Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1982, Blaðsíða 4

Þingmenn
Vestur-Skaftfellinga
í 100 ar
fym hluti
Árið 1853 bárust Alþingi fjórar bæna-
rskrár um breytingar á tilskipuninni 8.
marz 1843 um kosningar til Alþingis. Þeg-
ar þessar bænarskrár komu til inngangs-
umræðu spuröi forseti, Jón Sigurðsson.
„Hver vill gjöra málefni þetta aö uppá-
stungu sinni?“ „Ég skal gjöra það,“ svar-
aði Jón Guðmundsson. Síðan gerði Jón
þingheimi grein fyrir innihaldi bænar-
skránna og stakk upp á 3ja manna nefnd
í málið. Voru kosnir í hana: Jón Guö-
mundsson, sr. Hannes Stephensen og
Þórður Sveinbjörnsson. Nefndin skilaöi
samhljóöa áliti 4. júlí. Ein af tillögum
hennar var á þessa leið:
Þó skal enginn sá réttkjörinn til Alþing-
is, sem ekki hlýtur meira en helming
greiddra og gildra atkvæða (absolut Maj-
oritet). Ennfremur segir í áliti nefndarinn-
ar: Þetta getur samt ekki orðið aö skilyrði
fyrir gildri kosningu í Skaftafellssýslum,
heldur veröur þar að ráöa einfaldur at-
kvæðafjöldi eins og verið hefur.
Þessi undantekning var gerð vegna
þess, að í Skaftafellssýslu voru tveir kjör-
staðír og ekki kosiö samtímis og því ekki
hægt að koma við þeirri kosninga-aöferö,
sem tryggöi hinum kosna þingmanni
hreínan meirihluta.
Álit nefndarinnar fékk yfirleitt góöar
undirtektir. Ekki skal það rakið hér nema
hvað við kemur Skaftfellingum. Kon-
ungsfulltrúi, Páll Melsteð, taldi óviöur-
kvæmilegt aö láta ekki sömu kosningar-
eglur gilda í öllum kjördæmum og lagðí
til aö skipta Skaftafellssýslu, eins og
Þingeyjarsýslu, í tvö kjördæmi, velja sinn
fulltrúann úr hvoru. Þá mætti viöhafa
sama kosningamátann og í öðrum kjör-
dæmum landsins.
Þessari uppástungu konungsfulltrúa
tók Jón Guðmundsson með fögnuöi og
feginleik: „Mér færist einnig því stður að
mæla á móti þessu, sem ég er fulltrúi
Skaftfellinga hér á þinginu og ég veit aö
þetta hefur verið almenn ósk þeirra og
byggð á þeim mikilvægu ástæðum, aö
austur- og vesturpartur sýslunnar hafa
s.a.s. engin viðskipti innbyrðis."
Við framhaldsumræöu um málið bar
Jón svo fram tillögu um skiptingu Skafta-
fellssýslu í tvö kjördæmi. Meðnefndar-
menn Jóns, sr. Hannes og Þóröur Svein-
björnsson, voru ekki á sama máli. Báöir
andmæltu þeir því að fámennar sýslur
væru tvöfalt „representeraðar". Þaö hlyti
að verða hið megnasta óánægjuefni fyrir
hin fjölmennari kjördæmi.
En svo fóru leikar, að tillaga Jóns Guö-
mundssonar var samþykkt með 14 at-
4
Gísli Brynjólfsson:
Jón Guömundsson
kvæðum gegn 7 og Vestur-Skaftafells-
sýsla varð þannig sérstakt kjördæmi,
m.a. fyrir atbeina Jóns Guðmundssonar.
Tæpast mun hann þá hafa rennt grun í að
hún yrði honum þaö Hvítanesgoöorö,
pólitískt séð, sem síöar kom á'daginn.
Tilskipun um hiö breytta kosningafyr-
irkomulag var síðan gefin út 6. janúar
1857. Þar segir í 8. grein: „Skaftafellssýslu
skal hér eftir vera skipt í 2 kjördæmi eftir
sömu merkjum, sem henni hingaö til hef-
ur verið skipt í 2 kjörhluta."
Guðlaugur Guðmundsson
Ólafur Pálsson
Gunnar
Ólafsson
Jón Guðmundsson
- sverð Jóns Sigurðssonar -
Fyrstu kosningar í Vestur-Skaftafells-
sýslu, sem sérstöku kjördæmi, fóru fram á
Leiövelli í Meðallandi 11. nóvember 1858.
Kjörstjórn skipuðu Árni sýslumaöur Gísla-
son, sr. Þorkell Eyjúlfsson í Ásum og sr.
Jón Bjarnason í Efri-Ey (í veikindaforföllum
sr. Páls prófasts í Hörgsdal). Á kjörfundi
mættu 26 kjósendur af 282 á kjörskrá eða
innan viö 10%. Allir voru þeir úr Leiövall-
arhreppi, þ.e. Meöallandi, Skaftártungu og
Álftaveri, nema sýslumaöur. Hann var sá
eini, sem mætti úr Kleifahreppi. Úr Mýrdal
kom enginn. Jón Guömundsson var kosinn
meö öllum greiddum atkvæðum, 26. Sr.
Þorkell var kosinn varaþingmaöur með 20
atkv.
Á þessum árum var kjörtímabilið 6 ár.
Næst var því kosið 1864. Fór kosning fram
á Leiövelli 18. október. Formaöur kjör-
stjórnar var sr. Páll Pálsson á Kálfafelli síð-
ar á Prestsbakka, löngum kenndur viö
Sr. Páll Pálsson