Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1980, Blaðsíða 6

verið komið fyrir í Colonial Williamsburg í
Virginíu. Árið 1932 annaðist Cahill sýn-
ingu á safni hennar í Museum of Modern
Art og skrifaði sýningarskrána, „Amerísk
alþýðulist: List almennings í Ameríku
1750—1900“, og var fyrsta ítarlega
ritgerðin á þessu sviöi.
Uþþ frá þessu naut Cahill óskoraðs
álits fyrir glöggskyggni sína og þekkingu
á ameriskri list og skrif sín um þau efni,
og hann hafði hlotið dýrmæta reynslu
margþætta í rekstri og starfsemi lista-
safna. Árið 1932—1933 gegndi hann
forstjórastarfi fyrir Museum of Modern
Art, er forstjóri þess.Alfred H. Barr, Jr.,
var í orlofi. Merkasta sýningin, sem hann
setti upp fyrir safnið (ásamt meðfylgjandi
sýningarskrám), var „Aztec, Incan and
Mayan Art (American Sources of Modern
Art)“, og var hin fyrsta í röð merkra
sýninga, þar sem listmunir „frumstæðra"
menningarskeiða eru teknir út úr sam-
hengi sínu í þjóðfræðilegum söfnum og
látnir fá aö njóta st'n einir, svo sjást megi
hve frábær listaverk þeir eru hver út af
fyrir sig. St'ðan hafa verið haldnar margar
slíkar sýningar; en á því herrans ári 1932
þurfti Cahill á öllum sínum sannfær-
ingarkrafti að halda til aö fá forráðamenn
safnsins til að fallast á hugmynd hans.
Cahill sendi frá sér fyrstu skáldsögu
sína, „Profane Earth" (Vanhelg jörð) áriö
1927. Næst gaf hann út bækur um tvo
ameríska listamenn, „Pop Hart“, 1928, og
„Max Weber“, 1930, og það ár kom
einnig út bók hans, „A Yankee Adventur-
er: The Story of Ward and the Taiping
Rebellion", og var ævisaga Frederick
Townsend Ward, Englendings, en hann
var uppi á 19. öld og skipulagði fyrstur
kínverskan nútímaher; sá laut seinria
stjórn Charlesar Gordons. Þrjár smásög-
ur Cahills birtust á árunum 1931—32 í
Scribner’s Magazine og The American
Mercury: „Fun“ (um Lappland), „The Life
of Art“ og „He-Rain“. En síðan varð hlé á
ritstörfum hans vegna anna hans hjá
Museum of Modern Art; þó ritaði hann
ítarlegar greinar í sýningarskrárnar.
Snemma árs 1934 sá Cahill um fyrstu
listsýningu á vegum New York borgar,
The first Municipal Art Exhibition of New
York, sem haldin var í Rockefeller Center,
en verndari sýningarinnar var Fiorello La
Guardia, borgarstjóri. Upp frá því var
hann til fenginn ásamt Alfred H. Barr, Jr.,'
aö annast útgáfu á „Art in America in
Modern Times",- og 1935 á „Art in
America: A Complete Survey”. Enda þótt
hér væri um stutt yfirlit að ræða, voru
þessar bækur lengi hinar viðurkenndu
heimildir um þessi efni. Á þessum árum
samdi Cahill leikrit um Wall Street, og hét
það „Mr. Thousand", en hélt áfram að
rannsaka alþýðutónlist, einkanlega í Suð-
urríkjunum, í sambandi við safn frú
Rockefellers, og sýndi hluta þess opin-
berlega í Colonial Williamsburg í Virginíu
árið 1935.
