrotna sem hann málaði, þótt hafið og
himinninn væru áberandi í myndunum.
Tærleikinn og birtan. Eitt sinn eftir flug-
ferð málaði hann röð mynda af skýjum séð-
um ofan frá. Síðar gerði hann röð mynda
af glösum fullum af vatni. Það var einveran
og óbundin víðáttan sem dró hann til Skot-
lands þar sem hann ferðaðist oftar en einu
sinni. Það var því eðlilegt framhald að halda
lengra norður á bóginn til íslands. Á ís-
Iandi var honum landslagið að skapi. Það
túlkaði hann á mjög ólíkan hátt frá því sem
íslenskir listamenn hafa gert. Hann var
ekki bundinn af íslensku landslagshefðinni,
þar sem leitast er við að túlka hið stór-
brotna í landslaginu. Peter hafði auga fyrir
hinu fínlega sem íslensku listamönnunum
hafði yfirsést. Það má segja að verk Peters
séu innlegg í íslenska landslagshefð. íslend-
ingum hefur ætíð þótt forvitnilegt að sjá
hvernig gestir túlka landið þeirra. I lok nítj-
ándu aldar hafði enski málarinn W.G. Coll-
ingwood málað íslenskt landslag áður en
íslendingar voru varla farnir að draga upp
ijallahringinn öðru vísi en í ljóðum. Peter
hreifst af myndum hans sem hann sá í Þjóð-
minjasafninu í Reykjavík.
Það hefur lengi verið draumur minn að
sýna á íslandi myndir sem Peter málaði þau
tvö sumur sem hann heimsótti landið. Sér-
staklega þó þær myndir sem hann málaði
seinna sumarið og ekki hafa verið sýndar
hér opinberlega áður. Frá því að Peter lést
hefur list hans ákaflega lítið verið haldið á
loft utan ein sýning sem haldin var í Wat-
ford fyrir nokkrum árum.
Mér þykir forvitnilegt að vita hvernig
viðtökur list Peters fær nú, en mikið vatn
hefur til sjávar runnið frá því hann sýndi
tvívegis í Galleríi Suðurgötu 7 í lok áttunda
áratugarins. Þær sýningar fengu mjög góð-
ar viðtökur á sínum tíma. Ég er þess full-
viss að verkin höfða enn til fólks sem var
langt frá því að vera Peter á móti skapi.
Margar myndir ílentust hérlendis eftir sýn-
ingar hans. Á íslandi hefur það orðið að
sterkri hefð að listaverk séu á heimilum
almennings, en ekki eftirprentanir eða eftir-
líkingar. Kjarval vildi koma mosanum og
hrauninu inn á hvert heimili í landinu og
honum varð vel ágengt í því. Listaverkið
verður einhvers konar hjarta eða sál húss-
ins, það ljáir húsinu líf.
Það er von mín að list Peters öðlist skiln-
ing meðal listamanna. Staða málverksins
er allt önnur nú en fyrir fimmtán árum.
Það má vera að fleiri listamenn hafi fetað
þá leið sem Peter kaus að fara og það er
ekki víst að þeir séu meðvitaðir um þetta
frumkvæði hans. Petér var svo sannarlega
kominn á veg með nokkuð sem honum ent-
ist aldrei aldur til að vinna endanlega úr.
Höfundur er myntllistarmaður.