Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1985, Blaðsíða 14

Aö stinga á
sjálfumgleði þeirra
alvörugefnu
Cbrister
Steadabl
Formáli viö doktorsritgerð dr. theol. Jakobs Jónssonar,
„Humor and Irony in the New Testament“
Eftir CHRISTER STENDAHL, Stokkhólmsbiskup
SVAVA JAKOBSDÓTTIR þýddi
Doktorsritgerð séra Jakobs Jónssonar er að
koma út þessa dagana hjá bókaforlaginu E.J.
Brill í Leiden í Hollandi. Það fyrirtæki er með
elztu og virðulegustu bókaforlögum í Evrópu,
stofnað fyrir rúmum 300 árum og gefur bæði
út bækur og vísindatímarit. Doktorsritgerð
sína skrífaði séra Jakob upphaflega á ensku
og hún kemur einnig út á ensku hjá E.J. Brill.
Prófessor Stendahl, höfundur formálans, er
nýorðinn Stokkhólmsbiskup en var áður pró-
fessor í guðfræði við Harvard-háskóla og er
heimskunnur maður á sínu sviði.
úna á 9. áratugnum
virðist sem allir er
Biblíurannsóknir
stunda hafi tileinkað
sér drjúgum af fræðiorðum —
sem sumir mundu kalla slangur
— almennra bókmenntarann-
sókna og þá sérstaklega strúkt-
úralismans. En þessu var nokk-
uð á annan veg farið snemma á
7. áratugnum þegar Jakob Jóns-
son hófst handa um rannsóknir
á kímni og íróníu í Nýja testa-
mentinu. Með því að skrifa þessi
inngangsorð að endurútgáfu á
doktorsritgerð hans frá 1965 tel
ég mig vera að heiðra brautryðj-
anda og fræðimann sem hafði
hugrekki til að sameina skilning
sinn á bókmenntum og hrifningu
sína á ritningunni. Það er nefni-
lega engin tilviljun aö „Jakob
Jónsson frá Hrauni" er velþekkt-
ur á íslandi sem leikritahöfund-
ur og skáld.
Upp úr viðræðum okkar Britu
Stendahls, Kierkegaard-sér-
fræðingsins (en ég er eiginmað-
ur hennar), mótuðum við í sam-
einingu námskeið um „Kímni og
trúarbrögð". Það var þá sem ég
rakst á bók Jakobs Jónssonar
(en eintak af henni var til í
bókasafni okkar við guðfræði-
deild Harvard-háskóla) og ég hóf
bréfaskriftir við hann — ekki
síst um nauðsyn þess að bók
hans yrði fáanleg á ný. Það er
mér því óblandin ánægja að E.J.
Briil annist nú þessa útgáfu.
Mér virðist bók þessi mjög
gagnleg af tveimur meginástæð-
um. í fyrsta lagi hefur Jakob
Jónsson ekki vílað fyrir sér að
leggja út í víðtækari rannsókn
en aðrir fræðimenn á undan
honum, en almennt hafa umræð-
ur um kímni i Biblíunni snúist
um kenningar og alhæfingar, —
og gildir það jafnt um hinar fáu
eldri bækur sem til eru og hinar
yfirgripsmeiri rannsóknir sam-
tímans.
Við þetta glatar rit hans að
nokkru leyti þokka en áhuga-
saman lesanda gildir það einu
því að hann fær fyrir bragðið
vísanir í ákveðna texta og athug-
anir á þeim.
