Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Blaðsíða 13

séra Árni á einnig að hafa getað vitað allt
um rétt endadægur þeirra hjóna, bæði af
eigin minni og sögnum föður síns.
Þegar Páll Melsted (sagnaritari o.fl.) tók
að safna sögum af Fjalla-Eyvindi, sem
hann birti í Islendingi gamla 1860—61, þá
leitaði hann til séra Árna, sem þá hafði
þrjá um áttrætt, um sagnir af þeim Ey-
vindi og Höllu. Eftir séra Árna er það svo
haft, að þau hjón hafi bæði dáið um 1780
og Eyvindur nokkru fyrr en Halla og séu
þau bæöi jörðuð á Stað í Grunnavík. Séra
Árni segist muna Höllu og þá venju henn-
ar að standa fyrir utan kirkjudyr og hlýða
messu, en hún hafi ekki fengizt til að
ganga í kirkju hvað sem því hafi valdið.
Þessar upplýsingar séra Árna verða
vitaskuld að teljast hin merkasta heimild
bæði um dánartíma og legstað hjónanna,
en svo bölvanlega vill til, manni til ergels-
is, að til er önnur álíka merk heimild, sem
stangast á við sögn séra Árna.
Gísli Konráðsson segir:
„Sagt er, að Halla, kona Eyvindar, dæi á
Hrafnsfjarðareyri og dysjaði Eyvindur
hana sálfur. Hafa sumir sagt, að Eyvindur
færi litla hríð suður í Árnesþing. En ekki
er ljóst, hversu löngu síðar ... “
Þessi sögn Gísla kemur heim og saman
við aðra staðbetri og svo staðgóða, að hún
jafngildir sögn séra Árna.
Grímur Jónsson (1779—1860), stúdent
frá Reykjavíkurskóla og bóndi í Skipholti,
sonur Jóns hreppstjóra Jónssonar í Skip-
holti og Grímur því bróðursonur Fjalla-
Leiði Eyvindar
Sú sögn er til vestra, að Eyvindur hafi
síðustu ár sín, lofað förumönnum að vera
hjá sér íkofa á Hrafnsfjarðareyri, og hafi
þeir jarðsett hann í túnfætinum og strax
hlaðið honum leiði. Séra Torfi segir svo
leiðið margupphlaðið, þegar hann er á
Stað (1822—41) ogJón Eilífsson, gull-
smiður, sem bjó á Hrafnsfjarðareyri um
og eftir miðja síðustu öld, reisti Eyvindur
bautasteininn. Það bar til með þeim
hætti, að fé var að flæða fyrir Jóni, og hét
hann á Eyvind fénu til bjargar. Eyvindur
varð vel við, bjargaði fénu, ogJón stóð við
heit sitt, reisti Eyvindi steininn og klapp-
aði á hann: „Hér liggur Fjalla-Eyvindur."
Á annarri mynd, sem tekin er laust
1950 er steinninn siginn í jörð. Árið 1954
þegar Magnús Elíasson kom til að gera
upp Eyvindarleiði fyrir Pál Pálsson,
formann og útvegsbónda i Hnífsdal, sem
keypt hafði Hrafnsfjörð af síðustu ábú-
endum, þá var ekki annað ummerkja um
leiðið en ein spýta í mýrinni, leifar af
krossi, en þar undir fann Magnús stein-
inn. Hann hlóð veglega upp leiðið, reisti
steininn á það upp á endann og smíðaði
endingargóðan kross úr rekavið.
Og þetta er nú umbúnaður Eyvindar-
leiðis.

t-j-wUfc- flyoirucli,
- fíott oem. f^.rtg'V
- <_>rri »fe.emr-i
ÖÚ&fswSur-- an\ le-ngri ti’mss
Xrtóí 3k.mtoecmt Uc ‘ 1
Eyvindar, hefur sögu að segja sem erfitt er
að rengja, því Grímur var í allan máta
hinn merkasti maður og gæddur ýmsum
eiginleikum frænda síns. Naut mikilla
vinsælda og var hagleiksmaður hinn mesti
eða eins og segir í Islenzkum æviskrám:
„Hann var sáttanefndarmaður í 28 ár,
hreppstjóri í 15 ár, vel efnum búinn, jafn-
an talinn bjargvættur sveitar sinnar, enda
mesti greiðamaður og valmenni, vel hagur
á tré og járn, góður bókbindari og
blóðtökumaður."
Engrar hvinnsku er getið í þessu ætt-
fólki útaf Jóni í Hlíð og Ragnheiði Ey-
vindsdóttur, segja mér ættfróðir menn,
enda hef ég áður bókað í sögunni, að það
geti allt verið tilbúningur, sem munnmæli
segja til að skýra síðari feril hans, um
þjófnað Eyvindar í æsku og alla tíð þar til
hann hverfur úr Traðarkoti um þrítugt.
Sögn Gríms er tekin úr Sagnaþáttum
Fjallkonunnar (bls. 158—159) og er svo-
felld:
EYVINDUR á Ferð
í Skipholti?
