Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1994, Blaðsíða 3

FEDERICO GARCÍA LORCA
IHBKW
SSllllllllllBBBlilBlllIl
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjórar:
Matthías Johannessen, Styrmir Gunnars-
son. Ritstjómarfulltr.: Gísli Sigurðsson. Rit-
stjóm: Kringlunni 1. Sími 691100.
Erfiðleikar
íslendinga við útflutning á fiski á síðasta tugi 19.
aldarinnar og alhliða vanþróun í öllu sem lýtur að
útflutningi, koma vel fram í bréfaskriftum Tryggva
Gunnarssonar til Dreschels sjóhðsforingja hjá skipa-
félagi í Danmörku og þann þátt í atvinnusögunni
rekur Haukur Sigurðsson í annarri grein sinni um
ísfisk og póst til útlanda.
Arkitektúr
Páll V. Bjamason arkitekt hefur teiknað verulega
fallegt félagsheimili, eða golfskála, fyrir Golfklúbbinn
Keili í Hafnarfirði og skálinn er nú orðinn að veru-
leika og prýðir jaðar byggðarinnar á Hvaleyrarholti.
íslendingur
í Amsterdam, er heiti á gamansamri endurminningu
eftir Guðmund Björgvinsson myndlistarmann, þar
sem hann rekur ævintýri sín í þessari vinsælu, en
varasömu, borg. Hann segir m.a. frá utangarðs-
manni, sem byrjar á að ræna hann og berja, en hef-
ur ekkert uppúr krafsinu og svo fara þeir saman í
kaffi á eftir.
Oddur
sem kallaður var hinn sterki af Skaganum var einn
af hinum kynlegu kvistum í Reykjavík á fyrriparti
aldarinnar; maður sem hafði skaddast af veikindum
en samtíðin misskildi og taldi vanvita. Guðjón Frið-
riksson sagnfræðingur skrifar um Odd.
Riddarastef
Þorgeir Þorgeirson þýddi
Cordoba
ein í órafjarska.
Foli blakkur, birta af mána.
Búin vel mín nestistaska.
Veginn nú í nótt ég rata
en næ þó vart til Cordoba.
Fer um heiðar, fer um vinda
foli blakkur, roði af mána.
Feigðaraugun á mér hvíla
ofan úr turnum Cordoba.
Æ, ferðin langa!
Æ, folinn væni!
Æ, feigð sem rænir fjöri mínu
fyrr en ég næ til Cordoba.
Cordoba
ein í órafjarska.
Frederico Garcia Lorca, 1899-1936, var spænskur
leikritahöfundur og Ijóðskáld, myrtur af falangistum i
upphafi spænska borgarastriðsins.
B
B
... og Guð skapaði
þorskinn
Afstaða íslendinga til þorsksins er
undarlega margslungin. Reyndar
er hún svo mótsagnakennd að
jaðrar við að þeir þyrftu sálfræði-
lega meðferð til að skilgreina samband sitt
við þann gula. Á annan bóginn er hann
mikilvægasta afurðin, grunnur efnahags-
lífsins þegar djúpt er kafað - á hinn bóginn
finnst mönnum hann hálf-ógeðslegur mat-
fiskur, sem laðar fram heldur ókræsilegar
bemskuminningar, kryddaðar hringorm-
um.
Eina skiptið sem ég minnist þess að hafa
bragðað þorsk síðan að móðir mín var að
reyna að troða honum í mig bam-ungan,
var þegar ég komst inn á Long John’s Sil-
ver matsölustað í Bandaríkjunum fyrir
nokkram áram. Pangað fór ég ásamt banda-
rískum vini mínum og þegar hann pantaði
sér þorsk gat ég ekki annað en gert slíkt
hið sama. Mér til mikillar furðu bragðaðist
fiskurinn ágætlega og ég fann ekki til þeirr-
ar klígju sem ég man frá matborði bernsk-
unnar. Reyndar opnaðist hurð inn í eldhús-
ið og ég gat séð glitta í umbúðir merktar
„Icelandic". Þá fór mig að gruna að ég
hafði haft þanrj gula af Islandsmiðum fyrir
rangri sök í öll þessi ár. Hann var nefni-
lega ekki sem verstur þegar allt kom til alls.
Kannski eru það slíkar bemskuflækjur
okkar fslendinga sem hafa hindrað að
þorskurinn væri mærður á borð við aðra
nytjaskepnu, nefnilega sauðkindina, ovis
aries. Meðan íslenska sauðkindin naut
ómældrar aðdáunar rómantískra skálda
(allt þangað til Hrafh og hans lagsbræður
tóku að spyrna við fótum gegn „yfirgangi“
þessa homótta og klauffætta ára), þá orti
varla nokkur til þorsksins, nema þá helst
í gaddfreðnum raunsæisstíl.
