Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1970, Blaðsíða 5

fæddan 22. júlí. — Hann sendi
itrekaða fyrirspum, en með
sama árangri.
Afi hans, Alexander Milner
Calder, og faðir Alexander
Stirling Calder, voru báðir vel
menntaðir myndhöggvarar. Afi
hans gerði m.a. velþekkta
styttu af William Penn, og fað-
ir hans lét eftir sig mikið lífs-
verk. Hann gerði m.a. styttuna
af Leifi heppna á Skólavörðu-
holti og mun hafa komið til ís-
lands. Móðirin, Nanetta Leder-
er var málari. En þegar á
barnsaldri hafði Calder meiri
áhuga á vélverkfærum en leir
og penslum. Fjölskyldan lifði
ágsetu lifi í Arizona, Kaliforníu,
New York ríki, Croton-on Hud
son, San Francisco og stórborg-
inni New York. Árið 1915 les
Calder verkfræði við Stevens
Institute of Tecnologi í Hobok-
en (New Yersey). Hann fær
óhemju áhuga á stærðfræði og
tekur bezta próf í „descriptiv
geometri“ i allri sögu skólans.
Hann lét seinna svo um mælt,
að hann áliti sig hafa verið
bezta nemandann. Árið 1918 er
Calder kallaður í herinn, þrem
mánuðum fyrir stríðslok, en
ári seinna hlýtur hann diplóm
sem „Mechanical Engineer“ og
er ráðinn sem verkfræðingur í
Rutherford (New Yersey) og
útfærir m.a. tæknilegar teikn-
ingar fyrir Edison-stofnunina í
New York. Á árunum 1920—23
reynir Calder fyrir sér í ýms-
um ólíkum störfum, en festir
hvergi rætur. Á árinu 1922 fer
hann að ráðum föður síns og
sækir kvöldskóla í teikningu —
með ágætum árangri, síðar ræð
ur hann sig á skip sem kynd-
ari og sigiir til Havana, Pan-
ama og Los Angeles. Það er í
eðli Calders að vera aldrei á-
nægður með hlutina eins og þeir
koma fyrir. Hann uppgötvar
fljótlega, hve erfitt er að
hreinsa ofna vélanna að innan
og smíðar í tómstundum sínum
nýtt verkfæri til þeirra hluta,
svo haganlegt og tímasparandi,
að allir aðrir kyndarar um borð
fara fram á slíkt tæki fyrir sig.
— Og það sem eftir er farar-
innar situr Calder með sveittan
skallann við að smíða slík tæki
fyrir starfsfélaga sína. Afskráð
ur af skipinu ræður hann sig
sem bókara við skógarvinnu i
Indenpendence í Washington-
fylki. Hann skrifar eftir kassa
af litum til að mála myndir af
trjástofnum og fjöllum. Á árun
um 1923—‘24 er Calder aftur í
New York. Hann ákveður að
verða málari og innritar sig á
námskeið hjá „Art Students Le
ague“, meðal kennara hans eru
John Sloan, George Lucs, Guy
sem sýnir honum fjölleikahús
sitt, er Míró lýkur loforði á.
Árið 1929 heldur Calder sína
fyrstu sýningu í París í Gall-
eríi Billet“ Rue la Boétie 30.
Jules Pascin skrifar í sýningar-
formála: Af einhverri dular-
fullri ástæðu er ég orðinn með-
limur í hópi (grúppu) fyrsta
flokks amerískra listamanna,
félagsskap mjög viðurkenndra
myndlistarmanna, hoho, hvílík
heppni fyrir flökkumálara!
Sama heppnin kom mér í kynni
við föður hans, Stirling Calder,
er ég var í Ameríku. Ég álit,
að M. Stirling Calder sé ekki
aðeins einn af beztu myndhöggv
urum Ameríku, heldur jafn-
framt glæsilegasti maður félags
skapar okkar. Þegar ég kom aft
ur til Parísar hitti ég son hans,
Sandy Calder, og varð í fyrstu
fyrir reglulegum vonbrigðum,
hann er sannarlega ekki nærri
því eins fallegur og faðir hans
(!). — En nú, er ég þekki list
hans, veit ég, að hann mun
brátt láta að sér kveða, þrátt
fyrir sína ófríðu ásýnd, — og
með rismiklum árangri standa
að sýningum ásamt föður sínum
og öðrum miklum listamönnum,
til að mynda sjálfum mér! Sama
ár heldur Calder fyrstu fjöl-
listahússýningu sína í París, og
fyrstu sýningu sína á stálþráðs
skúlptúr í Berlín, þar sem
fyrsta kvikmynd hans verður
tiL Hann útfærir fyrstu skart-
gripi sína. Siglir til New York
með „de Grasse“ og hittir Lo-
usie James, sem tveimur árum
seinna verður kona hans. í des
embermánuði sýnir hann í „55‘
th. Street Gallery", skúlptúra í
tré og stálþræði, málverk og
leikföng. Fjölleikahúsið stækk-
ar og fyllir nú 5 ferðakistur.
