Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1985, Blaðsíða 8

frá sverðkettinum
sjö metra langa risaletidýrs, dóu
út. Þá fækkaði einnig þessum dýrategund-
um óðfluga í Evrópu.
Þótt menn eigi erfitt með að ímynda sér
það nú, þá lifðu ullarhærðir nashyrningar
og mammútar í Mið-Evrópu fyrir 15000
árum á hinum köldu en íslausu gresjum.
Báðar dýrategundirnar höfðu lagað sig að
hinu hráslagalega loftslagi með þykkum
feldum. Mammútarnir mynduðu með sér
samfélög með forustunautum, lægra sett-
um nautum, kúm og kálfum eins og fílar á
vorum dögum. En nashyrningarnir fóru
einir sér eða í litlum hópum með ungdýr-
um. Báðar tegundirnar voru jurtaætur.
Á þessum slóðum lifðu einnig risahirt-
irnar með sín 3,5 metra löngu horn sem og
hellisbirnir, hellisljós og hellishýenur.
DeiltUm Tvær
tilgátur
Þarna virðist í fljótu bragði að gæti orðið ójafn leikur. Teiknarinn hugsar sér fíl við lok ísaldar gera sig
veiðimanni. En sá er hvergi smeykur, enda búinn „nýtízku“ vopnum, þar á meðal spjótsoddum með eitri.
í
líklegan til að ráðast gega
Um alla Evrópu hafa fundizt bein þess-
ara dýra, sem lifðu þarna þar til fyrir um
12000 árum. En þá hverfa þau skyndilega.
Hvað gerðist? Örlög risaeðlanna hafa
valdið vísindamönnum miklum heilabrot-
um og svo er einnig um aldauða hinna
stórvöxnu spendýra fyrir 12000 árum, en
fornleifafundir nægja ekki til að leysa
þessa gátu, svo óyggjandi sé. Þess vegna
eru skýringaraðferðirnar mjög mismun-
andi.
En í stórum dráttum má segja, að deilt
sé um tvær tilgátur. Annars vegar telja
vísindamenn, að orsakanna sé að leita í
loftslagsbreytingum eftir síðasta jökul-
'Hceið og þeim áhrifum, sem þær hafi haft
á gróðurinn. Þessir vísindamenn halda því
fram, að breytingarnar á jurtaríkinu hafi
orðið svo hraðar, að hinar miklu jurtaætur
hafi ekki náð því með nokkru móti að laga
sig að hinumjn-i^ttamat^ðlL
una vera!:.Öf?efBÍ's{eihaI(&,manna, sem á
þessum tíma höÉtoÉnyndað þróuð veiði-
mannafélóg, sem fóru víða. Einn helzti
talsmaður þessarar kenningar er umhverf-
isfræðingurinn Paul Martin, prófessor við
háskólann í Arizona. Kenning þessi hefur
mætt mikilli andspyrnu margra vísinda-
manna, sem hafa talið það óhugsandi, að
svo tiltölulega lítill fjöldi veiðimanna
skyldi geta útrýmt heilum dýrategundum.
Dóu stórvöxnu spendýrin skyndilega út vegna einhvers sem gerðist í náttúrunni
— eða var þeim útrýmt?
Fyrir 12000 árum hurfu margar tegundir
stórvaxinna spendýra á nær öllum megin-
löndum jarðar. Þetta gerðist á tiltölulega
mjög skömmum tíma. Allt í einu voru hinar
miklu mammútahjarðir horfnar af gresjum
Þegar maðurinn var farinn að
tala, breiddist ný þekking og
kunnátta hraðar út meðal manna
og þar með nýjar veiðiaðferðir.
Sem dæmi má nefna, að menn
tileinkuðu sér á skömmum tima
þá drápsaðferð að nota eitraða
spjótsodda. En þróun dýranna
gekk hina hægu, líffræðilegu ieið
gegnum erfðir.
Eftir Hermann Remmert
Evrópu. Nýir fornleifafundir og nánari at-
huganir frá umhverfissjónarmiði benda
sterklega til þess, að hinar miklu framfar-
ir í veiðitækni steinaldarmanna við lok ís-
aldar hafi leitt til feikilegrar útrým-
ingarherferðar gegn hinum stórvöxnu
spendýrum.
