Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1978, Blaðsíða 3

kvæmt henni áttu eyjaskeggjar að fá
samskonar sjálfstæði gagnvart Skotum
og skozkir þjóðernissinnar fara fram á að
fá gagnvart brezku ríkisstjórninni. Þetta
þykir heldur afkáralegt.
Shetlandseyjabúar kalla fyrirhugað
skozkt þing „tíglóttan vanskapnað'*. Þeir
segja að Skotar hafi hremmt land þeirra,
útrýmt tungu þeirra, sem átti uppruna
sinn í/ norsku, brennt forna lagabók og
afnumið hið forna Alþing.
Enda þótt Orkneyjar og Shetlandseyjar
teljist sama kjördæmi innan Bretlands
má ekki líta á þessar eyjar sem neina
heild, því margt skilur málefni þeirra að.
Shetlandseyjar eru 98 mílur norður af
Orkneyjum og þar gætir ekki eins sterkra
áhrifa frá Skotlandi. Á Orkneyjum er
landbúnaður aðalatvinnuvegurinn og þar
greiddi meirihluti íbúa atkvæði með
inngöngu í Efnahagsbandalagið. Á Shet-
landseyjum á 3091 íbúa afkomu sína
undir fiskveiðum og þar var meirihluti á
móti aðildinni.
Fyrir rúmum 500 árum tilheyrðu
eyjarnar Noregi en árið 1469 urðu
Shetlandse.vjar hluti Skotlands. Það varð
þegar Kristján 1. konung í Danmörku og
Noregi vantaði heimanmund handa
dóttur sinni og lét þá eyjarnar af hendi.
Á 16. og 17. öld, eignuðust skozkir
innflytjendur mestallar lendur eyjanna
lakasta úr báðurn. Annars vegar var
ntálkennslan í skólanum, þvinguð og
yfirborðsleg — og hins vegar var okkur
innrætt að lítilsvirða mállýzku okkar og
fornar erfðir."
Shetlandseyjabúar eiga alla sína af-
komu undir sjávaraflanunt. I Lerwiek,
stærsta bæ eyjanna, eru rammbyggð
steinhús og mjóar götur. Þar leitar sér
skjóls fyrir hvassri hafgolunni undarlegt
samsafn skrítinna fugla. Þar gat að líta
danska og norska fiskimenn, sjómenn af
brezka strandgæzluskipinu, spegilgljá-
andi svarta skarfa og æðarfugl í sínu
svart-hvíta skarti. Hvar sem komið er í
hóp eyjaskeggja, eru lofuð hástöfum
lífsskilyrði á Norðurlöndum. Norsk-byggð
skip eru í áætlunarferðum milli eyjanna.
Þar rísa timburhús af norskri gerð og
norskar prjónavörur fylla verzlanir í stað
þeirra sem voru áður með görnlu
Shetlandseyjamynstri. Verzlunarfólk tal-
ar norsku og einn verzlunareigandi
sagðist hafa átt viðskipti við Norðmenn
upp á 500 þúsund pund á síðasta ári.
Skozku þjóðernissinnarnir halda því
fram, að þessi dýrkun á norrænum anda
og menningu sé aðeins fyrirsláttur til
þess að Shetlandseyjabúar geti setið einir
að olíugróðanum. Ekki er enn kominn
dropi af olíu á land en olíufélögunum var
gert að stofna 7 milljón punda sjóð til að
A vargöld víkinga og raunar bæöi fyrr og síöar var fólk á Shetlandseyjum
ákaflega varnarlaust fyrir strandhöggum sjóránsmanna og Þá kom sér vel
aö geta flúiö í virki eins og hér sést og nefnt er í Egils sögu Móseyjarborg.
Þar var Ásgerður kona Egils getin samkvæmt sögunni.
og |>að oft á ærið vafasaman hátt. Síðan
er það orðtæk’i haft í hámæli á eyjunum
að aldrei hafi fengist neitt frá Skotlandi
annað en „dýr matur og gráðugir
ráðherrar".
Á 19. öld hófst norræn vakning á
eyjunum. Almenningur beindi sjónum
sínum til víkinganna fornu eins og þeim
er lýst í sögunum. Víkingaöldin varð í
þeirra augum gullöld. Hún lyfti huganum
frá stritinu við reku og árar. Um
aldamótin var greyptur forn íslenzkur
málsháttur úr goðasögum víkingatímans
í glergluggann í ráðhúsi eyjanna.
Það orkar þó tvímælis hvort Shetlands-
eyjabúar geti talið sig af norrænu bergi
brotnir, því þeir hafa nú mjög blandast
öðrum þjóðum. í neðri deild breska
þingsins hélt einn fulltrúi skozka Þjóð-
ernisflokksins því fram að enginn
eyjaskeggja gæti lengur talað þetta
tungumál sem þeir væru sífellt að
staglast á og segðu að væri þeirra
þjóðtunga.
Færeyskur málfræðingur, Jakob Jak-
obsson, þykist þó hafa fundið 5000 orð af
norskum uppruna í orðabók sinni yfir
tungumálið „norn“ á Shetlandseyjum en
svo nefnist fornmál þeirra.
John Graham, ritstjóri blaðsins „New
Shetlander" sem birtir sögur og ljóð á
mállýzku eyjaskeggja lýsir i blaðagrein
tvenns konar menningu sem hann bjó við
í æsku. „Menningarlega bjuggum við í
tveim heimum og í okkar hlut féll það
mæta óvæntum útgjöldum í sambandi við
olíuvinnsluna. Úr sjóðnum á m.a. að
greiða tolla af olíutunnum og hafnargerð.
