Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1987, Qupperneq 12

Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1987, Qupperneq 12
niud ine msg n'ml1) 6b(J 'ioiol 6A O) I h lindðsnnjsi íöri lulsiví rnoa c-níod nnis is I iddo meg SI-O'í Jrnuað 2A-XT JíÉd'iBnunjfioJg | -ivaujri 8-B-oarnO 6s liJ sbnöd BBssiTiB'gnnrBn S , '4 V/ f'f' %' Vöxtur krabbameinsæxla í tilraunadýrum. Mýs á 24 vikna tilraunafæði. Myndin til vinstri sýnir æxlisvöxt músar (sjá ör) sem fékk lágmarksskammt af lífsnauðsynlegum fitusýrum úr plöntuolíum. Myndin til hægri sýnir hvað gerist þegar 20% af fjölómettaðri fitu úr plöntuolíu (safflower oil) var bætt út í sama fóður. Greinilegur munur er á vexti ígræddra krabbameinsæxla. Telja ýmsir vísindamenn að aukið magn af linólfitusýru valdi þessum mun (30). F ituefni - nýj ar rannsóknir, ný viðhorf Aður fyrr var talið að efnafræði fítunnar væri hvorki flókin né margbreytileg og því lítt spennandi til rannsókna. Kom svo í ljós seinna meir að ofneysla hennar gæti valdið aukningu á kólesteróli og þríglyseríðum í blóði, haft neikvæð áhrif á hjarta og æðakerfi og jafn- vel valdið krabbameini. Til varð kenning um að aukin neysla mettaðrar fitu yki blóð- kólesteról sem gæti valdið aukinni tíðni á hjarta- og æðasjúkdómum. Fitukenningin gerir ráð fyrir því að neysla flölómettaðrar fitu svo sem plöntuolíu, (helst á kostnað mettaðrar fitu) lækki mælanleg fituefni í blóðinu og þar með dánartíðni vegna áðumefndra sjúkdóma. Er í því sam- bandi oftast rætt um samloðun blóðflagna sín á milli, við æðaveggi og útfellingu kó- lesteróls sem myndar að lokum blóðtappa sem lokar fyrir blóðstreymi um æðar. Eitt af lykilatriðum fitukenningarinnar er því hlutfall fjölómettaðrar (F) og mettaðr- ar fitu (M) í fæðunni eða svonefnt F/M hlutfall (því hærra sem það er, því meira af fjölómettaðri fitu og minna blóðkóleste- ról). Ýmsar nýlegar tilraunir hafa aftur á móti sýnt að þrátt fyrir verulegar breyting- Eftir Ólaf Sigurðsson FYRRI HLUTI ar á F/M hlutfallinu hjá fólki á kólesteról- snauðu fæði varð óveruleg lækkun á blóðkólesteróli. Meiri lækkun varð ef kó- lesteról var í fæðunni. Hin síðari ár hafa verið að koma í ljós ný viðhorf í kjölfar nýrra rannsókna á fitu- sýrum sem eru byggingareiningar fitu. Þessar rannsóknir hófust við athuganir Dananna J. Dyerberg og Bang H.O. á Græn- lendingum upp úr 1970. Síðar hafa ýmsar niðurstöður fylgt í kjöl- farið sem hafa orðið til þess að vísindamenn fóru að gagnrýna fitukenninguna, og hefur þeirri gagnrýni vaxið fískur um hrygg hin síðari ár. Umræðan um hlutverk fítusýra úr fisk- fítu hefur aukist stórlega og er þá helst rætt um EPA og DHA fítusýrumar sem tilheyra Omega-3 fituhópnum. Samfara þessari umræðu hafa fítusýrur plöntuolía verið skoðaðar í nýju ljósi. Virð- ist vera um að ræða mismunandi niðurbrots- ferli fitusýruhópa, en plöntuolíur innihalda mikið af Ömega-6 fitusýruhópnum og kem- ur þessi mismunur í gerð fitusýra fram í ólíkum