„Þegar Grímur var um það bil átta ára
að aldri, var það eitt kvöld um vetur, að
hann fór út í fjós með fjósamanninum,
þegar hann fór að gefa kúnum. Þegar út í
fjósið kom, fór maðurinn að sópa frá kún-
um, en Grímur fór inn í hlöðubás og stóð
þar. Sér hann þá, hvar eitthvað kemur í
dyrnar og skýzt inn í auðan bás, sem var
nálægt þeim. Sýnist honum það líkast
manni alsnjóugum, og skrjáfaði í þessu,
eins og þegar gengið er á hörðum skinnföt-
um. Þegar Grímur sá þetta, varð hann svo
Leiðakort
Eyvindar
1. Hlíð. 2. Traöarholt. 3. Skaldar-
bjarnarvík. 4. Aöalvík. 5. Englnes —
Gelrólfsnúpur. 6. Bjarnarfjöröur. 7.
Hrafnsfjaröareyri. 8. Leirufjall. 9.
Hveravellir. 10. Arnarfell. 11. Eyvind-
arkofaver og Hreysiskvísl. 12. Reykja-
vatn. 13. Drangar. 14. Fell. 15.
Skriöuklaustur. 16. Sauöanes. 17.
Svalbarö. 18. Heröubreiöarllndir. 19.
Hvannalindir. 20. Seyölsá. 21. Reykja-
hlíð — Vogar. 22. Rauöaskriöa. 23.
Grund. 24. Flugumýri. 25. Grunnavík-
ursókn. 26. Þingeyrar.
Sverrir Scheving Thorsteinsson,
jarðfræðingur, léði Lesbók til birt-
ingar þetta skemmtilega og vel-
gerða leiðakort, þar sem hann hef-
ur rakið feril Eyvindar um fjöllin
eftir bók Guðmundar Guðna Guð-
mundssonar um Fjalla-Eyvind.
Ferillinn á kortinu kemur ekki
allur heim og saman við það sem ég
hef sagt, það er reyndar langt frá
því, en mínar skoðanir eru ágizkað-
ar eins og annarra, og því tekur
ekki að deila um, hvort einni línu
eða fleirum sé ofaukið eða öðrum
ívant eða árin fleiri; kortið í heild
lýsir upp sögu Eyvindar og Höllu.
hræddur, að hann þorði ekki að hreyfa sig,
og ekki heldur að kalla til fjósamannsins,
sem einskis varð var, af því að hann vr að
gefa kúnum. Stuttu á eftir kom Jón, faðir
Gríms, inn í fjósdyrnar; var það oft venja
hans á kvöldin, þegar hann var búinn í
garðinum, að koma í fjósið og líta eftir
hirðingu kúnna. Þegar Jón var kominn í
dyrnar, staldrar hann lítið eitt við, lítur
upp í dyrabásinn og spyr, svo lágt, að
Grímur, sem alltaf stóð í hlöðubásnum,
aðeins heyrði það: „Er nokkur þarna?"
Heyrði þá Grímur, að svarað var ofurlágt
upp í básnum: „Eyvindur." Segir þá Jón
svo lágt, að Grímur varla heyrði: „Já, já.“
Hélt Jón síðan áfram inn fjósið og fór að
litast þar um. Þegar Grímur vissi, hver
kominn var, varð hann óhræddur og hugs-
aði einungis um að geta séð frænda sinn,
en ekki þorði hann samt að ganga til hans.
Eftir dálitla stund fór Jón bóndi aftur úr
fjósinu og tók Grím með sér. Aldrei sá
Grímur Eyvind koma til baðstofu um
kvöldið. Hugsaði hann sér því að fara
snemma á fætur morguninn eftir og
skyggnast um í öðrum húsum eftir Ey-
vindi, því það ímyndaði hann sér, að Ey-
vindur mundi halda til þar einhvers staðar
um nóttina. Um morguninn fór Grímur
svo snemma ofan, að hann hugði að enginn
mundi vera kominn á fætur, og gekk upp í
heygarð. En þegar hann kom þangað, sér
hann mann fara frá bænum gangandi og
teymdi hann hest með böggum. Fór hann
engan mannaveg og stefndi til óbyggða.
Það þóttist Grímur vita, að þetta mundi
vera Eyvindur. f heygarðinum hitti Grím-
ur föður sinn, og var hann þá búinn að
gera mikið af útiverkum. Aldrei sá Grímur
Fjalla-Eyvind eftir þetta. Hestur hvarf frá
Jóni í Skipholti um þessar mundir, og lét
bóndi aldrei leita hans. Og þegar Grímur
seinna sagði þessa sögu, taldi hann víst, að
faðir sinn hefði gefið Eyvindi hestinn og
klyfjar þær, sem hann flutti á honum."
Enginn Vafi Um
Greftrunarstað
Eyvindar
Við dánartíma Eyvindar verður því skil-
izt svo hér, að mest séu líkindi til að hann
hafi lifað fram undir eða framum 1790. En
þá er eftir að koma honum í gröfina og
þeim báðum og þá fyrst fer nú allt úr
böndunum.
