Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1978, Blaðsíða 2

Völundar-
húsvit-
neskjunnar
Teikning:
Bragi Ásgeirsson
Þó epli fengju í fyrstu oss búið tál
pá flekkar synd, ei epli, vora sál.
Re({lurnar sögðu að hillti ekki undir kennara fimm
mínútum eftir innhringingu væri okkur frjálst að gufa
upp. Venjulega, þegar ekki hafði hillt undir kennara og
sekúnduvísirinn sló fimmtu mínútuna banahögg, varð
skyndilega allt autt fyrir framan skólastofuna: einsog
allir hefðu gufað upp! Við stóðum í kös og góndum á
skeiðklukkuna sem einn bekkjarfélagi minn var með.
Þrjár mínútur og sautján sekúndur! Eg efaðist um að
sögukennarinn næði í tæka tíð.
Sæmundur sögukennari var sögukennari og hirti því
ekki um jafn smáborgaraleg hugtök og tíma og rúm:
vegna þessa var Sæmundur alltaf á röngum stað á
réttum tíma. Hann horfði yfir veröldina úr heimspeki-
legri fjarlægð, blandaðri ísmeygilegri kímni, og með
höfuAreii/ða eini/lyrnis-fyrirlitninyu á frýzka v'isu sem
grímu fyrir andlit sitt. Að þessu leyti svipaði honum
mjög til himnaföðurins. Þó átti hann til að nálgast
veröldina sem þátttakandi, en þá svipuðu hugmyndir
hans mjög til hugmynda borgarskæruliða. — Fjórar
mínútur og 36 sekúndur og hvergi bólaði á Sæmundi
— 37 sek — 38 sek — 39 sek og þarna kom hann eftir
ganginum með blaðastafla í fanginu sem hann vafði
höndunum utanum einsog barn um leikfang sem það
vill vernda gegn ásókn félaga sinna.
„Svo þið eruð mætt, greyin mín.“ Hann stiilti sér upp
til hliðar framanvið hurðina að kennslustofunni.
„Gjöriði svo vel og stígið inn, Spörtusynir og
Rómardætur."
„Ætlarðu ekki að opna hurðina fyrst?“ sagði ung
stúlka í blíðum vorkunnartón. Sæmundur ræskti sig og
fór ofaní hægri jakkavasann eftir lyklunum.
Eftir að hafa rutt niður borðum og stólum og rétt
þau og þá við aftur: sett skólabækur, tímarit,
kókflöskur, epli og vettlinga á borðin: rætt við
sessunaut sinn um nýjustu plötu Queen, Marx, bólurnar
á andliti Siggu, kennarana og tilgangsleysi lífsins, þá
sló þögn á bekkinn og kennsla gat hafist. Sæmundur
stóð við gluggann og horfði út. Hann var svo óvenju
rólegur og afskiptalaus um okkur að eitthvað hlaut að
vera í aðsigi. Við steinþögðum.
„Hvað hefur eiginlega komið yfir ykkur!" kallaði
hann skyndilega frammí bekkinn. „Heilagur andi? eða
eitthvað enn verra?“ Enginn skildi hvað hann var að
fara og þessvegna hlustuðu allir. „Hér hef ég
prófsneplana ykkar og nær allir liggja í einkunnunum
níu og tíu. — Hafiði virkilega ekkert þarfara að gera
en að hanga yfir skólabókum daga og nætur? ... Þið
eruö í hópi fyrstu kynslóða þessa skers sem leyft geta
sér að efast um algild sannindi án þess að eiga vísa
Brimarhólmsvist eður eiga á hættu að af ykkur verði
dæmd lönd og lausir aurar og þið hrakin á vergang tii
að morkna úr pestum og hor. Og hvað gerist! Jú, þið
trúið öllu sem við ykkur er sagt og meiru til... Mér
býður í grun að forverum ykkar hér á þessu landi,
hinum göfugu guðhræddu og æruprýddu tómthúsmönn-
um. þurfalingum og flökkurum, mundi bregða við að
sjá ykkur, afkomendur sína, nú: Auðtrúa, vel snyrta,
heilaga fáráðlinga með disco hljóm í sálinni! — Nei
börnin mín. Hlutverk ykkar á ekki að vera að hlusta
á okkur hin eldri eða læra utanbókar romsur úr
gömlum skruddum skrifaöar af brjáluðum mönnum
langt aftur í tímanum. Hlutverk ykkar er að efast —
©
umbylta — hlaupa um stræti og torg með guðs orðs
foröktun og sakramentanna — með strákyrðum og
straffanlegu athæfi. — Já, og að efast. Fyrst er að efast!