fitusýmhormónum sem myndast við þessi ferli. í þessari grein er ætlunin að gera grein fyrir nýjum viðhorfum í fituefnafræðum og rannsóknum sem styðja þau viðhorf. Þess ber að gæta að hér er fjallað um tiltölulega nýtt efni innan fituefnafræðinnar og ber því að taka niðurstöðum tilrauna með fyrirvara þar sem margt er sjálfsagt ekki enn komið í ljós. Hér er ekki ætlunin að greina náið frá þeim eldri viðhorfum sem hvað þekktust em, sbr. fítukenninguna. „SEATTLE RÁÐSTEFNAN“ Til að geta áttað okkur nánar á þýðingu þessara breyttu viðhorfa er ekki úr vegi að hlýða á umræður vísindamannanna sjálfra. Á ráðstefnu í Seattle í Washington-ríki í nóvember 1985 var fjallað um „spumingar og svör“ í sambandi við hollustu sjávarfangs." Þar vom staddir um 300 sérfræðingar í vísindum og iðnaði. Dr. W.E. Connors frá Oregon Health Sciences University kynnti niðurstöður úr rannsóknarverkefni sínu sem sýndu að ekki aðeins lækkaði Omega-3 fitu- hópurinn í fiskmeti LDL, kólesteról ogþríglys- eríða í blóði.heldur gæti hann verið nauðsynlegur fyrir eðlilegan þroska heilans. Dr. H.G. Scott frá sömu stofnun kynnti niðurstöður sínar um lækkun Thromboxan (efni sem veldur samloðun blóðflagna) við neyslu Omega-3 fituríks fæðis. Dr. W.E.M. Lands frá Illinois háskóla, Chicago, hélt því fram að ofneysla Omega-6 fituríks fæðis (fæst úr plöntuolíum) geti mjm- dað of mikið af neikvæðum fitusýrahormón- um úr flokki Prostaglandina, Leucotriena og áðumefndra Thromboxana. Taldi hann að þar með örvist sjúkdómar eins og liðagigt, asmi, æðakölkun, hjartasjúkdómar, hjartaslag, heilablóðfall, vefjaskaði vegna kransæðastí- flu, bólgumyndanir o.fl. Einnig taldi hann að Omega-3 fitusýmr geti hindrað Omega-6 fitu- sýmvirkni í líkamanum og þar með áðumefnd sjúkdómsferli. Dr. A.K. Rashida frá Rutgers háskóla, New Jersey, skýrði frá því að Omega-3 fitusýmr minnki bólgumyndanir, sem em forstigsein- kenni lungnakrabba í tilraunadýrum. Margt fleira var rætt á áðumefndri ráðstefnu, m.a. markaðsgildi þessara upplýsinga. Ekki er ólíklegt að þessar umræður komi mörgum leikmanninum á óvart og ýmsar spumingar vakni við lestur þessara niður- staðna vísindamannanna. Hvemig má það t.d. vera að plöntuolíur geti verið varasamar þegar því hefur verið haldið svo lengi fram að fjölómettuð fita lækki kólesteról í blóði og þar með tíðni hjarta- og æðasjúkdóma ? Hvers vegna ræða fræðimenn ekki lengur um fitutegundir, heldur fitusýmr og hvað em Omega-3 og Omega-6 fitusýmr ? Er verið að fara úr öskunni í eldinn við að minnka neyslu mettaðrar fitu og auka neyslu fljót- andi fítu? Geta vísindamenn endalaust skipt um skoðun ? Framfarir í rannsóknum fituefna hafa orð- ið geysimiklar hin síðustu ár, m.a. vegna örrar þróunar í greiningartækni. Nýjar og athyglis- verðar niðurstöður hafa jafnframt verið að koma fram, samanber áðumefnda ráðstefnu og em margir vísindamenn sammála um að þama sé að finna ýmis athyglisverðustu við- fangsefnin í fituefnafræðum