Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Page 14

Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Page 14
ARNULF ÖVERLAND NORDEKHAJ GEBIRTIG Þrír bræöur í Ghetto BALDUR PÁLMASON ÞÝDDI GUÐMUNDUR DANÍELSSON OG JERZY WIELUNZKI ÞÝDDU Bróðir minn eldri nam álfheima-man burt úr hamrinum há, en bróðirinn yngri tók gimstein og gull og skartklæðin skærleiks- blá. Hjör fann ég bak við hurðu. Bræðurnir hlupu þar hjá. Fögur sem dagur er dóttirin kóngs. Vel er hún gullsins verð. Kostuleg eru klæðin dýr og tilkvæm í tignarferð. En ástinni betur, auði og skarti, nýtist mér nakið sverð! Kóngsdóttirin er kynjafríð sem sól skíni á mæra mjöll, þegar ryðjast burt skuggaský og upptendrast fellin öll. En systur hennar sitja þó eftir inni í álfahöll. Sæll munt þú, bróðir, er sefur í nótt við mjallhvítan meyjarb- arm. Heill þér, bróðir, sem krúnu krýnist og styðst við stásslegan arm. Skiptið þið auðnum og njótið hans nú! Mér eflir það ekki harm. Silfur oggull get ég sótt í bergið, mátað þar myrkravöld. Kóngsdætur bíða þar komu minnar, hlekkjaðar harðri öld. Allar götur til ellidaga handleik ég hjör minn og skjöld. Verið þið sælir, vænir bræður, þið ríku og ráðsettu menn! Leið mína legg ég um blárnar, — um endastöð veit ekki enn. Ég ætla að halda út í heiminn og tefla um viðhorf tvenn! Arnull Överland var norskt skáld, 1889—1968. Þýðandinn, Baldur Pálmason býr ( Reykjavlk og er lands- kunnur útvarpsmaöur. Daga vora og vökunætur vöðum sandinn, gröfum fylgsni, snauður hópur þreyttra þræla þraukar enn ísínu Ghetto. Blýi þyngri er byrðin okkar, barmafull afhrolli óttans: Bara að dagur fölni ífriði, og flýi nótt, og ekkert gerist! Hrökkvum upp — við hlustir leggjum: Hvern mun slysið núna henda ? Hvern af okkur örlög skyldu ætla böðli aðgóma næst? í herkví dæmdri þreyttir þrauka þrælar óttans, smáðir, píndir. Nætur, daga, náðarvana nafnlaust fólkið sandinn kafar. Nötrum við afhryllings hrolli. Hurðar marr? — Er voði á ferðum ? Þögn, mitt hjarta! Þetta er aðeins þrusk í mús sem naslar rusl. Súgur hreyfir sorp á haugum, setur geig að þeim sem hlusta, klöngrast burt ogkveðja án orða konur sínar, mæður, börn. Nordekhaj Gebirtig orti Ijóö sln á jidd- Isku, þvl máli sem gyðingar töluðu I samfélögum slnum og nefnd voru Ghettó, svo sem I Varsjá 1 Póllandi. Gebirtig, f. 1877, var drepinn af nasist- um I útrýmingarherferð þeirra gegn gyðingum, sem náði hámarki 4. júnl 1942. Gerbirtig skáld dó á leiðinni til útrýmingarbúðanna I Belzen. Ljóðið, sem hér birtist, er ort á meðan stóð á umsátrinu um gyðingahverfið I Varsjá, Jerzy Wielunski er pólskt skáld og les- endum Lesbókar vel kunnur. Hann að- stoöaöi Guömund Danlelsson við þýð- ingu Ijóösins, en Vielunski fékk það sent frá jiddlsku sagnfræðistofnuninni ( Varsjá. w W u R M 1 N U H O R N 1 TOPPAR OG UNDIRALDA Ekki er um það að villast að á yfirborði þess mikla djúps, sem við köllum menningarlíf, lyftast og falla öldur og straum- ar sem svo hreyfast og rísa í mismunandi hæð. Einstaklingar vaxa upp og þroskast við mis- munandi góð skilyrði, fylkjast saman og verða að áberandi öfl- um í lífi einstakra þjóða og ná mismunandi áhrifum, sem dreif- ast um heiminn allan. Þetta