Sumarið 1935, þegar Cahill ráðgerði
aö hætta störfum í þágu myndlistarinnar
og gefa sig eingöngu að ritstörfum, var
hann skyndilega boðaður til Washington
til viðræðna viö fulltrúa stjórnar Roose-
velts um framkvæmd víðtækrar áætlunar
um stuðning við starfandi listamenn:
listmálara, myndhöggvara, hljómlistar-
menn, rithöfunda og leiklistarfólk. Krepp-
an mikla hafði nær gengið aí listinni
dauðri í Bandaríkjunum, en þegar Roose-
velt setti á fót Atvinnumálastofnunina
(Works Progress Administration), undir
stjórn Harry L. Hopkins, og átti að annast
framkvæmd geysílega umfangsmikillar
áætlunar um opinberar framkvæmdir í
því skyni að nýta verkkunnáttu milljóna
atvinnulausra verkamanna, var lista-
mönnunum ekki gleymt. 1. ágúst 1935
voru settar á laggirnar fjórar sam-
bandsstofnanir, sem skyldu fjalla um
málofni lista (Federal Art Projects),
myndlistar, hljómlistar, leiklistar og bók-
mennta. Cahill var útnefndur forstjóri
þeirrar stofnunar, sem fjallaði um mynd-
list, málefni varðandi listmálara, mynd-
höggvara, teiknara, listiönaðarmenn og
kennara í þessum greinum.
Museum of Mod-
ern Art í New
York, byggt á ár-
unum 1937—39
og segir í bók um
arkitektúr eftir
Cranston Jones,
að safnið sé
fyrsta byggingin
á Manhattan í
svokölluðum al-
þjóðlegum stfl.
Arkitekt: Edward
G. Stone. Þetta
safn nútíma-
myndlistar hefur
veriö álitið eitt
það bezta í heim-
inum og mestan
þátt I fram-
kvæmdinni átti
Sveinn Kristján
Bjarnarson af
Skógaströnd.
Brot úr ævisögu Holgers Cahill
Þeir sem hafa ítarlega kynnt sér sögu
amerískrar listar og skrifaö um hana, eru
sammála um, að þessum stofnunum eða
listráðum, og þá sérstaklega þeim, sem
fjölluðu um myndlist og leiklist, sé að
verulegu leyti að þakka viðreisn þessara
listgreina á hinum erfiðu árum eftir
kreppuna. Að sjálfsögðu var þetta megin-
tilgangur þeirra, þær áttu að vera til
stuðnings og bjargar, en það varð ekki
séð fyrir, að svo margir nýir, þróttmiklir
og frábærir listamenn skyldu koma fram
á sjónarsviðið og auðga og efla listir með
þjóðinni. Þó má rekja það beint til hinnar
gífurlegu hvatningar, sem þessar stofn-
anir uröu öllu listalífi í landi hér, aö
amerískir listmálarar skyldu verða hinir
fremstu á sínu sviði í heiminum á sjötta
áratugnum. Þeir amerískir listamenn,
sem hæst bar á áratugnum 1950—1960,
nutu langflestir góðs af hinum opinbera
stuðningi við listir, sem hafin var 1935.
Kynslóð amerískra listamanna sótti
stuðning og styrk í þetta kerfi, og sú
staðreynd aö beztu hæfileikar hennar
skyldu ná að þroskast, hlýtur aö miklu
leyti að mega þakka hinni frjálslyndu og
framsýnu afstöðu Cahills við stjórn sinnar
stofnunar. Hann gjörþekkti ameríska
samtímalist óg sýndi frábæra hæfileika
sem stjórnandi, í því að leggja megin-
áherslu á að varöveita frelsi hennar til
tjáningar, en því frumskilyrði er hætt við,
að stjórnanda, fátækari að þekkingu og
hugmyndaflugi, kynni að hafa sézt yfir í
því feikilega skrifstofuannríki, sem opin-
berum stofnunum fylgir.
Áætlun sem í upphafi miðaöi aðeins að
því að styrkja atvinnuleysingja, varð
þannig að veigamiklum þætti í listsköpun.
Federal Art Project (deild Cahills) var
starfandi í nær átta ár, eöa fram í maí
1943, og Cahill var þar forstjóri allan
tímann. Eftir árasina á Pearl Harbor var
fé slíkra stofnana beint til þjónustu við
herinn á ýmsum sviðum.
