Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1994, Blaðsíða 9

Síðan víkur Drechsel að fisksölunni í
Hull fra sumrinu. Hann segist hafa skrifað
Johnson í Hull að Tryggvi viiji ekld selja
honum meiri lúðu. Drechsel telji ekki að
svik séu í tafli. Þeir hjá danska fiskveiðifé-
laginu verði að þiggja flutning með gufu-
skipum hans sem komi afla í flutningaskip
frá Danfélaginu, en þetta svari ekki kostn-
aði. Verðið á fisldnum sem Tryggvi hafi
sent hafi verið lægra en á öðrum fiski.
Hann voni að Tryggvi breyti afstöðu sinni
til sölunnar. Drechsel segist leggja þetta
til vegna þess að flutningaskipið hans fáist
til fiskflutninga frá Reykjavík, það muni
koma á átta daga fresti. Mikla þýðingu
hafi að fiskurinn verði frystur. Annað mál
sé hvort Tryggvi geti boðið nægan fisk
áttunda hvern dag. En verði þetta gerlegt
er það ráð hans að treysta á gufuskipið í
viku hverri. Johnson muni ekki fallast á
þetta fyrh'komulag ef hann selji ekki fiskinn
sjálfur. En fiskveiðifélagið hafi nú svo góða
stjórn á þessum málum að menn trúi því
ekki að nokkuð misfarist við söluna. Sölu-
kostnaður sé einnig mikill á Englandi. Drec-
hsel leggur einnig til að áfram verði reynt
að selja lax, menn þreifí sig áfram með lít-
ið magn eftir því hvernig selst. Nokkurn
lax megi fá í Borgarflrði.
Þá segh- Drechsel að Sölling kafteinn
muni skrifa Tryggva um verð. Hann hafi
skrifað sér hvaða verð fáist fyrir heilagfiski
í ís og sé það mun hærra en á frosinni lúðu.
Sölling hafi alltaf verið á staðnum þegar
fiskur frá Reykjavík hafi verið seldur og
þori að fullyrða að allt hafi farið rétt fram.
Hann trúi því að útkoman verði betri ef
þeir reyni að koma sölumálunum í betra
horf.'1
Sölling sá sem hér er nefndur hafði lengi
unnið við frystingu matvæla og gert tilraun-
ir á þvi sviði. Þeir Tryggvi skiptust á bréf-
um um fiskveiðimál.
HLUTHAFAR YILJA EKKI
Senda Fisk á Erlendan
Markað
Síðasta bréf Tryggva Gunnarssonar um
þetta mál er frá 8. desember 1895. Þar
segist hann skilja af síðasta bréfi Drec-
hsels að hann vilji allt gera til þess að ísfé-
lagið geti selt fisk með hagnaði á Englandi
næsta sumar. Það verði aðalfundur að
ákveða, en lögum samkvæmt eigi að halda
hann í febrúar og Tryggvi segist skyldu
gera það sem hann geti til þess að hann
verði haldinn áður en Laura sigli í febrúar
svo að hann geti bréfað niðurstöðuna.
Frá því í ágúst síðastliðnum hafi hluthaf-
ar verið þeirrar skoðunar að hætta eigi að
kaupa og selja fisk á erlendan markað.
Landar hans hafi ekki langlundargeð þegar
svona óhapp verði. Og þar sem félagið eigi
ekkert fé sé erfitt fyrir hann að standa á
móti straumnum. Síðastliðið haust hafi hann
orðið að kaupa kjöt af 400 bændum fyrir
eigin peninga og auk þess 45.000 síldar til
frystingar í íshúsinu svo að það yrði ekki
tómt. Enginn annar hafi viljað leggja fram
peninga. Hann segist vita það eitt að John-
son verði ekki send branda. En hann telur
að hægt verði að selja rauðsprettu og heil-
agfiski í Reykjavík fyrir ákveðið verð.
Síðan spyr Tryggvi Drechsel hvort fisk-
veiðifélagið sem hann starfi hjá geti ekki
keypt fiskinn hér í bænum og hagnast af,
tekið fisk hér á sjö eða átta daga fresti og
ísfélagið skuldbindi sig til að selja engum
öðrum. Fiskveiðifélagið geti hafnað allri
vöru sem ekki standist gæðakröfur. Hann
segist vilja heyra frá Drechsel hvort hann
eða einhver annar eigi að leggja þetta til
á aðalfundinum, ef fundarmenn verði and-
snúnir því að senda fisk til útlanda. Ekki
komi til greina að senda lax því að flutning-
urinn kosti tíu aura pundið. Enginn sendi
lax þar sem hann sé í svo háu verði hér í
bænum.7
í árslok 1895 voru horfur því slæmar á
frekari samvinnu forráðamanna ísfélagsins
við Faxaflóa og Danfélagsins um fisksölu á
Englandi. Niðurstaðan á Aiþingi um styrk
til póstflutninga gaf ekki tilefni til bjartsýni.