ger- ist í vísindum og listum jafnvel á sviðum siðferðiskenninga á veg- um trúarbragðanna og á stjórn- málasviðinu. Frá þessu segir menningarsagan í fortíð og nú- tíð. En oft hefur sú spurning vaknað hjá mér, einföldum manni, hvort trúin á snilligáf- una og mikilleikann sé ekki of rík og mikil. Er það ekki hið mikla meðalmennskudjúp hins almenna, sem skiptir sköpum í lífi þjóðanna? Er bilið milli hinna meðalsnjöllu, þegar allt kemur til alls, og afburðahópsins í hverju samfélagi eins himin- hrópandi stórt og mikilvægt og margir vilja vera láta? Gætum við ekki komist af með minni ofurmennskudýrkun og ofur- mennatrú en hvarvetna veður uppi? Myndi það ekki reynast farsælla? Kailar þessi dýrkun einstaklinga og forréttindahópa ekki á vissa blindu og kúgun, ef betur er að gáð? Leynist ekki oft á bak við snillingatrúna ákveðin tegund af ótta og sjálfsblekk- ingu, þar sem vopn auglýsinga- tækni og tískuvalds truflar eðli- lega dómgreind almennings? Þetta er orðin löng málsgrein á handritsörkinni. Og að baki spurningaflóðsins kannski óljós- ar hugsanir. Eflaust spyrja les- endur mínir: Hvert er maðurinn að fara? Fræðingarnir Og Tískan Ég gæti auðvitað talað ljósar. Jólakauptíð bókanna er mér sem virkum þátttakanda enn í fersku minni og því sem henni fylgir. En það er fleira en bókagerð, sem setur svip á menntalífið. Ég gæti trúað að ýmsir fleiri lista- menn okkar en nokkrir gamlir rithöfundar virði fyrir sér með nokkurri undrun viðbrögð fjöl- miðla okkar og sumra hinna ungu listfræðinga er þeir hafa í þjónustu sinni. Á hverju ári bætast nokkrir nýir listfræðingar hinna ýmsu greina í hópinn sem fyrir var, komnir frá heimsborgum menn- ingarinnar í vestri, austri og úr miðju heims. Þeir voru sendir til þess að sitja við lindir mennta og lista, en tala þó heimkomnir að margra dómi lítið gáfulegar um það sem þeir eiga um að fjalla en þeir sem höfðu lært að stjórna skipum eða eru að kynna sér hvernig á að selja kjöt og fisk, svo að við getum haldið áfram að vera landbúnaðar- og útvegsfólk. En auðvitað fara þessir ungu menn að heiman með furðu sterkt mótaðan smekk, a.m.k. þeir sem áhuga hafa á bók- menntum. Það er eins og þessir hálærðu piltar hafi á uppeldisárum sín- um verið settir í skjól gáfaðra íslenskra sveitakvenna, þjóð- legra og rómantískra, t.d. í Þing- eyjarsýslu. eða við ísafjarðar- djúp, en veraldarsaga heimslist- arinnar hafi svo öll farið fram- hjá þeim, nema e.t.v. nýjasta tíska, sem allir vita að hlýtur að breytast á hverjum tíma eins og sídd kjólfaldsins á lærum eða kálfum ungu stúlknanna. Auðvitað á það sem ég hér segi ekki við alla þessa ungu spek- inga en of marga fyrir okkur sem lengi höfum beðið eftir betri vinnubrögðum. Það er ósköp eðlilegt að þeirra dýrð sé gerð mikil, sem fylgja tísku síns tíma. En það er ekki hollt að setja menn of snemma á stall, kannski eftir fyrstu og aðra bók. Við tískulærdóminn þurfa þeir fyrst að bæta áberandi gjöfum frá sjálfum sér og geta sýnt ótvíræð persónuleg einkenni. KULDALEGT AÐ HÚKAÍ BÓKMENNTASÖGUNNI Ég gæti auðvitað talað ljósar, sagði ég. En hví skyldi ég, gam- all dálkahöfundur, vera að upp- vekja í kringum sjálfan mig og aðra óþarfa leiðindi. En