Níutíu af hundraði allra nashyrninga í
Austur-Afríku hafa orðið veiðiþjófum að
bráð síðan 1970. í Kenýa eru aðeins um
1500 svartir nashyrningar enn á lífi. Hið
háa söluverð freistar veiðiþjófanna, sem
geta unnið sér inn meðalárslaun þar í
landi á nokkrum mínútum. Þeir geta því
keypt sér æ dýrari vopn, svo að dýrin
verða æ auðveldari bráð.
Hvarvetna fleygir þeim tækjum fram,
sem beitt er gegn dýrum um heim allan, og
þetta er ójafn leikur. Og þegar við bætist
fæðuskortur og minnkandi lífsrými, deyja
viðkomandi tegundir fljótt út.
Svo dæmi sé tekið, þá hefur suður-
afrískur stærðfræðingur reiknað út, að
einungis um 1000 bláhvalir muni vera á lífi
eftir þær ðar, sem nú hafa að vísu verið
bannaðar með alþjóðasamþykkt. En hvort
bláhvalastofninn muni ná sér aftur, er
óvíst, þar sem mennirnir veiða helztu
fæðutegundir hans í ríkum mæli.
Ekki eru öll
Náttúruslys Mannin-
UM AÐ KENNA
Á alþjóðlegum ráðstefnum ræða líffræð-
ingur um ógnvekjandi dauða einnar millj-
óna tegunda úr jurta- og dýraríkinu, sem
muni hafa átt sér stað um aldamótin. En
annars vitum við ekki enn þann dag í dag,
hvort á jörðunni séu til tvær, fimm eða tíu
milljónir tegunda lífvera. Þess vegna
munu margar tegundir deyja út, áður en
við höfum náð að kynnast þeim.
En það er alls ekki neitt nýtt í sögu
jarðar, að tegundir deyi út með svo hrika-
• legum hætti. Pyrir um 65 milljónum ára
hurfu risaeðlurnar af sjónarsviðinu, og
margar tillögur hafa komið fram til skýr-
ingar á því. Svo stórkostlegar breytingar á
lífríkinu freista manna til að leita að
frambærilegri lausn á mikilli gátu. Og svo
er einnig um hina válegu atburði, sem
gerðust í lífríki jarðar fyrir aðeins
12000—10000 árum, er hin stórvöxnu
spendýr dóu út, hvar sem var á jörðunni.
Mestur var dýradauðinn í Suður-Amer-
íku, þar sem meira en 90 af hundraði allra
Að auki kemur slík hegðun illa heim við
hugmyndir margra um „hinn göfuga villi-
mann“, en sú rómantíska skoðun hefur
einnig haft áhrif á vísindamenn.
En ekki verður um það deilt, að forfeður
okkar frá því um lok síðasta jökulskeiðs
höfðu lagað matarvenjur sínar að því villi-
dýrakjöti, sem þá stóð til boða þeim, sem
veitt gátu. Vopn, sem fundizt hafa frá
þessum tímum, sýna ótvírætt, að veiðar
hafi verið heizta verkefni þessara stein-
aldarmanna. Hópar veiðimannanna hafa
ekki verið fjölmennir. Þeir hafa verið
fimm til tíu saman með kastspjót, skutla
úr hreindýrabeinum, slöngvispjót og
sennilega einnig örvar og boga að vopni.
Þar sem hinir ullarhærðu nashyrningar,
mammútar og hellisbirnir voru þá þegar
orðnir sjaldgæfir, sneru þessir veiðimenn
sér fyrst og fremst að írsku hjörtunum,
villihestum og hreindýrum sem þeir ráku í
dalþrengsli.
Ekkert Frábrugðnir
nútímamönnum
Nokkrir staðir, þar sem fornminjar hafa
fundizt, benda til lengri búsetu, þar sem 30
til 60 manns hafi haldið kyrru fyrir að
minnsta kosti hluta úr ári. Menn hafa þá
greinilega kosið að búa saman í litlum fjöl-
skyldum. Að líkamsbyggingu og útliti voru
menn þá þegar ekkert frábrugðnir nútíma-
mönnum. Buxur og treyja voru þá „í tízku“
og í klæðnað var aðallega notað skinn og
leður. Efnið var litað og styrkt með því að