í fljótu bragði man ég ekki eftir öðra
ljóði um þorskinn en þegar Bubbi söng
með Egó um þúsund þorska á land - eða
einhvern veginn þannig. Ef ég man rétt
þá var hann nú aðallega að kveina undan
því hve erfitt væri að vinna í fiski. Reyndar
talar Orn Amarson um rigaþorsk í rímum
af Oddi sterka en þar örlar ekki á þeirri
ljóðrænu (sumir mundu segja hjáróma)
rómantík sem endurspeglast í ótal íslensk-
um hjarðljóðum, svo sem „Ut um græna
grundu, gakktu hjörðin mín“ eftir Stein-
grím Thorsteinsson.
Talandi um skáldin; eitt þeirra stóð þó
með þorskinum og lofsöng hann með eftir-
minnilegum hætti, nefnilega Jónas Árna-
son. Þegar Bretar vora að slást við okkur
í landhelgisstríði (1972 ef ég man rétt), þá
kom Jónas fram í breska sjónvarpinu til
að fullvissa Breta um að við íslendingar
stæðum í sérstöku sambandi við þessa
skepnu. Og Jónas varði tilverurétt þorsks-
ins gagnvart breskum trollum og sagði:
„... og Guð skapaði þorskinn áður en hann
skapaði Breta“.
Jónas benti þama á staðreynd sem mér
sýnist menn hafa gleymt í seinni tíð; þorsk-
urinn er búinn að vera miklu lengur til stað-
ar en mannfólkið. Meðan áar okkar gengu
enn álútir og loðnir á skrokkinn þá var
þorskurinn búinn að fá sína mjúku lögun
og gula lit. I landhelgisstríðunum vörðum
við íslendingar tilkall okkar til hans með
þeim orðum að við ætluðum okkur að
vernda hann gegn ofveiði enskra ryðkláfa,
því hann- ætti engu minni tilverurétt en
mannfólkið - jafnvel meiri ef aldur réði.
Og nú er svo komið að við höfum ekki
aðeins vemdað þorskinn heldur „ofvemd-
að“ svo að hann er stórlega farinn að láta
á sjá. Og steininn tekur út þegar þing-
menn, sumir hverjir úr sjávarplássum fyrir
vestan, vilja ganga enn lengra í að „vemda“
þorskinn og auka aflann, þrátt fyrir vamar-
orð okkar færustu sérfræðinga. Eg hefði
haldið að engir skildu betur en þeir nauð-
syn þess að éta ekki útsæðið, svo að kyn-
slóðir framtíðarinnar í Bolungavík og á
Isafirði fengju að njóta þess að veiða þenn-
an ástkæra fisk.
Einhvem veginn minnir áróður þessara
þingmanna mig á það þegar að Sovétmenn
réðust inn í Tékkóslóvakíu til að „vernda“
landið. Þeir vilja greinilega vemda þorskinn
enn betur með því að veiða hann enn frekar.
Og nú er hafin útþensla á þessari ís-
lensku vemdarstefnu hvað þorskinn varð-
ar. Við ætlum okkur að „vemda“ hann í
Smugunni, við Svalbarða og jafnvel í kring-
um Rockall.
Já, afstaða okkar til þorsksins er marg-
ræð. Við veiðum hann en borðum þó ekki
og við drepum hann til að vemda hann.
Við teljum hann heimskan (samanborið við
skammaryrðin „þoi,skur“ og „þorskhaus"),
en samt skreytti hann skjaldarmerki bók-
menntaþjóðarinnar um langt skeið. Svo
sendum við þjóðhöfðingjann okkar í menn-
ingarlegar heimsóknir til annarra landa,
en undir niðri er tilgangurinn samt að selja
þorsk, ýmist hertan eða frystan, saltaðan
eða ferskan. Því næst stæram við okkur
af því að veiða heimsins besta og hreinasta
fisk, en getum sámt ekld borðið hann sjálf
(ég man aldrei eftir því að það væri hafður
þorskur í opinberam veislum á íslandi en
sauðkmdin hefur oftsinnis ratað þar á borð).
Já, víst erum við Islendingar þjóð í
hlekkjum hugarfarsins, a.m.k. hvað þorsk-
inn áhrærir...
HALLDÓR REYNISSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. MARZ1994 3