Tilvísanir
1. Bréf Drechsels til Ti'yggva Gunnurssonar 2. ágúst
1895. Bréfasafn Tryggva Gunnarssonar 4.60.2.
2. Viðtal við Eyjólf Jónsson frá Flateyri 16. september
1987.
3. Alþingistíðindi 1896, B, 1018-9.
2. Aiþt. 1895, A, 456-7.
3. Bréfabók Tryggva Gunnarssonar 1894-7, 637-8.
4. Bréfasafn Tryggva Gunnarssonar 4.60.2.
6. Bréfabók Tryggva Gunnarssonar 1894-7, 603-4.
Höfundur er sagnfræöingur og kennari.
íslenskur framburður
FOSTROÐRA
FÓR í ÞJÓLGÚSIÐ
Eg er að hugsa um að setjast hér í spámanns-
stól stutta stund og fyrirmynd mín er ekki
ómerkari maður en Rasmus Kristján Rask.
Hann lét þau orð falla í bréfi árið 1818 að
hann teldi að íslenska myndi bráðum deyja
Hversu lengi heldur
rótarhnyðjan? Sámikli
munur sem verið getur á
nefnimyndum orðanna,
eins og þær eiga að vera
þegar hver stafur er borinn
fram — og því sem út úr
munnum okkar kemur,
gerir þeim sem eru að
læra málið erfitt fyrir,
ekki bara útlendingum,
heldur líka bömunum
okkar.
út af og að varla myndt nokkur maður skilja
hana í Reykjavík að hundrað árum liðnum,
og varla nokkur á landinu öllu að öðrum
200 árum þar upp frá. Þetta reyndist að
vísu óþörf hrakspá,-því samkvæmt þessu
ættum við sem hér erum varla að skilja
nokkuð í íslensku og fáir núlifandi íslending-
ar, nema kannski einhverjar hræður á
Langanesi eða Vestfjörðum, Það sem Rask
óttaðist vai' að danska myndi útrýma ís-
lenskunni, en hann hafði vit á því að bæta
því við spádóm sinn, að þetta myndi ger-
ast, ef ekki yrðu rammar skorður við reist-
ar, eins og hann orðaði það.
Eins og allir vita varð mikil endurreisn
í ræktun íslensks máls á 19. öld og er sú
endurreisn gjarna sett í samband við sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar. Ég skal láta það
liggja milli hluta, hvort rétt er að túlka það
svo að rammar skorður sem reistar hafa
verið tungunni til varnar hafi bjargað henni
frá glötun eða hvort Rask mat stöðuna ein-
faldlega ekki rétt. En oft hefur sjálfstæðis-
isbaráttunni og þeirri þjóðlegu endurreisn
sem átti sér stað á 19. öld verið líkt við
björgun úr viðjum erlendra áhrifa og kúg-
unar.
sé skipt um gi-undvallarmálgerð í sögu
sinni.
Það mega teljast nokkuð stór orð að spá
slíki'i umbyltingu í íslenskri málsögu á
næstu öld og sómakær málfræðingur ætti
sjálfsagt ekki að setja heiður sinn í hættu
með þvi að taka svo stórt upp í sig. En það
er þá ekki leiðum að líkjast og ég treysti
því líka að ég verði kominn undir gi-æna
torfu þegar skorið verður úr um réttmæti
spádómsins. Raunar hef ég góða von með
að hann rætist ekki og yrði því manna fegn-
astúr.
Um Málstaðal
Þótt málfræðingar segi gjarna að tungu-
mál breytist smám saman og að breyting-
arnar fylgi ákveðnum lögmálum sem þeir
þykjast geta komið auga á og skilgreint,
talað um hljóðvörp, samlaganir og áhrifs-
breytingar, er staðreyndin sú að ýmsar
ytri aðstæður geta haft mikil áhrif á málþró-
unina og t.a.m. geta mállegir staðlar og
ritmál ráðið ótrúlega miklu. Verði til sterk-
ur málstaðall hefur hann tilhneigingu til
þess að "viðhalda sér. Þannig hefur enskan
ekki orðið fyrir ýkja miklum breytingum á
þessari öld og enn lesa menn auðveldlega
texta, sem samdir voi-u á 18. öld og fyrr,
og það er ekki mikið átak fyrir áhugasaman
lesanda að gerast handgenginn Skakespe-
ai-e, svona svipað og þegar við lesum íslend-
ingasögur.