í dag. Upphafið Grænlenskir eskimóar ollu vísindamönnum miklum heilabrotum í mörg ár. Hefðbundið mataræði þeirra s.s. fiskur, selur, hvalur og annað sjávarfang virtist vera einkar tilvalið til að valda hjarta- og æðasjúkdómum. Mata- ræði þeirra var fitu- og próteinríkt, lítið var um ávexti og því treíjaefni af skomum skammti. Læknar og vísindamenn bjuggust við að finna æðamar stíflaðar af fítu og langar ættarsögur hjartasjúkdóma. Þess í stað vom eskimóar við góða heilsu og tíðni hjartasjúk- dóma ein sú lægsta sem þekktist. Jafnvel blóðkólesteról þeirra var lágt! Þó olli það dönskum skurðlæknum áhyggjum hversu langur blæðingartími Grænlenskra eskimóa var. Eftir að hafa komist að niðurstöðu um málið sögðu danskir vísindamenn að svarið væri fólgið í fæðufltunni svo ótrúlegt sem það hljómaði á þeim tíma. Fitan reyndist inni- halda hátt hlutfall af ómettuðum fítusýmm af Omega-3 gerð sem finnst helst í sjávar- gróðri og því í sjávardýmm. Þegar þessar niðurstöður lágu fyrir vildu rannsóknarmenn kanna hvort svipað væri ástatt um aðra víðar um heim. Faraldursfræði er sú fræðigrein sem fæst við að rannsaka heilsufarslega þætti stórra hópa, þjóðarbrota eða jafnvel heilla þjóða. Því var aðferðum faraldursfræðinga beitt til að kanna hvort svipað væri ástatt um fleiri en eskimóa hvað varðar hjartasjúkdóma. í ljós kom að Japanskir fiskimenn höfðu sömu einkenni og Eskimóar í Grænlandi, tíðni hjarta- og æðasjúkdóma og einnig krabba- meins var lág. Þegar kannað var hvemig Eskimóar spjömðu sig heilsufarslega í Dan- mörku á dæmigerðu vestrænu fæði, kom það sama í ljós og hjá Japönum sem fluttust frá sjávarþorpunum til stórborganna, þ.e. hækk- andi tíðni hjarta- og æðasjúkdóma sem samsvaraði þeim sem fyrir var í borgunum (1,2). Merk rannsókn sem fram fór í Hollandi 1960-1980 staðfesti þetta enn frekar. Rann- sóknarmenn í Leiden háskóla í Hollandi byijuðu 20 ára rannsókn 1960 á samspili fæðu og hjarta- og æðasjúkdóma. Rannsakað- ir vom 852 miðaldra karlmenn í Zutphen, sem er 25 þúsund manna bær í austurhluta Holl- ands. Af þeim sem neyttu lítils sem einskis af fiskmeti dóu 78 úr hjarta- og æðasjúk- dómum á tímabilinu en helmingi færri í þeim hóp sem neytti að minnsta kosti 30 g af fiski á dag að meðaltali (3). Þessar niðurstöður vom óháðar öðmm þáttum eins og aldri, offitu, hreyfingu eða orkuneyslu. í lok skýrslu sinnar sögðu Hollensku rann- sóknarmennimir að .jafnvel ein til tvær fískmáltíðir á viku geti verkað fyrirbyggjandi gegn hjarta- og æðasjúkdómum." Þó að faraldursfræðilegar rannsóknir eins og þær sem vom framkvæmdar á Eskimóum, Japönum og Hollendingum sýni jákvætt sam- band milli fiskneyslu og hjarta- og æðasjúk- dóma, þá sýna þær vísindamönnum ekki með hvaða hætti þetta samband á sér stað. JÁKVÆÐ ÁHRIF OMEGA-3 FlTUSÝRA ÚR FISKFITU Á Hjarta- Og Æðasjúkdóma Nýlegar niðurstöður vísindamanna í lækn- isfræðum og ýmsum greinum efna- og.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.