Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1983, Blaðsíða 3

hefur svo mikið af því sem
okkur vantar sárlega. Tíma.
Það er svo erfitt að blanda
þessu saman í réttum hlutföll-
um. Einhvers konar meðalvegur
mætti finnast í þessum efnum,
jafnvægi milli hluta og tíma.
Þessu takmarki er því miður
erfitt að ná í vaxtarþjóðfélagi,
sem meir er stillt inn á hið efn-
islega; þegar streitan sem fylgir
tímaleysinu hefur á annað borð
brotist út eins og tilfellið er hjá
okkur. Tímaleysi vegna of-
gnægðar hluta spillir þá fyrir
þessu svonefnda neysluand-
rúmslofti. Fólk fyllir híbýli sín
af hlutum, en tíminn, sem það
hefur til þess að nýta sér þá,
minnkar sífellt vegna aukinnar
vinnu.
Tilhneiging til
fjölnýtingar
Það væri æskilegt að við,
venjulegt fólk — almenningur,
hefðum meiri tíma fyrir okkur.
Með auknum lífsgæðum (en
flest erum við þó sannfærð um
að einhvern tímann, fyrr eða
síðar fari að halla undan fæti
hvað lífsgæðin snertir) hlýtur
tíminn að verða stöðugt tak-
markaðri, því aukið vöruflæði
krefst aukins neyslutíma. Hvað-
an á hann að koma? Hugsanlegt
er, að kenning hagfræðinganna
um óseðjanleika vöruhungursins
reynist röng. Þá verður nefni-
lega ekki meira keypt, heldur
þess, sem þegar er til staðar
fyrst neytt á þeim takmarkaða
tíma sem er fyrir hendi. Afleið-
ingin af því verður hins vegar
ekki hagvöxtur, heldur atvinnu-
leysi. Og frítíma sem þannig er
þröngvað upp á okkur er áreið-
anlega ekki það sem við viljum.
Frítími sem við neyðumst til að
taka út, getur vart talist frjáls
tími.
En þar sem stefna hagfræð-
innar er að auka hagvöxtinn
með öllum ráðum, mun í vax-
andi mæli taka að gæta ákveð-
innar tilhneigingar; tilhneig-
ingar til fjölnýtingar eins og
sama tímabils. Til dæmis, á
meðan garðyrkjuáhugamaður-
inn snyrtir limgerðið á sunnu-
dagsmorgni, hlustar hann á út-
varpsguðsþjónustu úr fjarska.
Og af kurteisisástæðum fer til-
litssamur húsráðandi ekki leng-
ur fram á það við gesti sína að
þeir komi í einkaheimsóknir,
heldur býður hann til meiri
háttar veisluhalds, þar sem
kostur er gefinn á að neyta
veislufanga og veislugesta á
einu bretti. Því fleira fólk sem
saman er komið á sama tíma,
þeim mun hærra verður nýt-
ingarhlutfallið. Tónlist er sér-
lega vel til samsíðaneyslu fallin.
Linder vitnar í bókina „The
decline of pleasure", (hnignun
ánægjunnar) eftir Walter Kerr:
„Við höfum upplifað tónlist við
lestur, tónlist við að elskast,
tónlist með svefninum, og þá
einkennilegu uppákomu; tónlist
við að hlusta á tónlist."
Karl Marx hafði spáð því, að í
ríki frelsisins myndi maðurinn
skemmta sér við silungsveiði
fyrir hádegi og fara út að ganga
eftir hádegi. En hin efnislega
ofgnótt hefur leitt af sér sýk-
ingu ánna vegur eiturefna frá
Frumbyggjar Astralíu — Aboriginalar — eru meðal fjölda þjóðflokka, sem eiga svo til ekki neitt af öllu þessu dóti,
sem við teljum nauðsynlegt. Aftur á móti er þetta fólk yfirleitt ríkt að einu leyti: Það hefur nógan tíma til eigin
ráðstöfunar. Allt stefnir þetta þó í eina átt og við sjáum hvernig eitt af tólum hvíta mannsins hefur læðst inní
húshaldið hjá þessum Ástralíu-frumbyggja.
Sérstakt nútíma fyrirbæri: Fundur.
Nauðsynlegur fundur að því er
menn telja, langur, langur fundur.
Og þegar upp er staðið hefur oft ekk-
ert gerst, sem máli skiptir. Aðeins
verið eytt tíma.
iðnaðarfyrirtækjum og áburðar-
efna úr landbúnaði. Vegna lítils
afraksturs er veiðiskapurinn því
orðinn að hreinni sálarsefjun.
Eftirmiðdagsgöngutúrarnir
svara hins vegar til óska fólks á
liðinni öld um aukinn frítíma.
