Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1980, Blaðsíða 10

BORGUNDARHOLMUR

Martin Andersen Nexö
Á suö-austurhorni Borgundar-
hólms er Dúfuoddi (Dueodde)
— 1 km löng baöströnd þakin
hvítum sandi. Upp af henni eru
sandhólar, grónir lyngi, birki-
kjarri og furu innan um algeng-
ari fjörugróöur. Þessi hvíti
sandur var áöur verslunarvara
því með honum var einkar gott
að þurrka blek. Því var hann
kallaöur „skrifarasandur". Það
var fyrir daga þerripappírsins
sem reyndar er nú oröiö
næsta óþarfur. Nú er þarna
fjölsóttur feröamannastaður á
sumrin enda umhverfið allt hið
unaðslegasta. „Því er fólk aö
skælast suöur um lönd,“ segja
Borgundarhólmsbúar, „hér er
besta baöströnd í Evrópu."
Sandurinn er því enn verslun-
arvara þótt ööruvísi sé háttaö
viöskiptum.
Bærinn
NEXO
og framtíðarspá
Martin Ándersen-Nexö
í Nexö er höfnin miðdepill bæjar-
ins og aðal-athafnasvæðið eins og
reyndar í öllum þorpunum á strönd-
um Borgundarhólms, enda fiskveiö-
ar aðalatvinnuvegurinn. Þarf varla
annað en minna á reyktu Borgundar-
hólmssíldina frægu sem er aöal-
útflutningsvaran.
Til Nexö flutti danski rithöfundur-
inn góðkunni, Martin Andersen-
Nexö, með foreldrum sínum og
systkinum þegar hann var 8 ára aö
aldri eftir mikiö basl og erfið ár i
Kaupmannahöfn. Lífsbaráttan var
þessari fjölskyldu líka hörð eftir að til
Borgundarhólms kom eins og fram
kemur í endurminningum skáldsins
sem út komu á árunum 1932—37.
Þó finnst honum aö þar hafi hann
lifað hamingjusamasta tímabil
ævinnar þegar hann lítur til baka.
Það var fermingarsumariö hans þeg-
ar hann vann við sveitastörf og
hjásetu. Þá jukust honum kraftar
eftir margra ára vanheilsu vegna
fátæktar og örbirgðar við útivist og
hollt fæði og náin tengsl viö náttúr-
una.
Til gamans er birtur hér kafli úr
æviminningum hans þar sem hann
spáir fyir um bjarta framtíö manna.
Sú fagra spá er óneitanlega sam-
hljóma því sem menn helst vildu spá
í dag, tæpum 50 árum síðar, og ef til
vill svolítiö raunsærri á síöustu
tímum tækni- og tölvuvæðingar.
Endurminningar Martins Andersen-
Nexö komu út á íslensku árið 1949 í
þýðingu Björns Franzsonar:
„Siöan óg geröist rithöfundur hafa
ritdómendur einatt haldiö því fram að
óg ætti skyldara viö bóndann en
borgarverkamanninn og aö vísu þætti
mór vœnt um ef þetta væri rótt. Annars
trúi óg ekki á neina eðlisbundna gagn-
stööu bónda og verkamanns. Munurinn
er helst á yfirboröinu og þaö mun
reynast auövelt að sletta yfir hann.
Undir niðri er verkamaöurinn bænda-
eðlis og á tímum lónsmennskunnar var
bóndi og verkamaöur eitt og hiö sama.
Gagnstaöan kemur upp með auð-
valdsskipulaginu. Þegar svo langt er
komiö, aö mannkynið veröi farið aö láta
vólarnar vinna fyrir sig í raun og veru,
þá veröur vafalaust almennt afturhvarf
til jaröarinnar. Vélarnar munu fæða oss
og klæöa án mikillar fyrirhafnar af hálfu
sjálfra vor. Auk þess sem vinnan og
bókin krefjast, mun veröa drjúgur tími
afgangs. Maöurinn þarfnast einhvers
sem er mitt á milli líkamlegrar og
andlegarar vinnu, eins konar leiksviðs
hugar og hyggju. Frumstæöasta full-
næging þessarar þarfar öölast menn til
dæmis með því aö sitja aö spilum,
fegursta og frjósamasta með samvist-
um við náttúruna, sem þurfa þá helst aö
tengjast raunverulegri starfsemi. Vór
verðum aö skilja vélarnar eftir inni í
borgunum og láta þær vinna fyrir oss,
en flytjast sjálfir út í gróandi náttúruna.
Gróðursetning blóma og ræktun ald-
ina er sálinni heilnæmari en nokkurt
annaö tómstundagaman.
Ef til vill reisum vér þá líka verksmiöj-
ur vorar úti í náttúrunni, á skógarsvæö-
um og viö vatnsföll — viö sjálfar
orkulindirnar. Vinnudagurinn veröur
fastákveöinn — í mesta lagi tvær eöa
þrjár klukkustundir. Meginhluti dagsins
verður notaður til þess að þroska
manneöliö á sem bestan og fjölþættast-
an hátt, helst án þess aö nokkurn tíma
geti oröiö um þaö að ræöa að „drepa
tímann“ meö spilamennsku, ófrjóum
reyfaralestri eða þvíumlíku. Menn geta
ekki veriö aö lesa bækur öllum stund-
um. Of mikill lestur er alveg jafn
skaösamlegur sem of lítill og veldur
andlegu sleni. Það er því gott aö
hænsnin, dúfurnar og kanínurnar kalli á
oss, jurtirnar þyrsti í vökvun, aldintrén
hengi blööin lítiö eitt og biöjist umönn-
unar og aöhlynningar. Þar eigum vér
kost þeirrar ánægju aö sjá gróöurinn
róttast upp jafnskjótt og vatnsdrífan
dynur á honum, hressast viö og senda
frá sór Ijúfan ilm í þakklætisskyni.
Hvarvetna er eitthvað aö sjá sem er nýtt
og undursamlegt í hversdagsleik sín-
um. Vór þörfnumst þess, aö hiö dular-
fulla og dásamlega gerist allt umhverfis
oss, bregði bliki sínu á hvern vorn dag
og veki oss aö staöaldri til nýrrar
undrunar. Aö lifa, þaö er aö undrast.“