Áriö 1938, þegar Art Project var í
fullum gangi, var Cahill sem sérfróðum
manni um ameríska Ijst falið aö undirbúa
allsherjar listsýningu, American Art To-
day, fyrir heimssýninguna í New York
1939. Hann kom upp vönduöu kerfi
dómnefnda í öllum hlutum Bandaríkj-
anna, og áttu þær að annast val
listaverka á sýninguna, en þar voru sýnd
um 1200 verk. Heimssýningunni var
haldið áfram í eitt ár í viöbót, en þá setti
Cahill upp aðra sýningu og fjallaði hún
um margvíslega þætti sem heyrt höföu
undir Federal Art Project.
Cahill var enn við störf hjá hinu
opinbera, þegar hann hóf að vinna að
langri skáldsögu, og gerist hún í Shang-
hai rétt á undan árasinni á Peral Harbor.
En í maí 1943, þegar hann hætti störfum
fyrir ríkiö, fór hann aftur til New York frá
Washington til að einbeita sér að ritstörf-
um fyrir fullt og fast. En oft varð hlé á
ritstörfunum vegna hættulegra veikinda,
og einnig varð fleira til tafar — stöðugar
bænir um bækur og greinar varöandi
ameríska list, einkum og sér í lagi þó
sögulegt yfirlit um framkvæmd áætlunar
alríkisstjórnarinnar til stuðnings við listir
(Federal Art Project). En honum fannst
vera farið að ganga um of á tíma sinn og
orku vegna skáldsagna þeirra, sem
honum var mikið í mun að Ijúka, og því
ritaði hann aðeins einstaka sinnum um
list upp frá þessu. Hann lauk við tvær
langar og margbrotnar skáldsögur, sem
báöar voru gefnar út af Harcourt, Brace
& Co.: „Look South to the Polar Star„
(1947) og „The Shadow of My Hand“
(1956). Hann lét eftir sig skáldsögu í
smíðum, en hún átti að heita „The
Stone-Dreamer", svo og ýmis kvæði og
nokkrar smásögur.
Cahill átti viö vanheilsu að stríða öll sín
fullorðinsár, þó að hann hljóti aö hafa
verið hraustbyggður að náttúrufari. Hann
varö að gangast undir nokkra meiri
háttar uppskurði, og samanlagt mun
hann hafa dvalið á sjúkrahúsum í nokkur
ár. Hið mikla álag vegna starfa hans fyrir
ríkið mun hafa stuölað að of háum
blóðþrýstingi og þrálátu svefnleysi, sem
þjáöi hann. Áriö 1947 fékk hann hættu-
legt hjartaáfall og fleiri komu á eftir.
Þegar Cahill var aö Ijúka við skáldsög-
una „Look South of the Polar Star“ á
fimmta áratugnum, fór að sækja á hann
löngun til að vita, hvaö orðið hefði um
Önnu, systur hans. Hann þóttist viss um,
að móðir sín, sem fædd var 1855, væri
löngu látin, en langaði að ná sambandi
við systur sína. Nær 25 ár voru nú liöin,
síöan hann hafði haft sþurnir af þeim. Nú
skrifaði hann póstmeistaranum í Elfros,
Saskatchewan, en þaö var sá bær þar
sem hann hafði síðast vitað til þeirra.
Póstmeistarinn var í leyfi og kona gegndi
störfum hans á meðan; en tilviljunin
hagaði því svo, að sú kona mundi vel eftir
þeim Önnu Johnson og móður hennar,
Vigdísi Samson. Hún skrifaði Cahill um
hæl og skýrði honum frá því , að móðir
hans væri enn á lífi og ern þó hún heföi
þrjá um nírætt, dveldist hún hjá dóttur
sinni í Winnipeg.
Hún sendi honum heimilisfang þeirra.
Cahill var reyndar slæmur fyrir hjarta,
þegar honum barst bréfið, en hann fór á
fætur og tók lestina til Winnipeg samaN
kvöldið.
