Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Page 7

Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Page 7
Mér hafði skilist að það gerði almennilegt fólk alls ekki, nema í al-ítrustu neyð ..., svo sem þegar bróðir þess færi í taugarnar á því. Pelargóníuátið olli mér miklum heila- brotum. Þegar ég horfði upp á furðulegt athæfið í fyrsta skipti tók ég út vítiskvalir í fleiri klukkutíma. Gæti þetta ekki verið stórhættulegt? Hvað ef pelargóníur væru baneitraðar? Ætti ég að tilkynna þetta, eða var það að klaga? Ef hún Kata litla — ég kunni alls ekki við „Trine" — dæi nú, væri það þá ekki vegna þess að ég, sem var eldri, hafði sleppt því að segja frá hættunni? Segði ég hins vegar frá þessu, yrði hún amma vafa- laust fjúkandi reið. Hún, sem dekraði við blóm eins og börn. Ef pelargóníur væru ekki beinlínis ban- vænar, þá bæri mér sennilega að þegja, eða hvað? Ég tvísteig og tvísteig, skipti um skoðun á fimm mínútna fresti — og fylgd- ist alveg sérlega vandlega með heilsufari Kötu. — Mat mitt á viðbrögðum ömmu gagnvart fólki, sem æti blómin hennar, varð þó öllu öðru yfirsterkara. Sú var lík- leg til þess að taka mjúklega á þvílíkum dauðasyndum, eða hitt þó heldur. Af biturri reynslunni var mér jafnframt kunnugt um það, að fullorðið fólk gat verið viðsjárvert. Maður sagði bara svona, í mesta sakleysi, frá skemmtilegustu til- tækjum, og gat átt í vændum að viðkom- andi þyti beint til mömmu, pabba, afa og ömmu, kannski rétt til þess að láta sér nú ekki yfirsjást neitt. Síðan gat maður þurft að hlusta á leið- inda raus vikum saman á eftir: — Hvað gekk eiginlega að þér, barn? Eða: Guð minn almáttugur, veistu hvað þú hefur gert? — Að ógleymdu: — Franzisca Gunn- arsdóttir... — og oft hrikalegu framhaldi setninga í þeim dúr. Nei, fáir vissu betur en ég að fullorðið fólk var óútreiknanlegt. Því var tæplega trúandi fyrir þessum óvenjulegu neysluvenjum hennar Kötlu litlu. Þá var það einn góðan veðurdag að ég sýndi henni frænku minni fjósið okkar — og hún varð ástfangin. Ekki hreifst hún af kúnum, enda voru þær aldrei inni að degi til á sumrin, heldur varð hún gagntekin af flugunum í fjósgluggunum. Þær voru ekk- ert venjulegar húsaflugur, heldur þessar stóru, feitu, þessar svokölluðu fiskiflugur. Kata prílaði upp í einn gluggann og horfði á þær yfir sig hrifin. Hún sýndi þessum flugum þvílíka aðdáun, að ég tók það allt til mín og uppveðraðist af ættjarð- arást, kannske Fljótsdalsást. Min ættjörð spannaði nú ekki lengra í þá daga. í þeirri veröld fyrirfundust Fljótsdalur og Útland- ið. Hið síðarnefnda var mjög víðtækt. Landaheiti skipuðu sama sess og bæjaheiti í dalnum mínum, þessum eina í veröldinni. Ég stóð þarna uppblásin þeim ætternis- hroka, sem hinum þröngsýna einum er gefinn, og sá hvernig lítil hægri hönd Kötu tók að fylgja flugu eftir, hægt og rólega. Smáir, sólbrúnir, nánast gullnir fingur eltu flugu, svipað og kóngulærnar gerðu. Allt í einu gripu þessir litlu fingur kvik- indið og báru það munni eiganda síns og drottnara. Og munnurinn lokáðist. Hvítar, sakleysislegar barnstennur heyrðust bryðja. Síðan endurtók athöfnin sig. Mér var gjörsamlega nóg boðið. Eitt var að borða pelargóníurnar hennar ömmu, ásamt hvers kyns öðru, sem ég hafði öllu saman þagað yfir, en nú var of langt geng- ið. Ég varð að segja frá þessu, en hverjum átti ég að segja það? Ég vissi nú töluvert um viðbrögð minna nánustu gagnvart sjálfsögðustu hlutum. Ég