Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1987, Blaðsíða 6

-t
ljóðskálda. „Ég minnist gestrisni hans, alúð-
ar og hvatningar með því sérstaka þakklæti,
sern við berum í brjósti til þeirra, sem hafa
ieitt okkur áleiðis til aukins trausts á okkar
eigin mátt og megin."
Heaney lauk háskólanámi með ágætisein-
kunn, summa cum laude, og hóf kennslu-
störf. í fyrstu kenndi hann við skóla í sinni
heimabyggð, en réðst svo til kennslu við
háskólann í Belfast. Samtímis kennslunni
var hann að „fúska svolítið í ljóðagerð" eins
og hann kýs að orða það.
Fyrsta ljóðabók Heaneys, „Death of a
Naturalistkom út árið 1966 og var fagn-
að með hástemmdu lofí gagnrýnenda. Allt
frá því að W.H. Auden sté fram á bók-
menntasviðið hefur reyndar ekkert ljóðskáld
verið hyllt jafn ákaflega. „Stórskáld eru
jafn fágæt og fuglinn Fönix," skrifaði gagn-
rýnandinn C.B. Cox við þetta tækifæri, „og
vel má vera, að allt frá árinu 1960 hafí
einungis komið fram eitt slíkt skáld á þess-
um eyjum. Nafn hans er Seamus Heaney.“
Það er jafnan hætt við, að svo lofsamleg-
ir dómar geti stigið ungu og upprennandi
skáldi til höfuðs, en Heaney fékk ekki glýju
fyrir augun af allri frægðinni heidur hélt
sig við sína listrænu köllun jafn ótrauður
og áður. Með stuttu miilibili lét hann þijár
aðrar ljóðabækur frá sér fara á næstu árun-
um: „Door into the Dark“ (1969), „Winter-
ing Out“ (1972) og svo „North“ (1975).
Fjórar framangreindar ljóðabækur hans
hafa einnig verið gefnar út saman í einu
bindi, „Poems 1965—1975“, sem út kom
1980. Auk „Sweeney Astray" hefur svo ein-
ungis ein önnur ljóðabók birzt eftir hann,
en það er „Field Work“ (1979). Þegar litið
er á þessar ljóðabækur Heaneys í heild, þá
verða þær að teijast merkilega jafnar með
tilliti til gæða. I þeim ljóðum, sem hann
hefur birt, eys Heaney jafnt af frjóum jarð-
vegi sinnar eigin persónulegu sögu og
írskrar sögu.
fluttur Suður Til Eire
Árið 1972 ákvað Heaney að láta af störf-
um sem kennari og flytjast frá Norður-
írlandi, en sú ákvörðun olli mörgum vina
hans sárum vonbrigðum, og varð undirrót
mikillar gagnrýni f hans garð, þar sem
menn álitu að skáldið v_æri þar með að yfír-
gefa sökkvandi skip. Ásamt Marie (eigin-
konu sinni og æskuunnustu) og þremur
bömum þeirra, Christopher, Michael og
Catherine, fluttist Heaney búferlum suður
til Eire. Fjölskyldan settist að á litlu býli í
sveitahéraðinu Wicklow County. Þar tók
Heaney „að horfast í augu við eigin tóm-
leika", eins og hann orðar það. Hann heldur
áfram: „Það þarf að vinna sér skáldanafn.
Það er ástæðan til þess að ég fluttist til
Wicklow."
Heaney fór samt að sakna kennslunnar
og réðst nokkru síðar sem kennari við lítinn
kaþólskan menntaskóla í Dyflinni. „Skáldið
greiðir skuld sína vð þjóðfélagið með því
að kenna," segir Heaney, og hann bætir við
eilítið klókindalega, „og svo em það vissar
5 árhagsástæður. “
Heaney-fjölskyldan fluttist síðar til Dyfl-
innar í heldur lasburða raðhús úr rauðum
múrsteini, er stendur við Strand Road, ör-
skammt frá sjónum. Þama dvelur Heaney
núna átta mánuði ársins og fæst við að
yrkja. Hann hefur útbúið sér vinnuherbergi
uppi á rishæð hússins, þar sem hann situr
gjaman við skriftir. Hann hefur hætt
kennslustörfum í Dyflinni og ráðið sig í
hlutastarf við Harvard-háskóla í Banda-
ríkjunum, þar sem hann dvelur hveija
vorönn sem heiðursskáld staðarins. Þegar
Heaney er við störf í Harvard-háskóla hefur
hann til umráða litla og afar látlausa stofu
í svokölluðu Adamshúsi og vinnur í mjög
nánum tengslum við þá stúdenta, sem fást
við að yrkja.