Séra Árni segir þau hjón bæði jörðuð á
Stað, séra Torfi að þau séu bæði jörðuð á
Hrafnsfjarðareyri, Gísli Konráðsson er
með þá sögn að Eyvindur hafi dysjað Höllu
á Hrafnsfjarðareyri. Grunnvíkingar og
Hrafnsfjarðarbúar og aðrir Jökulfirðingar
segja engan vafa á því, að Eyvindur sé
jarðsettur í mýrinni niðurundan bænum á
Hrafnsfjarðareyri en Halla á Stað. Jóhann
Gunnar Ólafsson (Ársrit Söguf. ísfirð-
inga) segir það sögn, að Halla sé dysjuð á
Álfsstöðum.
ÚTILEGUTÍMI EYVINDAR
Ekki vil ég telja raunverulegan útilegu-
tíma Eyvindar nema frá vorinu 1761 og til
1775 og dragist þó frá árið sem hann er
fanginn á Felli og tvö árin eystra, þegar
hann er á Skriðuklaustri og í Þistilfirði.
Utilegutíminn er þá alls 11 ár og er það
ærinn tími á fjöllum uppi.
Ég hef áður rakið það, að það er hlálegt,
að hvenær sem finnst haglega hlaðinn
bálkur í klettariði eða hraungjótu, þá
hrópi menn „Eyvindur". Landið var fullt
bæði fyrir hans tíma og á hans tíma af
uppflosnuðu fólki á flakki um fjöllin og
milli landshluta og útileguþjófum.
Ef Eyvindur hefur verið kominn á
Strandir fljótlega eftir að hann hvarf úr
Traðarholti 1746 og fyrir 1750, öðru vísi
hefur hann ekki getað barnað Höllu, sem
fyrr er rakið, þá var engin ástæða fyrir
hann til að liggja úti í hreysum í klettum.
Þegar Eyvindur kemur á Strandir er
annar hver bær í eyði eftir Stóru-Bólu
1707 á Vestur-Ströndum eða öðru nafni
Hornströndum.
Horn var í eyði, Höfn líklega einnig,
Rekvík bak Höfn var í eyði, Hælavík í eyði
og Kjaransvík og óvíst um byggð á Atla-
stöðum og í Fljótavík og Glúmsstöðum.
Margar jarðir á Ströndum, sem fóru í eyði
í Stóru-Bólu, fóru ekki að byggjast skráð-
um ábúendum fyrr en eftir miðja öld, en
þær geta hafa verið setnar af allskonar
umflakkandi fólki og þá einnig Eyvindi og
Höllu áður en þau koma fram á Hrafns-
fjarðareyri. Ég er orðinn efins um Miðvík-
ursöguna, sem ég gat fyrr, sem trúlegri,
eftir að ég fann ábúendur bæði í Efri- og
Neðri-Miðvík um þetta leyti; trúlegra væri
að Eyvindur hefði haldið sig á öðru hvoru
eyðibýlanna í Fljótavík, Atlastöðum eða
Glúmsstöðum, og eins og af upptalning-
unni að framan sést átti hann um eyðibýli
ræða til að hreiðra um sig á heldur en
leggjast í klettaskorur í Geirólfsgnúp,
Dröngum eða Leirufjalli, fyrr en þá þegar
hann leitar aftur á Strandir 1763, og þá
flest býli þar aftur komin í byggð.
Enn er að nefna til sönnunar því, að
Eyvindur hafi ekki legið úti á Ströndum,
þegar hann kom þangað, að hann gengur í
prestvígt hjónaband, það er ekki dregið í
efa af yfirvöldum síðar að þau hafi verið
lögformleg hjón, Eyvindur og Halla og Ey-
vindur þá kvongazt undir eigin nafni og
undir eigin nafni býr hann á Hrafnsfjarð-
areyri.
Ég vil ekkert gera úr útilegu Eyvindar á
Ströndum fyrir 1761, og reyndar tel víst,
að hann hafi alls ekki farið þar um sem
sakamaður, til þess bendir bæði hjóna-
vígslan og ábúðin á Hrafnsfjarðareyri.
Hafði hann nokkra ástæðu til að líta á sig
sem sakamann?
Barst þessi eftirlýsing á Alþingi 1746
nokkurn tímann vestur á Strandir, vissi
Eyvindur sjálfur nokkuð um hana, fyrr en
þá löngu seinna, að hann hefur samband á
ný við fólk sunnanlands?
Ef hann hefur flúið úr Traðarholti aðal-
lega vegna kvennamálanna, þá hafði hann
enga ástæðu til að dyljast fyrir Horn-
strendingum, hann var kominn útúr seil-
ingu barnsmóður sinnar og hennar for-
eldris. Erlendur sýslumaður hefur að
minnsta kosti ekki vitað um Eyvind, sem
eftirlýstan sakamann, þegar hann heimtir
tugthústollinn 1761 af Éyvindi, sem lögleg-
um ábúanda á Hrafnsfjarðareyri. Þá leið-
réttingu man ég að gera hér í leiðinni, að
þar sem getið er um tugthústollinn og
byggingu tugthúss á vitaskuld að standa
Reykjavík en ekki ísafjörður, enda sá staður
ekki til fyrr en síðar, hét Skutulseyri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. MARZ 1985 13