sá hana Kötu litlu í anda mæta því takmarkalausa skiln- ingsleysi... Eini maðurinn, sem ég þekkti, og alls ekki hafði reynt á í slíkum efnum var Úlf- ur frændi. Hann var líka pabbi hennar Kötu og ólíklegur til þess að bregðast henni. — Pabbar voru yfirleitt skástir þeg- ar í vandræði var komið, hafði reynslan kennt mér. Þeir voru ekki nærri eins æstir og annað fólk; hlustuðu á mann í friðsam- legum rólegheitum og heyrðu hvað sagt var. Úlfur, hún Trína borðar flugurnar í fjós- inu — sagði ég varfærin, og gætti þess vandlega að segja hvorki Kata né yfirleitt neitt er kynni að gefa í skyn vanþóknun mína á honum. — Þessar feitu, þú veist? Og svo borðar hún líka pelargóníur og allt mögulegt annað — bætti ég við, fyrst ég var nú að hefja máls á þessu yfirleitt. Er það svo? — svaraði úlfurinn á dönsku. Láttu mig vita, ef hún tekur til við kaktusinn. Það getur verið varasamt. Ég varð orðlaus. Það var sem sé í góðu lagi 'að borða svo til hvað sem vera skyldi, og líka feitu flugurnar í fjósinu. En hún mátti bara ekki leggja sér kaktus til munns. Það var nefnilega það! — Læknar voru ekkert venjulegt fólk, lærði ég mjög snemma. Háþróuð tæki eyða nýrnasteinum ískotmáli fyrir hljóðbyigjur Læknirinn getur séð nýrnastein í kíki gegnum lýsta pípu og síðan molað hann sundur með því að skjóta á hann hljóðbylgjum. Kanni þessi hefur vökvunarbúnað, og nýrað er hreinsað, mylsnunni skolað út á eftir. Skurðurinn vegna tækisins er innan við sentímetra á lengd, og öll aðgerðin tekur um 45 mínútur. Lionsklúbburinn Njörð- ur gaf nýlega Landakotsspítala slíkt tæki, og hefur það þegar verið tekið í notkun. reynslu hefur af hljóðbylgjukannanu Joseph Segurae, við Mayo Clinic, segir, árangurinn sé 98% og að flestir sjú inganna geti farið að vinna í rólegheiti eftir viku. Þess má geta, aö síðarnefnda tækið h ur nú verið tekið í notkun á íslan Lionsklúbburinn Njörður gaf það Lant kotsspítala fyrir skömmu. Sv. Ásg. tók saman Þjáningavaldar Nýrnasteinasafn. Steinarnir eru mjög fjöl- breytilegir að lögun og stærð. Stærsti steinn- inn, sem sniðinn hefur verið í tvennt, var um 7x9 sm að stærð. Þeir eru úr ýmsum efnum, en flestir innihalda eitthvað af kalsíum. Eng- inn veit, af hverju þeir myndast, og eru uppi um það margs konar tilgátur. Én þeir eru grjóthörð staðreynd. i Bandaríkjunum og hlutu viðurkenningu viðkomandi yfirvalda þar í landi. Árangr- inum á Methodist-spítalanum í Indiana- polis, eftir að höggbylgjutækið hafði verið reynt þar á 100 manns, lýsti þvagfæra- fræðingur þar með þessum orðum: „Við getum að heita má ráðið við hvaða stein, sem við sjáum." Hitt tækið er mjór hljóðbylgjukanni, sem stungið er gegnum húðina. Kanninn er útbúinn með kíki og Ijósabúnaði, svo að læknirinn getur séð nýrnasteininn gegnum pípuna, sem er líkt og penni í þvermál, og síðan er hann brotinn sundur með hljóð- bylgjum. Kanninn er einnig með vökvun- arbúnaði, og nýrað er hreinsað þannig, að engin „mylsna" verður eftir. Það er kostur umfram fyrrgreinda tækið, en smáskurður fylgir þessu, aðeins innan við sentimetra að lengd. Öll aðgerðin tekur um 45 mínút- ur, sjúklingurinn finnur lítið til og hann getur yfirleitt farið af sjúkrahúsinu innan viku. Hvorugt þessara tækja er algott, og ýmsar aukaverkanir eru hugsanlegar í sambandi við aðgerðirnar, en þær eru lít- ilvægar í samanburði við kostina. Reynsl- an mun skera úr um það, hvort tækið verði meira notað. Sá skurðlæknir, sem mesta