Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1987, Blaðsíða 9

Anna Ancher:
Jarðarför, 1891
Helene Schjerfbeck:
Saumakonan, 19o3-05
hún var mikið í tísku á þessum árum. Sum-
ir þeirra sóttu tíma í þessum fræðum hjá
prófessor Charcot í Salpetriére spítalanum.
Emst Josephson sem dvaldist langdvölum á
eyjunni Bréhat við Bretagneskagann gaf sig
allan á vald þessara yfirskilvitlegu fyrir-
bæra og varð um síðir geðveikur aðeins 37
ára að aldri. Einnig varð Rósakrossreglan
mjög vinsæl.
PORTRETT OG LANDSLAG
Viðfangsefni listamannanna eru margvís-
leg. Ljóðrænar, innhverfar innimyndir,
óspillt kyrrlát náttúra, angistarblandnar
andlitsmyndir, strit hvunndagsins. í mynd-
um Juho_ Rissanen vinnur fólk í sveita síns
andlits. Alútt og alvarlegt beinir það augna-
ráðinu niður á við, er undirleitt eins og til
að forðast ágenga íhugun skoðandans.
Verkalýðurinn birtist okkur líka í myndum
Carls Wilhelmson og Gallens Kallela og í
gegnum symbólískar portrett myndir Ejnars
Nielsen smýgur miskunnarlaus tónn fátækt-
ar, angistarblandið myrkur og táknmyndir
dauðans.
En það er náttúran sem er aðaltjáning
þessara listamanna og í gegnum hana og
þessi sérstöku birtuskilyrði ná þeir bestum
samhljómi, enda voru tengsl manna við
náttúruna sterkari á þessum árum en þau
eru nú. í landslagsmyndunum upplifum við
ýmist eintal við náttúruna eins og í mjmd
Richards Bergh, Norrænt sumarkvöld
(1899—1900), sem sýnir okkur ungt par
horfandi ofan af svölum í hálfgerðri til-
beiðslu út yfir spegilslétt stöðuvatn. Friður
og hátíðleiki einkenna myndina og fyrir-
myndirnar að parinu voru velþekktar
persónur, söngkonan Karin Pyk og Eugen
prins.
Landslagið getur einnig verið tjáning á
vissu sálarástandi eins og t.d. í myndum
Munchs sem eru fullar af innri spennu og
allegóríum, algjörar andstæður við verk
frönsku impressjónistanna svo dæmi sé tek-
ið.
Gallen Kallela Og
Hugo Simberg
Náttúran er mjög áberandi í verkum
Gallens Kallela og þá sérstaklega í verkinu
„Mántykoski" (1892—1894) sem opnar sýn-
inguna. Með því að strengja fimm gyllta
strengi yfír miðjan fossinn tekst honum að
láta hörpu náttúrunnar gefa frá sér symb-
ólískan nið sem rennur mjúklega saman við
rómantískan natúralisma og þessi mynd-
bygging gefur strax tón sýningarinnar.
Finnsku málaramir ieituðu mikið eftir
þjóðlegum innblæstri og náði leit þessi há-
marki í því sem kallað hefur verið Carélian-
ismi. Undirrót hans er í hetjudrápu
þjóðarinnar, Kalevala, og er Gallen Kallela
sá sem nýtti sér þetta efni einna mest. Síðan
hvarf þessi þjóðemislitaða rómantík smám
saman og áhugi fyrir alþjóðlegum stefnum
jókst.
í verkum Hugos Simberg er náttúran
einnig mjög mikilvæg. Verk hans em full
af kynlegum vemm og afar sérkennileg.
Hann nær fram einhveijum dulúðugum
straumum sem erfitt er að lýsa og virðist
dauðinn vera aðalþema verka hans. Myndin
„Særði engillinn" (1903) er mjög einkenni-
leg og táknræn fyrir örlög Simbergs sjálfs
ef við ímyndun okkur að særði engillinn sé
sál listamannsins. Hann veltir mikið fyrir
sér tilvistarvanda einstaklingsins, sektar-
kenndinni, iðmninni, örvæntingunni, getu-
leysinu. Orlög mannsins em grimmúðleg í
myndheimi Simbergs og bak við glaðværð-
ina leynist einatt djöfullinn og lífið er einn
allsheijar dauðaslagur.
í tjáningarríkum portrettmyndum Ellen
Thesleff og Helene Schjerfbech verðum við
einnig vör við einmanaleik og einangmn
mannssálarinnar. Myndir Schjerfbech em í
einfaldleik sínum ein ógleymanlegustu verk
sýningarinnar.
Kaupmannahöfn
Og Hammershoi
Kaupmannahöfn var aðal menningarmið-
stöð Norðurlanda á þessum umbrotaámm.
Listastofnanir vom þar fleiri en annars stað-
ar og stoftiun hinna fijálsu listaskóla á
ámnum 1882—’83 ýtti undir aukna frelsis-
tilfinningu og ábyrgð hjá ungu listamönnun-
um.
Skagen hópurinn var mjög mikilvægur á
þessum tíma (1870—1920) og hafði gríðar-
leg áhrif á norræna útimálverkið. Peter
Severin Krayer var þar í fararbroddi og er
kynntur hér á sýningunni með §ómm mild-
um impressionískum myndum þar sem
blátær og björt sumarbirtan leikur við léttar
sjávaröldumar og slær næstum ofbirtu í
augun. Anna Ancher sem var fædd og uppal-
in í Skagen á þama eina mynd, „Jarðarför-
in“ (1891) sem minnir á að sjórinn gat líka
verið miskunnarlaus.
Laurits Andersen Ring er sá sem tjáir
einna best stemmningu sveitarinnar. Verk-
ið, „Kvöld. Gamla konan og dauðinn",
(1887) er sneisafullt af andstæðum og afar
áhrifamikið. Sterkri birtu stafar einnig frá
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30 MAÍ 1987 9