Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1983, Blaðsíða 2

Hræoskn
yiö lífiö
— og taugaveiklun nútíma-
mannsins —
Inngangur aö bókinni Fear of Life eftir Alexander Lowen
Á líkamlegu sviði er maðurinn dýr, á sviði sjálfsins tilvonandi
guð. Örlög dýrsins eru dauöi, en hinn guðlegi hluti sjálfsins
krefst eilífs lífs. En reyni menn að forðast örlög sín getur það
leitt af sér jafnvel enn verri örlög: ótta við lífið. Og af honum
stafar sú mikla taugaveiklun, sem hrjáir að minnsta kosti
þjóðir Vesturlanda í nútímanum.
Menning okkar leggur áherzlu á gjörðir og af-
rek. Við dáumst að einstaklingi sem er svalur,
sem breytir án tilfinninga. Myndin er af mál-
verki Bandaríkjamannsins Ed Paschke: Rufus,
1974.
JM. augaveiklun er venjulega
ekki skilgreind sem ótti við lífið,
en það er það sem hún er. Hinn
taugaveiklaði einstaklingur
óttast að opna hjarta sitt fyrir
ást, óttast að sækja fram eða
gefa færi á sér, óttast að vera
fyllilega hann sjálfur. Sálfræði-
lega er unnt að útskýra þennan
ótta. Að opna hjarta sitt fyrir
ást gerir mann viðkvæman fyrir
að vera særður, sækja fram
fyrir að vera hafnað, berja frá
sér fyrir að vera eyðilagður. En
það er önnur hlið á þessu máli.
Meira líf eða tilfinning en ein-
staklingurinn á að venjast gerir
hann óttasleginn vegna þess að
það ógnar sjálfi hans, flæðir yfir
takmörk þess og ógnar sérleik
þess. Það er skelfilegt að vera
meira lifandi eða finna meiri til-
finningar. Ég vann með ungum
manni sem hafði mjög líflausan
iíkama. Hann var þéttur og
samanrekinn, augun voru fjör-
laus, litaraftið fölt, öndunin
grunn. Með því að anda djúpt og
gera nokkrar þar til gerðar æf-
ingar færðist meira líf í líkama
hans. Augun urðu bjartari, lit-
araftið skánaði, hann fann
sviðatilfinningu sums staðar í
líkamanum og fætur hans fóru
að titra. En þá sagði hann við
mig: „Þetta er alltof mikið líf
maður! Ég þoli það ekki.“
Meira at — minni
ástríða
Ég tel að á vissan hátt séum
við öll í sömu aðstöðu og þessi
ungi maður. Okkur langar til að
vera meira lifandi og hafa meiri
tilfinningar en við óttumst það.
Ótti okkar við lífið kemur fram
á þann hátt að við erum önnum
kafin við að finna ekki til, erum
á harðaspretti til að komast hjá
að horfast í augu við okkur sjálf
eða förum í lyfja- eða áfengis-
vímu til að skynja ekki veru
okkar. Sökum ótta okkar við líf-
ið reynum við að stjórna því éða
ná valdi yfir því. Við dáumst að
einstaklingi sem er svalur, sem
breytir án tilfinninga. Hetja
okkar er James Bond njósnari
007. Menning okkar leggur
áherslu á gjörðir og afrek. Þess
er krafist af nútímamanni að
honum vegni vel, ekki að hann
sé maður með holdi og blóði.
Hann tilheyrir réttilega „fram-
kvæmdakynslóðinni", en ein-
kenni hennar eru að gera meira
en finna minna til. Þetta viðhorf
einkennir mjög nútíma kynferð-
islíf; meira at en minni ástríða.
Án tillits til hve verk okkar
heppnast erum við flest mis-
heppnuð sem manneskjur. Ég
tel að við flest skynjum tak-
markanir okkar. Við erum óljóst
meðvituð um þjáninguna, ang-
istina og örvæntinguna er liggur
rétt undir yfirborðinu. En við
erum staðráðin í að yfirstíga
veikleika okkar, sigra óttann og
yfirvinna kvíðann. Þess vegna
eru bækur um sjálfsframfarir
eða „Hvernig á að gera það“ svo
vinsælar. Til allrar óhamingju
er þessi fyrirhöfn dæmd til að
mistakast. Að vera einstakling-
ur er ekki eitthvað sem maður
getur gert. Það er ekki fram-
kvæmd. En það krefst þess að
við stöðvum hina hamslausu
iðjusemi, að við gefum okkur
tíma til að anda og finna til.
2
Hinn taugaveiklaði einstaklingur óttast að
opna hjarta sitt ffyrir ást, óttast að sækja fram
eða gefa færi á sér. Málverk eftir Austur-
Þjóðverjann Willi Sitte: Konflikt, 1977.
Með þeim hætti munum við
finna sársaukann. En ef við höf-
um hugrekki til að meðtaka
hann munum við einnig finna
vellíðan. Ef við getum horfst í
augu við innri tómleika munum
við finna fullnægju. Ef við get-
um gengið í gegnum örvæntingu
munum við uppgötva gleði. í
þessu verkefni kunnum við að
þarfnast aðstoðar.
Örlög nútfma-
mannsins
Eru það örlög nútímamarins-
ins að vera taugaveiklaður, að
vera hræddur við lífið? Svar
mitt er játandi ef við skilgrein-
um nútímamanninn sem hluta
af menningu þar sem völd og
framfarir eru ríkjandi gildi. Þar
eð þetta verðmætamat gegnsýr-
ir vestræna menningu á tuttug-
ustu öld leiðir af sjálfu sér að
einstaklingur sem elst upp við
þessa menningu er taugaveikl-
aður.
Hinn taugaveiklaði einstakl-
ingur á í baráttu við sjálfan sig.
Hluti veru háns reynir að yfir-
vinna annan hluta. Sjálfið reyn-
ir að ná valdi yfir líkamanum;
hinn skynsemigæddi hugur að
stjórna tilfinningunum; viljinn
reynir að yfirvinna óttann og
kvíðann. Þó þessi barátta sé að
mestu leyti ómeðvituð eyðir hún
orku einstaklingsins og rænir
hann hugarró. Taugaveiklun er
innri árekstur. Taugaveiklun
tekur á sig ýmsar myndir en all-
ar fela í sér baráttu í einstakl-
ingnum milli þess sem hann er
og þess sem hann telur sér trú
um að hann ætti að vera. Sér-
hver taugaveiklaður maður á í
þessu stríði.
Af hverju skapast slíkur innri
árekstur? Hvers vegna er það
hlutskipti nútímamannsins að
þjást af þessari baráttu? Hvað
einstaklinginn varðar skapast
taugaveiklunin af heimilisað-
stæðum. En heimilisaðstæður
skapast af hinum menningar-
legu kringumstæðum þar eð
fjölskyldan er undirorpin öllum
þeim þjóðfélagslegu áhrifum
sem hún er hluti af. Við athugun
á hlutskipti nútímamannsins
verðum við að rannsaka rót
árekstranna í menningu hans.
Við þekkjum sumar mótsagn-
irnar í menningu okkar. Til
dæmis prédikum við frið en und-
irbúum stríð. Við tölum máli
náttúruverndar en nýtum mis-
kunnarlaust auðlindir jarðar-
innar til efnalegs ábata. Við ját-
umst undir markmið máttar og
framfara en sækjumst jafn-
framt eftir ánægju, hugarró og
stöðugleika. Við gerum okkur
ekki ljóst að máttur og ánægja