Hvað haldiði hefði orðið úr Hamlet Danaprins hefði
hann aldrei efast? Efist og látið ákvarðanatökur lönd
og leið. — Ákvarðanir draga úr andlegum þroska! Þær
stöðva íhugunina. — Og svo er að leggja eld í...!“
Prófblöðunum hafði verið dreift um bekkinn og engir
lögðu lengur eyrun við orð Sæmundar. Allir voru
ánægðir með góðan árangur í prófinu utan fáeinir sem
fengið höfðu þá einkunn að þeir brutu prófblaðið strax
saman og settu ofaní tösku.
Það var óneitanlega mikill léttir að losna undan
orðaflaumi Sæmundar. Hann hleypti okkur út fyrir
tímann og bar við slappleika — rétt í þann mund sem
hann ætlaði að fara að útlista fyrir okkur eitthvað sem
hann nefndi að sjá hlutina í sögulegu samhengi og
einhverjar hringrdsir sögunnar. Ég hitti Guðjón
kunningja minn á ganginum og við gengum saman
niður í reykstofu.
Guðjón áleit lífið örugglega kokkteilpartí. Hann
mætti alltaf uppábúinn í skólann: í indígóbláum
jakkafötum, hvítri skyrtu og með svart bindi reyrt
þannig um hálsinn að hann var aldrei fölur. Við stóðum
inni í reykstofu. Guðjón kaus heldur að reykja
standandi og þessvegna stóð ég líka, þó ég væri ekki
ailskostar ánægður með þessa sérvisku, enda nóg af
kollum að tylla sér á.
„Má bjóða þér?“ sagði hann, og rétti fram gyllt
sígarettuhylki. Ég myndaði töng úr tveimur fingrum til
að geta náð rettunni úr .hylkinu. Síðan small hylkið
aftur og uppúr enda þess spratt lítill logi. Hann hlýtur
að hafa séð undrunarsvipinn á andliti mínu, því hann
bætti við: „Innbyggður kveikjari". Þarsem ég horfði á
Guðjón standa þarna uppábúinn fyrir framan mig
berandi sígarettuna hægt og tígulega upp í hægra
munnvikið, fannst mér einhvernveginn eins og við
værum staddir í öðrum húsakynnum á .öðrum tíma
sólarhrings.
„Og hvernig líkar þér-svo skólinn?“ sagði hann. „Vel?
Sæmilega? Enganveginn?"
„Veit ekki,“ svaraði ég.
„Svo þú veist það ekki.“ Hann hló stuttaralega. „Það
er eflaust margt sem þú veist ekki... enn! — Drengur
á fyrsta ári í menntaskóla. Hann á margt ólært... Þú
mátt trúa mér að það verður ekki þolað að þú svarir
veit ekki þegar þú ert spurður. Heimurinn mun þröngva
þér til afstöðu. Með eða á móti og ekkert hringl. Engin
tæpitungu. Viljirðu þá vera maður. Vera ábyrgur. —
Annars? Jú, þú verður sniðgenginn og lendir í
skelfilegustu aðstöðu mannsins. Þú v^rður meinlaus!
Skilurðu?
Ég kinkaði kolli til samþykkis. En þarsem
kunningsskapur okkar Guðjóns var svo nýr auk þess
sem mér fannst hann ávallt vera að muldra í eigin
barm þegar við ræddumst við, nennti ég ekki annað en
þykjast skilja þessar orðræður hans og samþykkja alit
sem hann sagði.
„Já, vinur. Stundum velti ég fyrir mér af hverju
skaparinn leyfði mönnunum ekki að fara í einum bresti
í stað þess að beygjast hægt og sígandi ofaní forina.
Það er manninum til háðungar hvað lífið er seigt! Hann
kýs heldur að reyna að aðlaga sig lifnaðarháttum
skordýra en að hætta lífinu. Hann vantar allt stolt!“
Hann boraði sígarettunni oní öskubakka. Sló saman
höndum og horfði til lofts eins og hann ætlaði að segja
eitthvað, en hann sagði ekkert.
Þetta var síðasta árið hans í skólanum. Hann ætlaði
víst í heimspeki árið eftir: einhverslags hana-
stéls-heimspeki, sagði mér gamall bekkjarfélagi hans
úr skólanum sem nú var á öðru ári í lögfræbi: eða svo
ég fari fullkomlega með rétt mál: hanastéls-heimspeki
með röri.
Glottið á andliti mínu þar sem ég horfði á eftir
Guðjóni stika reigðan út úr reykstofunni hefði ekki
dulist neinum, ef einhver hefði þá verið þar inni.
Brátt var hringt út og samstundis fylltist reykstofan
af unglingum og reyk. Mér leið ekki sem best að standa