ég nenni ekki að kasta því í ruslakörfuna, sem að ofan er ritað, og leyfist því góðum lesendum mínum að skilja orð mín eins og þeim sýn- ist. Auðvitað alltaf verið frjálst, hér og annars staðar, að skilja eða misskilja allt sem ég hef sagt og skrifað. Ekki er hollt að hafa ból hefðar uppi á jökultindi, af því þar er ekkert skjól uppi fyrir frosti snjó né vindi. Svona orti Bjarni Thorarensen fyrir langa löngu og mátti vita hvað hann sagði. — Það getur orðið á við ótímabæra jarðarför að komast of snemma inn í ís- lenska bókmenntasögu, jafnvel þótt menn hafi töluvert þurft að hafa fyrir því að ná því marki. Ég gat þess við kunningja minn á meðan ég var að koma orðum að efni þessarar greinar, sem ég ætti kannski ekki að birta, að ég héldi að ég vissi a.m.k. um tvo listamenn, sem hefðu orðið verri menn en efni stóðu til vegna þeirrar tilhögunar, sem stjórn- arvöld okkar hafa kosið á viður- kenningarháttum sínum gagn- vart íslenskum listamönnum. Annar vegna þess að hann var of snemma settur á efstu grein og þóttist finna að annar hefði frekar átt að njóta þeirrar upp- hengingar — og ekki síst vegna þess að hann var þeim sem þannig hugsuðu hartnær sam- mála. Hinn vegna þess að honum hafði aldrei boðist upphefðin, sem honum fannst hann hefði unnið til og þóttist vita að fjöl- mörgum öðrum fyndist það líka. Auðvitað eru svona dómar og tal vafasamt, en hitt er víst að úti í íslenskri kylju hafa staðið margir listamenn langa ævi með litla frægð og enn minni peninga og brosað með munnherkjum að hégómaskapnum. En talið um hégómaskapinn á ekki að öllu leyti rétt á sér. Hér er í mörgum tilfellum um til- tölulega fátæka menn að ræða, sem eru sviknir um kaup, vegna þess að þeir gera ekki verkfall eins og annað heiðarlegt fólk. Hæ Tröllum Táp og fjör og frískir menn og hæ tröllum á meðan við.tórum eru þjóðsöngvar okkar íslend- inga. Biðilsbuxnamenn tala ekki um hryggbrot sín, heldur halda ferð sinni áfram. Dísir hinna fögru lista hafa löngum verið duttlungafullar, en þó nokkuð mannvandar í lokin. Gamall tólfbókalalli er ýmsu vanur. Um þá bók mína, sem kom út í haust, ritaði ungt skáld og bókmenntafræðingur vinsam- lega grein, ætti ég því hans vegna að hugsa mig vel um áður en ég tek ritdómara til bæna. Tveir aðrir af miðkynslóðinni rituðu líka í blöð sín. Sá fyrri var svo úti á þekju að hann kunni ekki einu sinni skil á bóka- listanum, sem prentaður er fremst, hvorki hvað snerti nöfn á verkum mínum né ártöl, en eignaði mér þó bók, sem líklega hefur aldrei komið út á íslandi. Ef ekki hefði verið nafn á grein- inni hefði ekki verið hægt að sjá um hvaða bók var verið að skrifa. Hinn hafði augsýnilega flett bókinni og valið sýnishorn af handahófi. Svona afgreiðsla er dálítið þreytandi til lengdar. Blaðadóm- ur, ef hann er ekki því vitlausari, er auglýsing og gæti verið leið- beining. Menn sem enn eru á lífi, þótt kannski sé búið að setja þá fyrir löngu á góðan stað í bók- menntasögunni, kunna því samt illa að alltaf sé verið að tala um það, sem þeir gerðu fyrir tugum ára, en að mestu þagað um nýju bækurnar þeirra. — febrúar JÓN ÚR VÖR Um snillingatrúna

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.