Eftir KRISTJÁN
ÁRNASON
Spádómm-inn sem ég ætla að vai-pa fram
hér er sá, að ef ekki verði „rammar skorð-
ur við reistar“, svo ég noti orðalag Rasks,
muni eiga sér stað á næstu öld eða þar
næstu meiri skil í íslenskri málsögu en orð-
ið hafa frá landnámstíð og sem allar
hljóðdvalarbreytingar og tvíhljóðanir, sam-
föll og sig munu falla í skuggann af. Þessi
breyting, sem ég leyfi mér að spá, myndi
líkjast þeim breytingum sem orðið hafa í
sögu frændtungna eins og ensku og dönsku
og höfðu það í för með sér að þær hættu
að vera beygingarmál eins og fornnorrænan
og fornenskan voru og eru nú með mjög
takmarkaðri beygingu og væri nær að
flokka sem beygingarlaus og „ísólerandi"
eða „analýtísk“ mál eins og málfræðingar
segja stundum. Enska og danska hafa sem
Við höfum bara einn íslenskan málstaðal, Snorri Sturluson og Halldór Laxness
nota sama miðilinn. Þær hljóðbreytingar og minni háttar breytingar sem orðið hafa
á beygingarkerfi og setningaskipan hafa ekki valdið neinni byltingu, þaðan af síður
hefur verið búinn til nýr staðall sem tekið gæti við af Snorra og Halldóri.
Þegar gera skal grein fyrir miðensku og
skilgreina hana sem mál er Chaucer gjarna
nefndur sem fulltrúi þess staðals og skilin
milli fornensku og nútímaensku eru gjarna
talin verða þegar Shakespeare kemur fram
á sjónarsviðið. Það má því segja að föstu
punktarnir þegar talað er um þessi tvö
tímabil sem aðgreind í enskri málsögu séu
Chaucer fyrir miðenskuna og Shakespeare
og eftfrkomendur hans fyrfr nútímaensku.
Ef við berum íslenska málsögu saman
við þá ensku er Ijóst að ekki er ástæða til
þess að gera ráð fyrir neinni forníslensku
og miðíslensku, eða þá nútímaíslensku.
Staðallinn er sá sami og eins og áður sagði
er það álíka mikið átak fyrir nútíma íslend-
ing að lesa mál íslendingasagna eins og
það er fyrir enskumælendur nútímans að
lesa Shakespeare. Við höfum bara einn ís-
lenskan málstaðal, Snorri Sturluson og
Halldór Laxness nota sama miðilinn. Þær
hljóðbreytingai' og minni háttar breytingar,
sem orðið hafa á beygingarkerfi og setn-
ingaskipan, hafa ekki valdið neinni bylt-
ingu, þaðan af síður hefur verið búinn til
nýi' staðall sem tekið gæti við af Snorra
og Halldóri, líkt og þegar Shakespeai'e tók
við af Chaucer.
ÚR ElNUM STAÐLI í ANNAN
En hvernig verða svona skil í sögu tungu-
mála, þegar einn staðall týnist og annar
tekur við? Það er flóknari saga en svo að
hægt sé að gera henni skil hér, en ljóst er
að tvennt þarf til. Annars vegar þarf það
að gerast að gamall staðall verði úreltur,
að menn hætti að taka mark á honum. Ef
ekkert kemur í staðinn getur tekið við tíma-
bil óvissu og ruglingslegrar þróunai' sem
gæti einfaldlega endað með því að tunga
dæi út og tekinn yrði upp eða fenginn að
láni annar, innfluttur staðall. Hitt sem
gæti gerst væri að fram kæmi nýr og öflug-
ur innlendur staðall, eitthvað í líkingu við
það sem gerðist í ensku á dögum Elísabet-
ai' drottningar og Williams Shakespeares.
Auðvitað veit enginn neitt um það hvort
aðstæðm- hér á landi á næstu öld eða þar
næstu verða til þess fallnar að skapa nýjan
íslenskan staðal. Því munu ráða menningar-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19.MARZ1994 9