Um þetta dreymdi fólk meðan
það vann sinn langa vinnudag. í
dag væri hinn takmarkaði
neyslutími illa nýttur til slíkra
hluta. Hvað yrði á meðan um
myndbandið, borvélina, borðtenn-
isspaðann, gúmmíbátinn, brim-
brcttið, „squash“-spaðann, hljóm-
tækin, badmintonspaöann og
golfkylfuna? Ef sérhannaðir
gönguskór og fullkomnasti
ljósmyndunarbúnaður væru
ekki fyrir hendi, færi enginn
lengur út að ganga og skoða um-
hverfið. Til þess er tíminn allt of
dýrmætur.
Tímaskorturinn takmarkar
ánægju okkar á mörgum sviðum
hins daglega lífs. Jafnvel sjálf-
sögð þjónusta sem við veitum
okkur, verður útundan í sam-
keppninni um tímann. Aðeins
fáir skammta sér nægjanlegan
svefntíma, því sá tími sem
„eytt“ er í svefn verður ekki
Hversu oft er ekki búið að birta myndina af hinum önnum kafna stjórnanda
fyrirtækis, sem hefur til umráöa alltof lítið af þessu dýrmæta hráefni, tíma.
Hann vinnur á meðan hann drekkur kaffið og hann fer yfir bókhaldið á
meðan hann talar í símann og svo framvegis.
nýttur til neyslu, og er þar af
leiðandi illa nýttur. Eftirmið-
dagsblundurinn tilheyrir liðinni
tíð. Að þvo sér krefst tíma. Þar
er svitalyktareyðirinn ólíkt
fljótvirkari og þar að auki
neysluörvandi. Samkvæmt at-
hugunum félagsfræðingsins
Michael Harringtons, er best
klæddu fátæktarstétt heims að
finna í Bandaríkjunum. Því
veldur hátæknivæddur fataiðn-
aður, sem gerir Bandaríkja-
mönnum kleift að klæða sig
fyrir lítið fé, en líta samt þokka-
lega út. Að auki heldur Linder
fram í því sambandi, að fátækir
myndi þar enga mótsögn við
hina ríku, því klæðnaði hinna
síðarnefndu er í svo mörgu
ábótavant vegna skorts á tíma
til að halda honum við.
Aðrir þættir úr daglegu lífi,
sem geta veitt mikla lífsfyllingu
en verða gjarnan undir í barátt-
unni um tímann, eru matseld og
borðhald, sambandið við börnin
og það sem mestu máli skiptir;
ástin. Góður matur þarfnast
síns tíma, bæði til matreiðslu og
til þess að neyta (njóta) hans.
„Að taka tillit til manneskju og
að elska hana er leikur í mörg-
um tímafrekum þáttum. En
ánægjan af því að vefja hana
örmum verður ekki meiri fyrir
það, að fjöldi neyttra hluta hafi
þar með aukist. Þannig verður
ástin undir í samkeppninni við
neysluna," segir Linder.
Hin stöðuga viðleitni til að
nýta þann takmarkaða tíma
sem við höfum á sem bestan
hátt, gefur okkur manninn í
þessari mynd: „Hann sleppir því
að kaupa sér millistærðarbfl, en
lætur þess í staö koma fyrir sjón-
varpi í notaða smábflnum sínum.
Eftir kvöldmatinn sem hann hefur
neytt samhliða því að hlusta á
kvöldfréttirnar, drekkur hann
brasilískt kaffi, reykir hollenskan
vindil, dreypir á frönsku konjaki,
les „New York Times“, hlustar á
einn af Brandenburgarkonsertun-
um og gælir við sænsku konuna
sína, — allt á sama tíma.“
Jafnvel þótt þessi mynd sé
talsvert ýkt, þá er hún ekki með
öllu röng. Hún sýnir okkur
greinilega umskiptinguna sem
orðið hefur frá lífsgæðum með
allsnægtum, yfir í neyðarástand
tímaskortsins. Hvernig getum
við unnið bug á tímaskortinum?
Auðvitað er svarið: Með stytt-
ingu vinnutíma. Það leiðir til
þess að minna verður framleitt
en um leið eykst tíminn til
néyslu framleiðslunnar. Við það
minnkar reyndar vöruframboðið
og vegna aukinnar eftirspurnar
hækkar varan í verði, eins og
gengur og gerist á frjálsum
markaði. Það sem hinsvegar
mun halda aftur af verðhækk-
unum, er að kaupgetan minnkar,
sem eðlileg afleiðing minni
vinnu.
Fyrir nokkrum árum stakk
Heinz 0. Vetter, fv. formaður
sambands þýskra verkalýðsfé-
laga, upp á því, að verkamenn
styttu vinnutíma sinn samfara
tilsvarandi kaupmáttarskerð-
ingu. Þessi vinnutímastytting
myndi þá sem samstöðutillegg
koma atvinnulausum til góða.
Þessari hugmynd var kröftug-
lega mótmælt af formönnum
einstakra stéttarfélaga. í dag
Frh. á bls. 16.
3