Hann heldur margar sýningar
á því í New York. Árið 1930
tekur hann sér far með skipi
til Barcelona, og þaðan held-
ur hann til Parísar. Fjölleika-
hússýningar hans verða stöðugt
tíðari, og hann er nú að vinna
sér nafn. Meðal sýningargesta
má nefna: Varése, Pascin, Pa-
inléve, Kiesler, Carl Einstein,
Van Doesburg, Mondrian, Fouj
ita, Man Ray, Desnos, Léger. . .
„Calder gengur út frá frum-
reglunni leikur.“ Frumregia,
sem enn í dag er hluti af eðli
hans. Með fjöllistahúsi sínu bjó
hann til samband á milli list-
arinnar og hinnar leikandi eft-
irlikingar, sem verður mjög
greinilegt í seinni verkum hans
— móbílunum . . . Hann sýnir
á „Salon de 1‘ Araigne“ og síð-
an hjá „les Surindépendants“.
Heimsækir vinnustofu Mondri-
ans í Ruie du Départ 26. „Vlntreu
stofa Mondrians var stór, björt
Pene du Bois, og Boardman
Robinson, sem kennir honum
pennateikningu í einu striki.
Hann fær vinnu við skopblað
og teiknar myndir af íþrótta-
fólki svo og fjöllistahúsi Bam-
um & Bailey, sem honum verð-
ur mjög hugleikið. Eitt sinn er
klukka eyðileggst, býr Calder
til sinn fyrsta stálþráðsskúlp-
túr, sólúr með hana á einum
fæti. Árið 1926 gefur hann út
bók með dýrateikningum, held
ur sína fyrstu málverkasýningu
og útfærir fyrsta tréskúlptúr
sinn „The Flattest Cat“. Hann
ræður sig á skip en gengur í
land í Hull eftir 17 daga sigi-
ingu, heldur þaðan áfram til
Parísar og fær inni í Rue Da-
guerre 22. í París nemur hann í
listaskólanum „la Grande
Chaumiére" og fæst einnig við
dkúlptúra úr tré og jámi Árið
1927 býr Calder til leikföng
fyrir amerískt fyrirtæki. Stál-
þráðsskúlptúrarnir fara að
formast og fá sín sérkenni. —
Frá þeim tíma eru myndirnar af
Josephine Baker, svartur box-
ari með háan hatt. Hann býr
til hund úr gúmmíslöngum, út-
færir vélrænar, hreyfanlegar
fígúrur, trúða, dýr, fjöllista-
menn sem hann lætur lifa eigin
lífi í nokkurs konar táknmynd
af fjölleikahúsi. Um vorið sýnir
hann á „Salon des Humoristes“.
Árið 1928 heldur hann fyrstu
sýningu á stálþráðsmyndum í
New York í „Weyhe Gallery“.
Gagnrýnandi einn skrifar þá:
„Þetta er dugmikill piltur, en
hvað segir pabbi hans?“ . . .
Fyrsta fjöllistahússýning hans
fer fram í New York og síðar
í París. Þá koma fram nýir stál-
þráðsskúlptúrar „Vor“ og „Róm
úlus og Remus“, sem í dag til-
heyra Guggenheim-safninu í
New York, en myndir þessar
höfðu athvarf í ruslakompu í
París allt til ársins 1964! Yfir
sumarið dvelst hann í búgarði í
Peekshill (New York), útfær-
ir þar margar dýramyndir í tré
fyrir aðra sýningu sína í
„Weyhe Gallery". Með 1000
dollara, þénuðum á skúlptúr,
leyfir hann sér þann munað að
sigla austur yfir Atlantshafið
á skipinu ,,de Grasse“. Leigir
sér vinnustofu í París. Hittir
Juíes Pascin og Joan Miró.
Heimsækir Miró í vinnustofu
hans á Montmatre en hann bjó
í nokkurs konar jarðgöngum úr
málmi. Míró tók vel á móti
Calder og sýndi honum mynd-
ir, sem gerðu Calder máivana
af undrun og lítið fannst hon-
um til um slika list. En nokkr-
um árum seinna skiptir Calder
á skúlptúr og einni mynd eftir
Míró. Míró heimsækir Calder,
MYNDLIST
Stabiiið, „Octopus" (1964).
og í óreglulegum stærðarhlut-
föllum. Hún gat verið einhver
mynda hans, flutt út í rúmið.
Hinir hreinu hvítu veggir,
rofnir af rauðum, bláum eða
grænum færanlegum rétthyrn-
ingum og hið rauða teningsform
grammifónsins, skapaði fullkom
ið samræmi á milli hlutfalla“.
Calder hefur sagt frá þvi,
hve örvandi áhrif þetta hafi
haft á sig: „Ljósið streymdi inn
um tvo andstæða glugga, skar
sig sjálft, og ég fór að hug-
leiða, hve fagurt þetta mundi
vera, ef það færi nú allt á
hreyfingu en Mondrian líkaði
ekki hugmyndin. Þegar ég kom
Alexander Calder, maffurmn sem flutti markvisst hina léttu og
fjaffurmögnuðu hreyfingu inn í nútimalist.
1. marz 1970
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5