Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.1980, Blaðsíða 13

stuttum tíma, því aö Steinþór segir: Þetta
viröist ætla aö ganga. Þú mátt koma
seinni partinn á morgun.
Næstu vikur leiddi hann mig öruggri
hendi eftir refilstigum algebru og geo-
matríu í lærdómsbókum Júlíusar Peter-
sens, aö því marki er nægja mundi til
fyrirhugaðs prófs í námsgreininni. Og aö
síðustu geröi hann miklu meira. Spurði
ítarlega um kunnáttu mína í öörum
námsgreinum, og skyndiprófaði í sumum.
Komst þá aö þeirri niðurstöðu, aö
sennilega mundi ég skríöa í gegnum
nálarauga gagnfræöaprófsins, en meö
mjög lágri einkunn, sem aö sinni setti
fótinn fyrir inngöngu í lærdómsdeild
Menntaskólans í Reykjavík. Kvaö sitt álit
úr því sem komið væri, aö hyggilegast
mundi fyrir mig aö hverfa heim viö svo
búiö, en koma heldur aftur í haust og
setjast í 3ja bekk sem óreglulegur
nemandi allan veturinn, er vafalaust
myndi jafnleyfilegt nú eins og síðast liðið
ár. Ég vissi mig anzi veikan á svellinu í
mörgum námsgreinum, auk þess uppfull-
ur af kvíöa fyrir alvöruprófi. Fannst þetta
heillaráð og vissi, aö þaö var gefiö af
góöum hug og umhyggju gáfaös og
reynds manns fyrir framtíö óráölns ungl-
ings, sem þá var nú raunar liölega
tvítugur aö aldri.
Er ekki aö orölengja þaö, aö fáum
dögum síðar kastaöi ég hala á bak mér
og hélt heimleiöis fótgangandi vestur á
Strandir, um eöa rétt eftir miöjan maí-
mánuð vorið 1921. Nokkrir staökunnugir
menn noröur þar, urðu til þess aö lýsa
fyrir mér leiöinni fyrstu áfangana. Nú hef
ég aö vísu gleymt aö mestöllu nöfnum
þessara leiðsögumanna minna, en ætla
þó fastlega aö nákvæmastur og mér
drýgstur til árangurs yröu lýsingar mæt-
ismannsins Brynleifs Tobíassonar sagn-
fræöings, sem undanfarnar vikur haföi
leiöbeint mér i íslenzkri málfræöi, og
einnig ískruddu nokkurri samantekinni af
Ludvig Wimmer, er mun hafa heitið Old
nordisk Læsebog.
Feröabúnaði mínum hef ég aö mestu
leyti gleymt. Þó rekur mig minni til þess
aö hafa stuözt við krókstaf einn góöan,
búinn öflugum döggskó en engum
broddi. Til varnar gegn regni og stormi
mun ég hafa haft nýlega gúmmíkápu, en
að líkindum erlenda gúmmískó á fótum
eöa ef til vill gúmmístígvél, því aö hvor
tveggja þess varnings var þá ný innflutn-
ingsvara. Einhver haföi sagt mér, aö
þegar Kræklingahlíð væri aö baki tæki
viö Moldhaugaháls, síöan Þelamörk og
Hörgárdalur. Á þeirri leið væri bærinn
Krossastaöir og skyldi ég sneiöa þar hjá
garði, því aö gamli Jón sem byggi þar nú
þætti dýrseldur viö feröamenn, og heföi á
yngri árum sem ráðsmaöur Mööruvalla-
skóla átt í málaþrasi viö nemendur vegna
fæöissölu.
Mörgum árum síöar las ég í riti einu
svohljóöandi klausu um mál þetta:
„Næstu ár voru Mööruvellir byggöir Jóni
bónda Guömundssyni frá Silfrastöðum,
og annaöist hann líka fæöissölu til pilta.
Snemma hófst þó ágreiningur milli Jóns
og lærisveina út af fæöinu. Og uröu
harðar deilur út úr þvíveturinn 1881—82.
Var þaö mál mjög fast sótt á báöar hliöar.