í öðrui lagi — og er sú ástæða
miklu þyngri á metunum — er
hinn markvissi samanburður við
Talmud og Midrash. Gagnsemin
fyrir okkur þó ekki væri nema
vegna erfiðleika okkar að rata í
hinni víðáttumiklu veröld þess-
ara bókmennta. Leit brautryðj-
andans, Jakobs Jónssonar, skilar
ríkulegum árangri þrátt fyrir
nokkuð vélrænt form. Mér vit-
anlega er ekkert sambærilegt
verk til.1>
Það er ómaksins vert að velta
fyrir sér hinni ríku tilhneigingu
í menningararfi Gyðinga að
kenna með því að segja kímni-
sögur og ef til vill er talsvert
samband milli kennimannanna í
samkunduhúsunum og Woody
Allen (leikstjóra/leikara og hins
snjalla fulltrúa gyðinglegrar
kímnihefðar). Og jafnvel milli
Jesú og Woody Allen — enda
þótt þeir sem leggja stund á
hefðbundna guðfræði Vestur-
landa hljóti að spyrja hvað orðið
hafi af kímninni. En Jakob
Jónsson hjálpar okkur að upp-
götva á ný kímniglampann í
auga Jesú, áhrifamesta tækið til
að stinga á sjálfumgleði þeirra
alvörugefnu áhrifamanna — allt
frá dögum Jesú til okkar eigin —
sem krefjast meiri nákvæmni í
skyringum en guðfræðinni er
holl.
í rauninni mætti halda því
fram að sú aðferð að kenna guð-
fræði með því að segja sögur eða
dæmisögur og jafnvel krydda
þær gamansemi, ef það er alveg
öruggt að sagan sé í samræmi
við mannlegt eðli, sé prýðileg að-
ferð til að varðveita það boðorö
að gera sér ekki myndir af Guði.
Ekki einu sinni huglægar vit-
rænar myndir af hugmyndum
okkar.
Það gæti því farið svo að vax-
andi skilningur á gyðinglegri
kímnigáfu Jesú hefði þýðingu
sem nær langt út fyrir skilgrein-
ingu á bókmenntagreinum og
stíl. Svo fremi sem rannsóknir
okkar á kímni verða ekki að bráð
hinum nýja hroka þeirra biblíu-
fræðinga sem eru haldnir oftrú á
„hina nýju gagnrýni" sem er
ekki lengur svo ný af nálinni.
Þetta eru nokkrar af ástæðun-
um fyrir því að mér þykir vænt
um að bók Jakobs Jónssonar er
fáanleg á ný.
1. Hið nýútkomna safn af ummæl-
um rabbfanna eftir Jakob J. Petuch-
owski er mjög gagnlegt en fjallar
lltið um hugsanlegan skyldleika við
Nýja testamentið og frumkristnina.
(Our Masters Taught (New York:
Crossroads, 1982) og Wio Unsere
Meíster die Schrift erkláren (Frei-
burg: Herder, 1982) sbr. einnig
David Flusser, Die rabbinische
Gleichnisse und der Gleichnis-
erzahler Jesus, Bern: Lang, 1982.
Christer Stendahl er biskup I
Stokkhólmi.
Ari Gísii Bragason
Ekki núna
Ekki snerta mig núna
þegar hinn ímyndaði heimur minn
þjarmar að mér
og éggræt einn míns liðs
yfir þér sem ég átti einu sinni
í unaði tómleikans
við dönsuðum eftir takt
nýrómantískrar stefnu
sem birtist okkur
í ruglandi ljósaskiptingum
óþekkts plötusnúðs
Komdu nálægt mér en
haltu þér í hæfilegri fjarlægð
því ég gæti lamið þig
núna þegar ég er búinn að finna
hina einu sönnu sjálfselsku.
Kristján Hrafnsson
Haf
Tunglið veður í skýjum
og varpar daufum bjarma
á kolgrænan sjóinn
útum glugga litlu hafnarkránnar
leggur föla ljósglætu
út í hálfrökkrið og regnið
það er nótt
sjörnubjört, fersk nótt
inni í litlu hafnarkránni
er fullt af fólki
sem drekkur syngur og hlær
frá reykjarpípum
leggur notalegan ilm
dimma haf
þungar eru öldur þínar
myrkt er djúp þitt
miskunnarlaust er brim þitt
þegar það heggur klettana
dimma haf
þú sem drekkir spegilmynd tunglsins
handan við þig er stúlka
sem ég veit að í kvöld
gengur berfætt út í döggvott grasið
og tínir blóm handa elskhuga sínum
dimma haf
drekktu huga mínum
eins og spegilmynd tunglsins
og láttu hann berast
á ókunna strönd
þar sem berfætt stúlka
kemur á kvöldin
og tínir blóm handa elskhuga sínum.