LÍÐANDISTUND í
LjósiLiðinnaTíma
„Hann fylgist af alúð með því, sem menn
em að skrifa, og veitir góðar leiðbeining-
ar,“ segir einn stúdentanna. „Hann kemur
mönnum í skilning um, af hverju orðavalið
skipti máli og af hveiju ljóðlistin sé sjálft
tungumálið í sínu innsta eðli.“
Það má oft sjá Heaney á stjái á Harvard-
torgi; hann er maður riðvaxinn, hæglátur í
fasi, hárið gjaman úfíð og ógreitt. Eða þá
að hann situr með hirð sína á einhveiju öld-
urhúsi þama á staðnum eins og skáldmær-
ingar fyrri alda höfðu fyrir sið. Um helgar
ferðast hann vítt og breitt um Bandaríkin
og les upp ljóð sín í boði ýmissa háskóla
Stórskáld
af Irlandi
að er álit margra, að hinn hálffimmtugi Sea-
mus Heaney sé bezta ljóðskáldið, sem núna
yrkir á enska tungu. Hann er vissulega, eins
og Robert Lowell komst eitt sinn að orði,
merkasta ljóðskáldið, sem írar hafa eignast
frá því að Yeats féll frá. Sú rödd, sem kveð-
ur sér hljóðs í ljóðum Heaneys, hefur alveg
sérstakan hljóm til að bera; hún er í senn
afar persónuleg en er þó jafnframt í ríkum
mæli í tengslum við tungutak alls almenn-
ings. Hann yrkir eins og íri, afsprengi
þrúgaðrar þjóðar. En eins og öll sönn skáld
talar hann í ljóðum sínum til allra manna
á öllum tíma. Sá beygur sem fram kemur
hjá honum, endurspeglar þá kvíðatilfínn-
ingu, sem við öll erum haldin.
Keltnesk Menningar-
ARFLEIFÐ OG KRISTIN
Nýlega kom út ný, veigamikil bók eftir
Heaney, „Sweeney Astray“, en þetta verk
SEAMUS HEANEY
yrkir um írland en
ljóðlist hans höfðar þó
til okkar allra.
EFTIR
JAYPARINI
kallar hann „endurgerð" (ekki þýðingu)
írskrar sagnar frá fyrri hluta miðalda, er
nefnist Buile Suibhne. Frásögnin, að hluta
í ljóðum, að hluta í óbundnu máli, ijallar
um fomfræga írska hetju, Sweeney, sem
verður fyrir því að heilagur Ronan breytir
honum í fugl eftir orrustuna við Moira (árið
637) fyrir að hafa vegið saklaust sálma-
skáld nokkurt. Hann er sviptur öllu, missir
konungstign sína, missir vitið, glatar öllu,
er ber keim af siðmenningu. Hann verður
að hírast „meðal tijáa / milli flæðar og fjöru
/ eigra um kaldur og nakinn". „Sweeney
Astray“ rekur æðisgenginn flótta konungs-
ins, segir frá ævintýrum, er hann ratar í
og eiga að hreinþvo sálu hans af öllum sora,
en þeim lyktar loks með fullri iðrun Sween-
eys, yfírbót og dauða hans. En allt þar til
hann öðlast þannig endanlegan frið, er
Sweeney eins og segir í ljóðinu „án hvílu,
án athvarfs / ég eygi dökka daga“.
Hann fer reyndar að óska þess. að hann
hefði fallið í orrustunni við Moira. í frábær-
um ljóðakafla rekur Sweeney harma sína:
/ kvöld er mjöllin köld. Sjá þýðingu Karls
Guðmundssonar.
„Sweeney Astray“ lýsir á áhrifamikinn
hátt þeim miklu átökum, er urðu á sjöundu
öld á milli fomrar, heiðinnar menningar
Kelta og hins nýja kristna siðar. „Það eitt
út af fyrir sig gefur verkinu verulegt gildi,"
segir Heaney; hann vill því að lesendur rýni
dýpra í hina sögulegu merkingu þessarar
fomu þjóðsagnar, að þeir skyggnist raun-
vemlega bak við ytri tímamörk hennar.