Var þá mikill fréttaburöur um dalinn, og
líka ráöist á Hjaltalín fyrir aö hann héldi of
mikið meö bryta. Var það altalað, aö séra
Arnljótur á Bægisá réri undir og espaöi
pilta til mótspyrnu.“
Þaö mun hafa veriö aö aflíðandi hádegi
í björtu og kyrru veðri, sem ég lagði upp
frá Akureyri eins og leið liggur út
Kræklingahlíö. Ekki hygg ég aö mér hafi
skilað nema miölungi vel áfram á göng-
unni, stirður eftir margra vikna kyrrsetur
og þurfti líka stundum aö stanza og litast
um í ókunnu landslagi, einkum þá er
Möðruvellir og Hörgárdalur blöstu viö
augum. Fór ég þá aö geta mér til um, upp
á von og óvon, hvort bæirnir Langahlíö
og Dunhagi væru í sjónmáli, því aö frá
lesefni yngri ára minna sat í mér tilsvar
brennuhöföingjans Guðmundar dýra:
„Lítil er forustan. Hér er nú komin ærin sú
hin kollótta gengin úr dal ofan, og af ullin
harla mjög. Þó ætlar hún nú aö annaö
hvort skal vera, aö hún láti hana af sér
alla eöa gangi meö fullu reyfi heim.“
Er á daginn leiö og kvölda tók gerist ég
lúinn og laraöur, enda alveg óvanur
margra stunda upphaldslausu labbi á
haröri akbraut. Þó að gönguleiðir og
reiövegir Vestfjaröa um byggöir, heiöar
og hálsa, væru aö vísu allvíða ómjúkar
undir fæti, var tilbreytnin meiri og ekki
sama endalausa brautin framundan,
klukkutíma eftir klukkutíma.
í hálflýsi maíkvöldsins sá ég loks hilla
undir sveitabæ, dálítið til hliðar viö mig.
Gekk þangaö heim og baöst gistingar,
sem þegar var til reiöu. Brátt kom upp úr
dúrnum, aö mig haföi borið aö bænum
Krossastöðum, til Jóns bónda Guö-
mundssonar. Þegar mér var þaö Ijóst,
hugöi ég misjafnt til næturgreiðans og
gjalda fyrir hann, samkvæmt fyrrgreind-
um sögusögnum. En þær sagnir létu sér
mjög til skammar veröa aö þessu sinni,
því aö þarna átti ég ágæta nótt og naut
góös beina viö hóflegu veröi, sem mun
hafa verið tvær krónur eöa þar um bil. Til
samanburöar má geta þess, aö réttum
tveimur árum síðar átti ég leiö um
Borgarfjörö á fjölförnum feröamanna-
slóöum og kostaöi þá næsturgreiöi þar
fjórar krónur, en minna og jafnvel ekkert
þar sem fáfariö var. Á hina hliðina er svo
þess aö minnast, aö kaup til dæmis
vegavinnumanna mun yfirleitt hafa verið
75 aurar á klukkustund eða þar um bil,
og sums staöar jafnvel lægra á þessum
árum en einnig eitthvað hærra. Krossa-
staðabóndi reyndist mér viðræöugóður
og málreifur morguninn eftir, og mun ég
ekki hafa farið þaðan fyrr en góöri stund
aö liðnum dagmálum. Meöal annars kom
þaö fram í tali hans, að bóndinn í
Bakkaseli héti Guöjón og væri nýlega
fluttur þangaö. Nyti hann styrks af
opinberu fé til þess aö hlynna aö
feröamönnum, sem leiö ættu um Öxna-
dalsheiði, þar sem bærinn væri svo aö
segja í heiðarsporðinum. En þrátt fyrir
þennan styrk væri hann mesti gyðingur
og seldi alla fyrirgreiöslu háu veröi, og
skyldi ég varast aö kaupa þar nokkurn
greiöa. Þetta þótti mér nú ekki alveg
ónýtt aö heyra, því aö efnislega var þaö
samhljóða því, sem mér haföi áöur verið
sagt um hann sjálfan og reynzt höföu
skrök ein, enda mun ég hafa látið hvoru
tveggja sagnirnar inn um annað eyraö og
út um hitt.
Á leiöinni inn Öxnadalinn var bjart og
heitt af sólu, og geröist ég þyrstur mjög,
gekk því heim aö nálægum bæ, Bakka,
fyrrum óöali sturlungualdarhöfðingjans
Guömundar dýra, og baö um svaladrykk,
sem ég skyldi aldrei gert hafa, því aö mér
var borin nýmjólk aö drekka, og sló hún
lítt á þorsta minn heldur jafnvel hiö
gagnstæða. Upp til hinnar fáséöu nátt-
úrusmíöar, Hraundranga, leit ég meö
undrun og forvitni, en ástarstjörnu Jón-
asar skýldu þá eigi næturský, heldur
miödegissól. Og ekki vissi ég hvort innan
sjóndeildarhringsins væri Bröttuskeiö aö
sjá, bunulæki hennar og bleika rinda.