Ari Gísli Bragason er ungur Reykvfkingur og nemandi I Menntaskólanum
I Reykjavlk. Hann er sonur Nlnu Bjarkar Ijóöskálds og Braga Kristjóns-
sonar.
Kristján Hrafnsson er einnig ungur Reykvikingur og nemandi I MR. Hann
er sonur Eddu Kristjánsdóttur og Hrafns Gunnlaugssonar kvikmynda-
lelkstjóra.
Utvarpstíðindi hét
frægt og vinsælt rit,
sem gefið var út á
stríðsárunum og
nokkrum árum betur. Þar voru
oft vísnaþættir, bæði sýnishorn
þess sem flutt var í útvarpinu og
líka vísur gripnar á lofti nýgerð-
ar. Þá var Einar Bragi skólapilt-
ur og orti fleygar stökur. Ein var
svona:
Fölur eins og bliknuð björk
berst ég dauða nærri
einn um lífsins eyðimörk,
öllum vinjum fjærri.
Þá var nýort vísa Bjarna Ás-
geirssonar, síðar ráðherra. Hann
var að ríða yfir sandana í
Skaftafellssýslu, eflaust í póli-
tískum leiðangri.
Mikill hestamaður eins og þessi
vísa vitnar um:
Bylgjan margan bar á sand
beint að faðmi svanna.
Eru og víða um okkar land
augu skipbrotsmanna.
Séð hef ég Apal fáka fremst
frísa, gapa, iða.
Ef að skapið í hann kemst,
er sem hrapi skriða.
Andrés H. Valberg var um
þetta leyti að verða kunnur hag-
yrðingur. Hér er vísa eftir hann.
Enn ég þrái af öllu hjarta,
elsku smáa stúlkan mín,
augun bláu, ennið bjarta,
og að ég fái að njóta þín.
Páll Guðmundsson á Hjálms-
stöðum í Laugardal var um þetta
leyti enn í fullu fjöri meöal
kunnustu hagyrðinga landsins.
Og þessi eftir Kolbein Högna-
son í Kollafirði:
Höfuð bak og hönd af list
hörðum lífs á vetri
hafa íslensk örlög rist,
— allt með breyttu letri.
Sigurður Daumland var sér-
stæður gáfumaður, ættaður og
uppalinn í Fnjóskadal, en flutt-
ist ungur til Akureyrar og gerð-
ist þar verkamaður. Hann sendi
frá sér kvæðakver, lést um sjö-
tugt fyrir nokkrum árum. Eftir
hann er þessi vísa:
Gleðimáls þá gelur skeið
gullinn æskustrengur.
Yfir hinsta æviskeið
ellin sporlétt gengur.
Ágúst L. Pétursson frá Kletta-
koti á Skógarströnd átti margar
vísur í Útvarpstíðindum, þá á
góðum aldri, nú mun hann vera
mjög gamall maöur og á sjúkra-
húsi í Keflavík. Hér er dæmi:
Ástarþáttinn þröstur kær
þylur dátt í runni.
Allt er kátt sem andað fær
úti í náttúrunni.
Stefán frá Hvítadal var á ferð
norður í Langadal í Austur-
Húnavatnssýslu. Hann kom þar
til bónda, sem Halldór hét.
Fylgdi sá Stefáni á leið og hafði
gæðing með í förinni er Gráni
var nefndur. Stefán fékk að
koma á bak hestinum og þótti
mikið til hans koma. Hann
spurði hvort hesturinn væri fal-
ur, en svo var ekki. Þegar þeir
kvöddust, Stefán og bóndi, sagði
skáldið að hann ætlaði að senda
Grána vísu. Löngu seinna kom
hún og er svona:
Gráni fljót og geymi sig,
gráni rót og fylli,
gráni hótin, gleðji þig
Grána fótasnilli.
14