Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 12

VINNU-
BLIÐIR
OG
VEIKRA-
HÆLI
Nekrasov ásamt eðlisfræðingnum Gluzman, sem hann skrifar um hér. Á myndinni til hægri
er Leonid Plyushch, stærðfræðingur, sem hlotið hefur sömu örlög og Gluzman; að þola
endalausar pyndingar í fangabúðum Russa, unz svo er komið, að jafnvel nánustu ættingjar
og aðstandendur þekkja þá ekki fyrir sömu menn.
Viktor Nekrasov. Myndin er tekin í London fyrir skömmu.
HVAÐA
VON
EIGA
VINIR
MÍNIR?
effir VIKTOR NEKRASOV
Vietor Nekrasov, hinn frægi rússneski rithöfundur, sem af
eigin hvötum yfirgaf land sitt og fór í útlegð á síöastliönu hausti,
skrifar hér um eldskfrn tveggja andófsfélaga sinna í Sovét-
rfkjunum: geölæknisins Semyon Gluzman og stæröfræöingsins
Leonid Plyushch. Arið 1946 voru Nekrasov veitt bókmenntaverö-
laun Stalíns. En 1963 réöst Krushchev á hann fyrir að skrifa of
vinsamlega um Bandaríkin og nokkrum árum síðar var hann
harölega gagnrýndur fyrir aö krefjast þess, að þeim Gyöinguni,
sem nasistar hefðu myrt f fæðingarborg sinni, Kiev, yröi reistur
viröulegur minnfsvaröi. Sfðan var hann rekinn úr Kommúnista-
flokknum 1972. En hann hélt áfram aö styöja Alexander
Solzhenitsyn, Andrei Sakharov og aöra málsvara mannréttinda.
Þrýstingurinn jókst, og f janúar s.l. rannsökuöu KGB-menn fbúð
hans f 42 klst. Síðastliðið haust hélt hann, sem þá var 63ja ára
gamall, ásamt konu sinni, sem er leikkona, úr landi og settist að f
París.
Peter Reddaway, háskólakennari við London School of
Economics, sem þýddi þessa grein, skrifar: Upplýsingar varð-
andi Gluzman og Plyusheh halda áfram að streyma út úr
Sovétríkjunum. Gluzman, sem er 28 ára, hefur fengiö hjartaáfall
eftir þriggja mánaða hungurverkfall vegna aðbúnaðarins í
vinnubúðunum. I bréfi, sem smyglað var úr fangelsinu, segir
hann: „Ég er alltaf svangur og ég skelf af kulda á steingólfi
refsiklefans... Hvenær sem er get ég átt von á að verða afklædd-
ur vegna hinnar nákvæmustu leitar að gögnutn... Ég er þræll.“
Af Plyushch er þaö að frétta, að dag eftir dag eru honum
gefnar sprautur af eiturlyf jum á geðveikrahælinu, þar sem hann
er hafður í haldi. Tanya, kona hans, hefir skrifað: „Sá Leonid
Plyushch, sem ég hef þekkt, er ekki lengur til. Eftir er örmagna
maður á yztu nöf þjáninga, sem er að missa minniö og hæfileika
til að lesa, skrifa og hugsa.“
Þeir komu oft heim til min báð-
ir. Þeir höfðu aldrei meðferðis
sprengjur, skammbyssur né vél-
byssur. Við höfðum engar áætlan-
ir um stjórnarbyltingu eða
hryðjuverk. Nei, við töluðum um
aðra hluti.
Annar þeirra var grannvaxinn,
smágerður, varla fullþroskaður
og andlitsfríður eins og kvik-
myndastjarna. Hann kom til að
sýna mér fyrstu tilraunir sínar á
sviði skáldskapar, og hann endur-
tók það fimm eða sex sinnum, að
sér þætti mjög fyrir því að vera að
trufla mig... Það var þannig sem
við hittumst.
Hinn kom til mín til að biðja
mig einhvers, ég man ekki, hvað
það var, eða kannski það hafi ekki
verið nein bón, hann langaði bara
að kynnast mér. Þessi maður var
nokkru eldri og þroskaðri, og
þegar ég ræddi síðar við hann,
fannst mér oft sem hann hefði
yfirburði fram yfir mig á þeim
alvarlegu sviðum, sem við fjölluð-
um um. Hann var mjög víðlesinn
og hafði fjölbreytt áhugamál.
Ilinn fyrrnefndi og ég urðum
nær undireins vinir. Varðandi
smásögur hans sagói ég sitt af
hverju, sem virtist ekki gleðja
hann sérlega, en mér fannst mest
um vert við þær, að þær sköpuðu
ágætan grundvöll að framtíðar-
vináttu okkar. Ég segi vináttu
hiklaust, jafnvel þótt aldursmun-
ur okkar væri yfir þrjátíu ár.
Hvað hinn síðarnefnda snertir,
þá kom okkur mjög vel saman,
þótt við yrðum kannski ekki nánir
vinir. Við virtum skoðanir og
sjónarmið hvor annars, sem féllu
ekki alltaf saman. Hann gat setið
löngum í íbúð minni, teygt úr
fótunum, keðjureykt mjóar, ódýr-
ar sígarettur og talað um hluti,
sem ég kunni oft lítil skil á, en
voru alltaf athyglisverðir.
Annar þeirra stundaði nám í
læknisfræði og varð síðar geð-
læknir, en hinn var stærðfræðing-
ur. Þeir þekktust vel og höfðu
hitzt heima hjá mér. Hinn fyrr-
nefndi var Semyon Gluzman —
alltaf kallaður Slavik af vinum
sínum. Hinn var Leonid, eða
Lenya, Plyushch.
Þeir voru alls ólfkir. Slavik var
fjörugur, kvikur, alltaf reiðubú-
inn að rétta hjálparhönd — ég
gleymi aldrei hinni einstöku um-
hyggju fyrir veikri móður minni
— gáfaður, viðlesinn, en á sinn
persónulega hátt, sem byggðist á
brennandi áhugamálum hans
hverju sinni. Lenya var djúp-
hyggnari, spakari, gefinn fyrir
heimspekilegar vangaveltur, en
þó ef til vill á vissan hátt af-
markaðri en Slavik, sem lék for-
vitni á öllu. En þó var það eigi að
síður eitt málefni, sem tengdi þá
sterkum böndum. Það var allt,
sem snerti hina erfiðu skilgrein-
ingu á réttlæti. En í því efni var
afstaða þeirra hin sama: Þeir
voru reiðubúnir að berjast fyrir
réttlætinu, þar til yfir lyki.
Afleiðingarnar eru vel kunnar:
Slavik er f vinnubúðum, Lenya á
geðveikrahæli KGB. Slavik hafði
flett ofan af siðleysi KGB innan
hans eigin vísindagreinar, geð-
lækninganna, og Lenya hafði orð-
ið virkur þátttakandi í hópi
manna, sem leitaðist við að verja
mannréttindi í Sovétríkjunum.
Almennt gera menn sér nú
sæmilega ljóst, hvernig þessar
vinnubúðir og geðveikrastofnanir
eru. Það er engan veginn ætlun
mfn að lýsa því, þar sem fólk, sem
hefur reynt sjálft allar þær skelf-
ingar, hefur þegar skýrt okkur
frá þeim. Það er einnig kunnugt
að meira eða minna leyti, hvernig
högum vina minna er háttað