Er mig bar aö Bakkaseli, lét ég
ummæli gamla Jóns sem vind um eyru
þjóta, gekk til bæjar, hitti bónda aö máli
og baö hann selja mér einn málsverö, er
hann kvaö bæöi skylt og sjálfsagt, en
nokkra biðlund yröi ég aö hafa meðan
matseld færi fram. Síðan leiddi bóndi mig
inn í lítið stofuhús, spurði almæltra
tíðinda og var aö öllu hinn alúölegasti í
framkomu og viömóti. Þegar matur var á
borð borinn, reyndist hann vera nýelduö
kjötsúpa ásamt kjöti og fleiri góöum
réttum. Allt mjög rausnarlegt, hreinlegt
og vel fram boriö. Ekki má ég nú lengur
meö þaö að fara svo óskeikult sé, hvaö
þessi ágæta máltíð kostaði í krónum
taliö, en vissulega var þaö nokkru meira
en verö næturgreiöans á Krossastööum.
Þá er ég kvaddi Guöjón bónda, seldi
hann mér í héndur 10—20 gramma glas
meö svokölluöum kransaugnadropum,
og bað mig afhenda þaö Steingrími á
Silfrastööum, þegar ég kæmi í Skaga-
fjörö. Lyf þetta haföi ég aldrei heyrt nefnt,
fannst nafniö skrýtið og hef trúlega sett
upp dálítinn furöusvip, því aö bóndi sagöi
glaðlega, aö gamli maöurinn hefði mikla
trú á dropunum sem virku meðali viö
hrossasótt. Öxnadalsheiði reyndist mér
bæði sporadrýgri og torfærari en ég haföi
búizt viö. Snjóvaöandi allvíða og aur-
bleyta þar sem autt var.
Var því komiö fast aö miönætti eöa vel
þaö, þegar ég kom aö Fremri-Kotum og
baöst gistingar. Þó að framoröið væri og
fólk aö líkindum gengiö til náöa, er mig
bar til húsa á Kotum, var mér mjög
alúölega tekiö og af mikilli gestrisni. Naut
ég þar góörar hvíldar og vaknaöi ekki af
værum blundi fyrr en um dagmál.
Um nokkurra vikna skeið veturinn áöur
(þ.e. 1920) haföi húnvetnskur piltur,
Bjarni Guöjónsson frá Leysingjastööum í
Þingi, veriö mér samtíða í fyrrnefndum
Alþýöuskóla á Hvammstanga. Nú vildi
svo til, aö þennan s.l. vetur (þ.e. 1921) var
hann viö nám í Gagnfræðaskólanum á
Akureyri, og haföi fengiö inni á heimavist
í herbergi því, er nemendur sín á milli
skíröu „Geldingsá". Aftur á móti haföi
vistarvera okkar í Hvammstangaskólan-
um veriö kölluö „Sólheimar", þar eö hún
snéri mót suðri eöa suðaustri. En hring-
henduskáldiö góöa, Jón S. Bergmann,
sem stundum kom í skólann og las
eitthvað upp til skemmtunar á skröllum,
vildi hafa meiri lærdómsbrag á nafninu
og kallaöi því „Sólheimana" okkar upp á
enska tungu „World of sun“.
Vegna fyrri kynna okkar Bjarna fór ég
þó nokkrum sinnum til aö hitta hann í
heimavistinni, vikurnar sem ég dvaldi á
Akureyri. Varð ég þá málkunnugur fáein-
um skólabræörum hans, sem alloft voru
þar fyrir í heimsókn eins og ég, en
einhver eöa einhverjir þeirra munu hafa
verið herbergisfélagar Bjarna. Meöal
þessara pilta voru, Bergur Björnsson frá
Miklabæ, síöar prestur og prófastur í
Stafholti, Bjarni Sigurðsson frá Auös-
haugi, síöar sjúkrahúslæknir á ísafiröi en
síðast í Keflavík, og Halldór Ólafsson frá
Gjögri, síöar ritstjóri og bókavöröur á
Sjá næstu síðu