Nýrnasteinar hafa valdið mannkyninu mikl- um þjáningum frá aldaöðli. Þeir hafa fundizt í egypzkum múmíum og Hippó- krates, „faðir læknisfræðinnar“, fjallaði ítarlega um þá. Benjamín Franklín, Isaac Newton, Pétur mikli, Rússakeisari, og sól- konungurinn Loðvík 14. urðu að þola mikl- ar þjáningar af völdum nýrnasteina. Það er næsta lítil huggun fyrir þá, sem verða að þola kvalir af þessum sökum nú á tím- um, en hins vegar eru það mikil og góð tíðindi fyrir alla, því að enginn veit, hve- nær að honum gæti komið, að nýlega hafa orðið þáttaskil í baráttu mannkyns við þennan þjáningavald. Nýrnasteinar myndast við það, að söltin í þvaginu falla út. Við það kristallast út óuppleysanlegir steinar. Þeir eru breyti- legir að stærð, allt frá því að vera „nýrna- möl“ og upp í stóra, samsetta kóralla. Litlir steinar og möl komast oft alla leið með þvaginu án þess að eftir því sé tekið. En það kemur einnig fyrir, að steinkorn festist í þvagpípunni og valdi áköfum krampasamdrætti í vöðvunum í veggjum pípunnar. Verkirnir byrja oftast í mjóbaki og geislast niður í nárann. Nýrnasteina- kast getur staðið í nokkrar mínútur og allt upp í nokkra klukkutíma. Verkirnir geta orðið svo sárir, að sjúklingurinn verður að fá afar sterk verkjalyf. Má nærri geta, hvernig mönnum hefur liðið, áður en þau komu til sögunnar. Eitt af fórnarlömbum nýrnasteina hefur komizt svo að orði, að ef sársauki væri mældur samkvæmt stigatöflu 1 til 10, þá myndi þessi fá ellefu. Hafi steinar skorðazt í þvagpípu, má stundum kraka þá niður með litlum töng- um. En séu steinarnir orðnir of stórir, verður að nema þá burt með skurðaðgerð. Hún er allmikil þolraun fyrir sjúklinginn, sem verður yfirleitt að dveljast um viku- tíma á spítala og hafa hægt um sig í sex vikur þar á eftir. En hin nýju tæki ættu að losa menn við þessar þjáningar í flestum tilvikum. Hér er um að ræða höggbylgjutæki og hljóð- bylgjutæki, sem „mylja" steinana, án þess að til uppskurðar þurfi að koma. Aðgerðin með höggbylgjutækinu fer þannig fram, að sjúklingurinn er settur ofan í baðkar, en á hliðum þess er komið fyrir tveimur röntgenmyndatækjum, sem miða út steininn nákvæmlega. Steinninn birtist á tveimur sjónvarpsskermum. Síð- an er höggbylgjum skotið að honum úr vatninu, og þær vinna á honum án þess að skaða hina mjúku vefi umhverfis hann. Hægt er svo að fylgjast með því á skerm- unum, hvað steininum líði. Að jafnaði mun þurfa um 800—1000 högg, og aðgerðin tek- ur um 30—45 mínútur. Sjúklingurinn er við meðvitund, en staðdeyfður. Ella myndi hann finna fyrir höggunum sem slíkum, síendurteknum höggum á bakið. Eftir aðgerðina getur sjúklingurinn samdægurs farið á fætur og gengið um. Mylsnan eftir steininn hverfur síðan smám saman venjulega leið úr líkamanum á tveimur til sex vikum, og þeim mun hraðar sem sjúklingurinn hreyfir sig meira eftir aðgerðina. Þessi tæki eru mjög dýr og kosta um 1,7 millj. dollara. Þau eru framleidd í V-Þýzkalandi, þar sem reynslan af þeim er hin ágætasta, og á sl. ári voru þau reynd í Óvénjulegt baðkar Sjúklingurinn liggur í vatni í baðkari, reyrður við bretti. Tveim stórum röntgen- tækjum er beint að honum til að miða nákvæmlega úr steininn, en síðan er höggbylgjunum skotið á steininn úr vatninu. Fylgzt er með steininum á tveim sjónvarpsskermum. Steinninn eyðist við 800—1000 högg á 30—45 mínútum. LESBOK MORGUNBLAÐSINS 23. MARZ 1985 7

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.