„Sweeney sem persóna felur einnig í sér
viss einkenni listamannsins, hann er utan-
veltu, sakbitinn og reynir því að lina þjáning-
ar sínar með skáldamáli." Og hann heldur
áfram: „Það er og unnt að lesa verkið út
frá því sjónarmiði, að þama sé verið að
fjalla um átök, sem verða á milli hins óhefta,
skapandi ímyndunarafls og þeirra skorða,
sem því eru reistar af trúarlegum, pólitísk-
um skuldbindingum og þeim kvöðum, er
átthagamir leggja á menn.
Meðan Jörðin Brennur
UndirFótumíra
Sjálfur hefur Heaney fengið að kenna
harkalega á þeim skorðum, sem trúarlegar
og pólitískar kennisetningar fela í sér, þeim
kvöðum sem heimaslóðimar leggja á hann.
Heaney ólst upp á bóndabæ í Derrysýslu á
árunum milli 1940 og ’50, og em hans
heimaslóðir ekki langt frá Belfast á Norður-
írlandi. „Ég var einn af átta systkinum, sem
upp komust,“ segir hann. Fjölskylda hans
er kaþólsk og telst því til þess minnihluta
íbúanna á Norður-írlandi, sem hefur mátt
þola hið svæsnasta ofriki og yfírgang. Það
kom því nánast af sjálfu sér, að afstaða
Seamus Heaneys til umhverfisins hlyti allt
frá upphafi hans vega að mótast af and-
stöðu. Hann var nauðbeygður til að skil-
greina jafnan hið innra með 3ér sína eigin
stöðu gagnvart því ensk-sinnaða menning-
arsamfélagi mótmælenda, sem réð lögum
og lofum á Norður-írlandi og ræður þar enn.
„Býlið okkar hét Mossbawn," segir Hea-
ney, þegar hann riflar upp fyrir sér
æskuárin. „Það er miðja vegu á milli þorp-
anna Castledawson og Toome... það er
Seamus Heaney. Sumir bókmennta-
menn tefja hann fremstan þeirra, sem
nú yrkja á enska tungu.
þvi staðsett á táknrænan hátt mitt á mill;
markalínu enskra áhrifa og þeirrar geymd-
ar, er írskt þjóðemi býr að.“
Jafnvel þótt hann hefði viljað, gat Hea-
ney ekki staðið utan við þann rótgróna,
sögulega ágreining, sem er meginuppistað-
an í harmsögu Ira. í einu stórbrotnastc
kvæða sinna, er birtist í ljóðabókinn:
„North“ (1975), lýsir skáldið þeirri tilfinn-
ingu ógnar og skelfíngar, sem hann vai
gripinn sem drengur, þegar opinber erind-
reki stjómarinnar, lögreglufulltrúi nokkur
kom á bæ þeirra til þess að grennslast nán-
ar fyrir um það hjá föður hans, hvemig
uppskerunni væri háttað það árið. Lögreglu-
fulltrúinn framkvæmdi svo könnun i
jarðargróðanum af stökustu gaumgæfni
Sjá einnig þýðingu Karls Guðmundssonar í
ljóði Heaneys: Lögreglumaður kveður dyra.
Seamus Heaney ólst þannig upp í tví-
skiptu menningarsamfélagi. Eðlisbundir
samkennd hans fylgdi og fylgir enn málstac
hins írsk-kaþólska minnihluta Norður-
írlands; en Heaney hefur samt líka orðic
að leita sátta og friðmælast við hin enskt
sjónarmið í þessum málum. Hann fer nokkr-
um orðum um fáeinar augljósar þversagnir
„Eg tala og yrki á ensku, ég kenni enskai
bókmenntir, gef út verk mín í Lundúnum
en ensk hefð er mér þó ekki eiginleg innsi
inni.“
Hinn eiginlegi heimavöllur þessa skáldí
er ljóðlistin sjálf.
Nýtt Stórskáld Fram
Á SJÓNARSVIÐIÐ
Seamus Heaney hóf fyrst að yrkja fyrii
alvöru, þegar hann var við nám við Que-
en’s University í Belfast á árununr
1957—1964. Þar varð ljóðskáldið og gagn-
rýnandinn Philip Hobsbaum mikill áhrifa-
valdur í fyrstu ljóðagerð hans, en Hobsbaurr
hefur á margan hátt verið eins konar guð-
faðir margra hinna beztu núlifandi brezkt