Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1994, Side 1
RGUNBLAÐS
S to/nuð 19 25
UR ATVINNUSOGUNNI
Frá Hvítárvöllum á öðrum tug aldarirmar. Hús Mjólkurskólans er lengst til vinstri. I skúrnum við gafl þess fór mjólk-
urvinnslan fram.
MJÓLKURSKÓLINN
Á HVANNEYRI
• •
OG HVITARVOLLUM
íðasti fjórðungur nítjándu aldarinnar var fremur
óhagstæður íslenskum landbúnaði. Harðindin
1881-1887 voru einhver hin grimmustu sem sög-
ur fara af, en undir aldamótin áraði betur. Til
kreppu kom svo er sett var innflutningsbann á
Tilgangurinn með
kennslunni í Mjólkur-
skólanum skyldi vera að
undirbúa „stúlkur í
mjólkurmatseld svo, að
þær geti tekið að sér störf
og stjórn á mjólkurbúum
hér á landi“.
Eftir BJARNA
GUÐMUNDSSON
lifandi sauðfé til Brotlands árið 1896. Kjöt-
markaðurinn var þröngur. Til mikilla vand-
ræða horfði fengist ekki úr bætt. Nýrra
úrræða var leitað.
Um þessar mundir höfðu Danir unnið sér
góðan markað erlendis fyrir smjör, einkum
þó í Englandi. Álitið var að smjörsala til
Englands væri ein helsta framtíðarvon ís-
lensks landbúnaðar. Athyglin beindist því
að mjólkurframleiðslunni sem fram að þessu
hafði einkum miðast við daglegar þarfir
sveitaheimilanna.
Islenskir búnaðarmenn kynntust nýjung-
um á þessu sviði erlendis, einkum þó í Dan-
mörku og Noregi, þar sem mjólkuriðnaður-
inn var kominn nokkuð á legg. Einn þess-
ara manna var Sigurður Sigurðsson frá
Langholti í Flóa; af mörgum nefndur Sig-
urður ráðunautur. Hann ferðaðist um Norð-
urlönd á árunum 1897-1899 og kynnti sér
mjólkuriðnaðinn sérstaklega. Sigm-ður rit-
aði ítarlega grein um athuganir sínar í Bún-
aðarrit árið 1899. Vai' það sannfæring hans
að mjólkurbúin væru eitt „það fyrsta og
helzta“ er gæti bjargað landbúnaðinum. I
greininni kynnti Sigurður hugmyndir sínar
ll.tbl. 19. MARZ 1994 — 69. árg.
um eflingu mjólkuriðnaðar. Meginatriði
þeirra var að samhliða stofnun mjólkurbú-
anna, „ef ekki á undan“ yrði að koma verk-
leg kennslustofnun í meðferð mjólkur,
smjör- og ostagerð. Sigurður benti á að
kennslustofnunin gæti vel verið í sambandi
við einhvern búnaðarskólann, ellegar þá sem
sérstakur skóli. „Til að byrja með“, skrifaði
hann, „hygg jeg bezt að komið væri á fót
kennslu í þessari grein við búnaðarskólann
á Hvanneyri og að fenginn sje maður, helzt
frá Jótlandi, sem vel er að sjer í öllu verk-
legu, sem lýtur að smjör- og ostagerð, til
þess að annast kennsluna."
Af reynslu Dana var Sigurði vel ljóst að
árangur smjörsölunnar ylti mjög á því að
tækist að framleiða gæðavöru. Tillögur hans
áttu eftir að verðá að veruleika og hafa
þýðingu fyrir framvindu landbúnaðarins í
mörgum byggðarlögum.
ÞÁTTUR ALÞINGIS
Kennslu í mjólkurmeðferð bar á góma á
Alþingi sumarið 1899. Við meðferð frum-
varps til fjárlaga mun landbúnaðarnefnd
þingsins hafa lagt til að fé yrði veitt til
þess að kenna góða meðferð á mjólk. Sam-
þykkt var að veita tvö þúsund króna styrk
hvort árið 1900 og 1901 til kennslu í mjólk-
urmeðferð. Styrkurinn var veittur Búnað-
arfélagi íslands „með því skilyrði að félagið
útvegi mann frá Danmörku, er hafi full-
komna kunnáttu og góða æfingu í mjólkur-
meðferð samkvæmt því sem gerist á góðum
mjólkursamlagsbúum í Danmörku. Maður
þessi sé ráðinn til 2 eða 4 ára, til þess að
kenna á góðu mjólkurbúi í landinu, helst á
Hvanneyrai-skóla, tilbúning osta og smjörs
með þeim áhöldum og aðferðum, sem hægt
er að koma við á hinum stærri sveitabúum
hér á landi, og fari kenslan fram kostnaðar-
laust fyrir nemendur“.
Virðist styrkveitingin hafa verið sprottin
upp úr umræðum um fjárveitingar til stofn-
unar mjólkurbúa, sem Búnaðarfélag ís-
lands, þá nýstofnað, hafði farið fram á. Varð
sú athyglisverða skoðun ofan á, að veita
bæri fjármagn „til kennslu í mjólkurmeð-
ferð, áður en farið er að veita mikið fé til
þess að stofna mjólkurbú" eins og fram kom
í máli framsögumanns fjárlaganefndar.
Tilgangurinn með kennslunni skyldi vera
að undirbúa „stúlkur í mjólkurmatseld svo,
Hans Grönfeldt Jepsen skólastjóri með námsmeyjum Mjólkurskólans veturinn 1902-
1903, en þá starfaði skólinn í húsnæði Búnaðarskólans á Hvanneyri.