Á síðasta ári var búið að eyða 700
þúsundum punda af þessari upphæð, að
nokkru til félagslegra þarfa, þ.á m. 35
pundum í jólaglaðning handa öllum
eftirlaunaþegum á eyjunum og 2 þúsund
pundum til þeirra sem hugðust stofna
f.vrirtæki.
Aðal oliuhöfnin verður á norðurströnd
stærstu eyjunnar þar sem heitir Sullom
Voe. Ætlunin var að starfsmenn við
hafnargerðina væru einangraðir og
blönduðu ekki geði við eyjaskeggja. En
það hefur farið á annan veg. Fólk á
Shetlandseyjum hefur ekki fram til þessa
vanist þvi að þurfa að læsa húsum sínum,
en það þurfa þeir núna. Afbrot hafa
aukist um 409Í og fyrsta morðið í
fimmtán ár var framið ekki alls fyrir
löngu. Spillingin hefur haldið innreið sína
í Lerwick.
Roy Gronneberg heitir stofnandi Þjóð-
ernisflokksins á eyjunum. Hann berst
fyrir rétti eyjabúa til nokkurrar sjálf-
stjórnar og segir Shetlandseyjabúa veru
einu ey-þjóðina í Norður-Evrópu sem
njóti einskis sjálfræðis. Fylgismenn hans
vilja líka halda því fram að hagur
eyjaskeggja muni lítt batna við aukna
þróun og tæknivæðingu ef ekki fylgi
sjálfstæði þeirra í einhverri mynd. En
sjáum nú hvaö setur.
Vicente Aleixandre
FYRIR HVERN ÉG SKRIFA
Sigrnn Eiríksdóttir þjddi úr spönsku
i
Fyrir hvern skrifa ég? Ritarinn spuröi mig, blaöamaöurinn eöa aöeins
sá forvitni.
Ég skrifa ekki fyrir herramanninn í pressuöum jakka, né fyrir ergilegt
yfirskegg hans, ekki einu sinni fyrir upplyftan vísifingur hans varandi
viö í iöu dapurra hljómsveiflna.
Ekki heldur fyrir farartækiö, né fyrir frúna sem falin er (milli glera,
eins og kaldur geisli, skin hinna léttvægu).
Kannski skrifa ég fyrir þá sem lesa mig ekki. Þessa konu sem hleypur
eftir götunni eins og hún væri aö opna dyrnar fyrir döguninni.
Eöa þennan gamla mann sem sofnar á bekknum á hinu litla torgi,
meöan hnígandi sólin hellir yfir hann ást, sveipar hann og leysir hann
mjúklega upp í Ijósi sínu.
Fyrir alla þá sem lesa mig ekki, þá sem skipta sér ekki af mér, eða
skipta sér af mér (þótt þeir sjái mig ekki).
Þessa telpu sem horfir á mig þegar hún gengur hjá, félagi í ævintýri
mínu, lifandi á jörðinni.
Og þessa gömlu konu sem sitjandi við dyr sínar hefur séö líf, hefur
boriö mörg líf, og þreyttar hendur.
Ég skrifa fyrir hinn ástfangna; fyrir þann sem gekk fram hjá meö
angist sína í augunum; fyrir þann sem heyrði til hans; fyrir þann sem
leit ekki upp þegar hann gekk hjá; fyrir þann sem aö iokum féll þegar
hann spuröi og þeir heyröu ekki til hans.
Ég skrifa fyrir alla. Fyrir þá sem lesa mig ekki skrifa ég umfram allt.
Hinn einstaka og fjöldann. Og fyrir brjóstin og fyrir munnana og fyrir
hlustirnar þar sem, þótt þær heyri ekki til mín, orö mitt er.
II.
En ég skrifa einnig fyrir moröingjann. Fyrir þann sem meö lokuð
augun kastaöi sér yfir brjóst og át dauöa og næröist og reis á fætur
sturlaður.
Fyrir þann sem rétti úr sér eins og turn vandlætingarinnar og hrundi
yfir heiminn.
Og fyrir dánar konurnar og dáin börnin, og deyjandi mennina.
Og fyrir þann sem á laun skrúfaði frá gaskrönunum og allri borginni
var eytt, og reis haugur af líkum.
Og fyrir saklausu stúlkuna, meö brosið sitt, hjartað sitt, Ijúft
heiöursmerki sitt, og þarna fór hjá her ruplara.
Og fyrir ruplaraherinn, sem í síöasta stökki sökkti sér í vatnið.
Og fyrir þessi vötn, fyrir óendanlegt hafiö.
Ó, ekki fyrir þaö óendanlega. Fyrir endanlegt hafiö meö næstum því
mannleg takmörk sín, eins og barmur reynslunnar.
(Nú stígur fram drengur, drengur aö baöa sig, og hafið, hjarta hafsins,
er í þessari slagæö.)
Og fyrir síöasta auglitiö, fyrir hiö svo takmarkaða Síöasta Auglit, sem
ber einhver sofandi í brjósti sér.
Allir sofa. Moröinginn og fórnarlambið, stjórnandinn og nýgræöíngur-
inn, hinn fyrrverandi og hinn voti, sá sem af vilja er þurrausinn og sá
sem er sérsinna eins og turn.
Fyrir þig, maöur án tilbeiöslu, sem, án þess aö vilja sjá þau, lest
þessi orö.
Fyrir þig og allt sem lifir í þér er ég aö skrifa.
(Birt 1962).