Hann dvaldi vikum saman hjá þeim í
litlu íbuðinni þeirra. Gömul sár opnuöust
og greru á ný. Enn var þörf á fyrirgefn-
ingu. Loks voru öll sátt. Vigdís var enn
hin sprækasta og gat þulið íslenzkan
kveðskap tímunum saman, og sumt hafði
hún sjálf ort. íslenzka Holgers Cahills,
fyrsta mál hans, vaknaði til lífsins á nýjan
leik og hann fór að lesa íslendingasög-
urnar aftur.
Sumarið eftir, 1948, fór ég til Winnipeg
með Cahill til að hitta móður hans og
systur, og við héldum hátíðlegt afmæli
Vigdísar hið fjórða hins tíunda tugar. Enn
var hún falleg, mjög lágvaxin og kvik í
hreyfingum, með mikið enni og svo slétt á
húðina, að naumast sá þar hrukku. Heyrn
haföi hún að mestu misst, en hélt sér
mjög vel aö öðru leyti. Fjórum árum síðar
fékk hún slæma byltu og mjaömarbrotn-
aði, en það lifði hún einnig af, þó að hún
væri lítið á ferli upp frá því. Hún andaðist
hundraö og tveggja ára gömul áriö 1957.
Árið 1948 lauk Cahill við nokkrar smá-
sögur (enn óprentaðar) og hélt hann
áfram aö skrifa greinar um ameríska list
fyrir tímarit, í sýningarskrár o.s.frv,, eins
og hann hafði gert árum saman. Um
þetta leyti hóf hann að rita „The Shadow
of My Hand”, síðustu skáldsöguna, sem
út kom. Eins og verið hafði um fyrri sögu
hans, „Look South to the Polar Star“,
fannst honum hann þurfa aö kynnast sem
ítarlegast því plássi, þar sem saga hans
gerðist, langaði að koma sér í skilning um
einkenni þess mannlífs sem hann fjallaði
um, og þess vegna dvaldist hann vikum
saman , sumar og haust, bæði í Norður-
og Suður-Dakóta og var til húsa hjá
bændunum á hveitiræktarsvæöunum, en
stundaði samtímis bókasöfn í Miðvest-
ur-ríkjunum sem og sagnfræðistofnanir.
Eftir útkomu bókarinnar „The Shadow
of My Hand“ árið 1956, tók hann til við
síðustu skáldsöguna sem hann hafði gert
drög aö, „The Stone-Dreamer". 1957
hlaut hann styrk úr Minningarsjóði John
Simon Guggenheims til að vinna að
þessari skáldsögu, en fékk því miður ekki
lokið henni áður en hann lézt. Um þessar
mundir lagði hann mjög stund á bundið
mál, í félagi viö hið kunna ameriska
skáld, Stanley Kunitz, og orti nokkur
kvæði. Þá las hann og langa kafla úr
endurminningum sínum á segulband fyrir
hljóöbókasafn það sem Alan Nevins hafði
átt frumkvæði aö fyrir Columbiu- há-
skóla.
Cahill var mjög veikur mestan hluta
ársins 1959. Eigi aö síöur átti hann
ánægjulegt sumar heima hjá okkur í
Stockbridge í Massachusetts með mörgu
frændfólki sínu. Þaö atvikaöist svo, aö ég
var að undirbúa mikla sýningu fyrir
Museum of Modern Art og gat ekki verið
hjá honum að staöaldri til að annast
hann. Því kom doftir hans, Jane Ann
Cahill Blumenfield, frá Nýju Mexíkó með
ungan son sinn; systir hans, Anna, kom
frá Winnipeg og elzta vinkona hans og
maður hennar komu frá Long Island. Öll
minnumst við þessa sumars með innilegri
ánægju og gleöi — fagurra samfunda
ættfólksins fáum mánuðum áöur en hann
hvarf héðán. Hann dó 8. júlí 1960 úr
heilablæöingu.
Dorothy C. Miller Cahill.
(P.s. Cahill kvæntist Dorothy C. Miller
áriö 1938.)
Þýðing Sveinn Ásgeirsson.