Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 3

aö hann hafi fyrstur danskra bók-
menntamanna komið auga á barn-
ið. Það situr í öndvegi í skáldskap
H.C. Andersens og fyrstu sögur
hans voru skrifaðar börnum til
ánægju og yndisauka.
Hitt er svo augljóst, að Ander-
sen hefði aldrei náð eins langt og
hann gerði, og aldrei komizt í
heimsbókmenntasöguna, hefði
hann einskorðað sig við að skrifa
ævintýri fyrir börn. Honum tókst
að skrifa sig frá hinu alþýðlega
ævintýri og hefja sig til æðri
skáldskapar með ævintýrasniði.
Þannig var, að á 19. öld var
mikið um ævintýri fjallað. Napr-
ar flóðbylgjur upplýsingastefn-
unnar voru riðnar yfir, og I stað
þeirra komu léttar og hlýjar gár-
ur rómantíkurinnar . Þá fékk byr
undir báða vængi áhuginn á þjóð-
sögunni, hvarvetna tóku iðnir
rannsakendur að skrifa upp gaml-
ar sagnir. Og veint upp úr jarð-
vegi þessara ævintýrarannsókna,
þar sem þýzku menntamennirnir
Jacob og Wilhelm Grimm voru
leiðtogar, spratt ævintýraskáld-
skapur H.C. Andersens. Og hann,
sem í fyrstu endursagði hin
gömlu alþýðuævintýri, er hann
hafði heyrt I bernsku sinni, fór
nú að semja sín eigin ævintýri og
þróaði með sér sérstakt skáld-
skaparform fyrir þessa listgrein.
Skáldlegt hugmyndaflug hans
fékk ótakmarkaða útrás með
ævintýraforminu. Ilugmynda-
heimur ævintýranna og frásagna-
háttur leyfir einnig meðhöndlun
margvfslegustu viðfangsefna í
ýmiss konar tóntegundum, eins
og Georg Brandes skrifaði eitt
sinn. Þannig er skiljanlegt að inn-
an ævintýraheims H.C. Ander-
sens hafi vaxið fjölskrúðugur
gróður, háfleygar frásagnir eins
og Klukkan, djúpspök ævintýri
eins og Skugginn, furðusögur
eins og Álfhól, og Svínahirðir-
inn, sögur sem einkenndust af
fjöri og kátínu eins og Prinsessan
á bauninni og Elskendurnir, Iftið
eitt angurværar sögur eins og
Staðfasti tindátinn, hjartnæmar
sögur eins og Móðirin, hrífandi og
óhugnanlegar eins og Rauðu
skórnir, átakanlegar hugsmfðar
eins og llafmeyjan litla, og frá-
sagnir sem f senn eru léttar og
stórfenglegar eins og Snædrottn-
ingin.
Og þetta var leyndardómur vel-
gengni hans, þessi vfðfeðma sam-
fella mannlegra viðfangsefna og
algers skáldskapar sem hvert æv-
intýri bjó yfir. Þetta féll í geð
fólkinu, sem lagði skáldinu yrkis-
efnin upp f hendur. Og lesendur
hans urðu margir. Svend Juel
Möller skrifar f „Bidrag til H.C.
Andersens bobliografi l.“ (Kaup-
mannahöfn 1966), að verk hans
hafi verið þýdd á 100 erlend
tungumál; og ævintýri hans og
sögur séu ef til vill þau bók-
menntaverk, sem oftast hafa ver-
ið þýdd í heiminum, að biblfunni
að sjálfsögðu undanskilinni."
Vitaskuld gerðist ekki mjög rík
þörf á að þýða verk hans á önnur
Norðurlandamál. Noregur var á
árabilinu 1814—1905 í konungs-
sambandi við Svfþjóð og hafði um
aldarskeið verið f svipuðu sam-
bandi við Danmörku. A dögum
Andersens var danska aðalbók-
menntamálið í Noregi. Það var
ekki fyrr en árið 1917, að farið
var að þýða hluta af verkum hans
á norsku. Svfar hafa verið ötulast-
ir Norðurlandaþjóða að þýða verk
H.C. Andersens, enda þótt
menntamenn f Danmörku og Sví-
þjóð hafi alltaf getað lesið bók-
menntir hver annarra. Menntaðir
Islendingar voru einnig læsir á
dönsku, og því er það eðliiegt að
fyrstu útgáfur af Ævintýri og
Sögur eftir H. C. Andersen voru
tiltölulega seint á ferðinni á fs-
lenzku. Það var Steingrímur
Thorasteinsson, sem þýddi verkið
og kom það út árið 1904 og 1908.
Þriðja upplag bókarinnar var gef-
ið út árið 1950, og árið 1970 var
fjórða útgáfa verksins komin á
markað á Islandi, falleg mynd-
skreytt þriggja binda útgáfa.
Fyrsti tslendingurinn, sem túlk-
aði nokkur ævintýri H.C. Ander-
sens var hins vegar enginn annar
en Jónas Hallgrfmsson.
En það eru ekki þessar þýðing-
ar, sem eru meginskerfur Islend-
inga til verka H.C. Andersens.
Það sem þyngst vegur er hin
fræga umsögn um fyrstu útgáfu
af „Samlede Skrifter" í „Dansk
Maanedsskrift" árið 1855. Höf-
undurinn var Grímur Thomsen.
Umsögn þessi er 20 sfður á lengd,
og hafa ýmsir tslendingar álitið
að hún hafi orðið sá atburður f
dönskum bókmenntarannsókn-
um, sem réð því að H.C. Andersen
var skipað á þann sess sem hon
um bar f heimalandi sínu. Eink-
um var það Jón Þorkelsson síðar
landsbókavörður f Reykjavík,
sem fullyrti að Grímur Thomsen
hefði fyrstur manna í Danmörku
orðið til þess að viðurkenna
skáldsnilli II.C. Andersens á
opinberum vettvangi. Kon þessi
skoðun fram í grein f „Illustreret
Tidende" árið 1897. Og 2. apríl
birtist í „Berlingske Tidende"
kjallaragrcin eftir Guðmund
Kamban, sem síðan var endur-
prentuð í „Kvalitetsmennesket“.
Greinin fjallar um H.C. Ander-
sen, og segir þar, að Grímur
Thomsen hafi verið fyrsti gagn-
rýnandinn f Danmörku, sem
kom auga á snilld hans. Og
enn er tekið í sama streng árið
1950, og þá af Richard Beck f
•bók sinni „History of Icelandic
Poets“. En sama ár setur Stein-
grfmur J. Þoisteinsson fram
gagnrýni á þessa skoðun í tilefni
af útgáfu bókmcnntasögu Ric-
hards Beck. Telur hann fullyrð-
ingu Becks ýkta, og nefnir dæmi
um jákvæða gagnrýni, sem H.C.
Andersen hafi hlotið áður en títt-
nefnd umsögn Grfms Thomsen
birtist. Sfðar rannsakaði Daninn
Martin Larsen þetta viðfangsefni
og sýndi fram á, að árið 1855 hafi
H.C. Andersen verið kominn á
skáldalaun og hlotið vináttu
danskra konunga og stórmenna.
Því verður hins vegar ekki
haggað, að ritsmfð Grfms Thom-
sen er merk f bókmenntasögunni,
ekki sfzt fyrir þá sök, að hún mun
hafa orðið H.C. Andersen upp-
spretta ómældrar gleði. Um hana
fjallar lokastefið í „Mit Livs
Æventyr". Eftir að hafa rætt um
gagnrýni Gríms Thomsens, segir
H.C. Andersen eftirfarandi: „Hér
er greinilega frá því skýrt, hvað
ég vildi og lagði mig fram um að
öðlast.“
Þessi orð vitna öðru fremur um
mikilvægt framlag af hálfu ís-
lands til viðurkenningar á H.C.
Andersen. Þetta er hins vegar
einkum áhugavert á sviði bók-
menntarannsóknanna. Það sem
meginmáli skiptir er ekki gildi
einstakra rannsókna á verkum
skáldsins, heldur sú staðreynd, að
þau eru lesin og dáð á íslandi enn
þann dag í dag sem og f mörgum
öðrum löndum í heiminum. Og
slíkt er ekki hægt að segja um
verk margra skálda 100 árum
eftir dauða þeirra.
Sjá nœstu 1
SÍÖU /g|
Kristjön Karlsson
SVARTUR PRESTUR I GRÆNU
GRASI
Svartur prestur í grænu grasi,
víst gæti ég talið upp rök,
svo orsök breyttist í afleiðingu
og afleiðing breyttist í sök.
Svartur prestur í grænu grasi.
Vor réttlæting, ein, er árangursleysi,
sú eigingirnd vor að tíminn leysi
oss burt hvorn úr annars athöfn í björtu.
Gulur prestur í grasi svörtu.
Vor önnur réttlæting ímyndarleysi
sú óskynja von að myrkrið leysi
oss burt hvorn úr annars ásýnd í björtu.
Gulur prestur í grasi svörtu.
HAUST
Lát gefa þér gjöf,
fyrr en gengin er sumars hjörð.
Lát gefa þér gjöf.
Lát syngja þér söng,
fyrr en svæfa hann veður hörð.
Lát syngja þér söng.
Lát grafa þér gröf,
fyrr en gaddur kemur í jörð.
Lát grafa þér gröf.
©