Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1970, Blaðsíða 3

Jörðin snýst
á nýjan leik
Rætt við
Lárus Sigurbjörnsson
Allir Reykvíkingar kannast
við Dillonshús, sem nú hefur
fengið nýjan samastað við Ar-
bæ, eftir að hafa staðið neðst
við Túngötu í rúmlega öld.
Færri þekkja aftur á móti sög-
una á bak við þetta hús; sög-
una um ungan brezkan lávarð,
sem lagði leið sína norður í
myrkrið og fásinnið í Reykja-
vík 1834. En þá var Reykjavík
raunar lítið meira en hálfdanskt
þorp. í þessari ferð tókust ástir
með lávarðinum og einni glæsi-
legustu konu staðarins á þeim
tima, Sire Bergmann Ottesen.
Hitt er svo annað mál að dönsk
yfirvöld synjuðu þeim af ein-
hverjum ástæðum um leyfi til
að giftast og Dillon lávarður
hvarf aftur frá tslandi, eftir að
hafa byggt þetta kunna hús yf-
ir ástkonu sína.
Lárus Sigurbjörnsson hefur
skrifað leikrit um þetta efni, og
birtist 1. hluti þess í þessu
blaði. Lárus átti meira en
nokkur annar veg og vanda af
Árbæjarsafninu; hann er vel
heima í öllu, sem snertir gömlu
Reykjavík, og þar að auki hef-
ur hann frá unga aldri verið
áhugamaður um leiklist. Að-
spurður um það hvenær áhugi
hans á leiklist hefði byrjað,
svaraði Lárus:
— Við getum sagt að það
hafi verið 1922, þegar ég var í
sjötta bekk í menntaskólanum.
Þá var kosin leiknefnd í skól-
anum, eftir að leiklist hafði
legið niðri síðan 1916. Það ár
hafði verið gefið út rektors-
bann við leiklist innan skólans
og ástæðan fyrir því var
ölvun skólapilta. En sem sagt,
leyfið var veiitt aftur 1922 með
því skilyrði að ekki yrðu hrein
ar veigar í glösunum. Ég varð
reyndar formaður leiknefndar-
innar, sem undirbjó leiksýn-
inguna, og fyrir valinu varð:
„Ekki er allt gull sem glóir“,
eftir Holberg.
— Og fórst þú sjálfur með
hlutverk þar?
— Nei, ekki í það skipti. Ég
lék ekki, en flutti formála. Nú
kann það að þykja einkenni-
legt, en í þetta skiptið urðu
miklar og heitar umræður um
það, hvort kvenfólk ætti að fá
að vera með, því að fyrr á dög-
um höfðu einungis skólapiltar
leikið. Að vísu var kvenfólkið
í miklum minnihluta í mennta-
skólanum á þessum dögum; mig
minnir, að þær hafi verið átta
eða níu. En þær unnu sigur,
fengu að vera með og tvær
léku.
— En þú hefur einhvern
tima leikið síðar?
— Já, í stúdentaleik nokkru
síðar lék ég á móti Haraldi
Björnssyni, og hlutverkið var
Geronte í „Hrekkir Scapins"
eftir Moliére. En það var bæði
upphaf og endir; ég hef ekki
fengizt meira við leik. En leik-
listarsögu hef ég lesið sérstak-
lega og lagt stund á að safna
leikbókmenntum og telst mér
til, að nú eigi ég um 4500 titla.
Þar með eru öll íslenzk leik-
rit, sem út hafa komið og mjög
mikið af handritum.
— En leikritið sem hér birt-
ist um Sire Ottesen og Dillon,
er ekki það fyrsta, sem birzt
hefur eftir þig á prenti af leik-
ritum?
— Nei, einþáttungar hafa að
vísu birzt eftir mig í blöðum og
tímaritum og gagnrýni um leik
hús skrifaði ég í 15 ár í Eim-
reiðina og rarfnar í Morgun-
blaðið á stríðsárunum og út-
nefndi síðan eftirmann, sem
lengi gegndi því starfi: Sigurð
Grímsson. En þegar Leikfélag
stúdenta rann inn í Leikfélag
Reykjavíkur 1930, eftir sýn-
ingu á Fjalla-Eyvindi, sem
stúdentar gengust fyrir í sam-
vinnu við Harald Björnsson, þá
réðst ég sem framkvæmdastjóri
fyrirtækisins. En það fór eins
og stundum áður, að listin varð
að lúta í lægra haldi fyrir
brauðstritinu. Nokkru áður
hafði ég byrjað störf á bæj-
arskrifstofunum, og frá þeim
degi snerist jörðin með einn
mann til viðbótar á rangri
hillu. En þessi störf fyrir bæ-
inn urðu fljótlega svo yfir-
gripsmikil, að öll ritstörf lögð-
ust niður.
— En þú hefur líka fengizt
við blaðamennsku.
— Það var í Danmörku. Ég
var í 5 ár blaðamaður hjá
Kristelig Dagblad og Ber-
lingske Tidende. Og um það
leyti kom út smásagnasafn eft-
ir mig á dönsku sem heitir:
„Over Passet og andre fortæll-
inger“, gleymd bók og áreiðan-
lega ófáanleg. Þarna í Kaup-
mannahöfn lagði ég stund á
stærðfræði, en síðar varð ég
óánægður með þá möguleika,
sem stærðfræðinámið gaf; það
var ekki um annað að ræða en
illa launaða kennslu.
— En þú hefur alltaf verið
áhugamaður um leiklist, og hef-
ur þá ef til vill gert þér far
um að sjá allt, sem hér hefur
verið sýnt í leikhúsum.
— Langt í frá. En ég er heið-
ursfélagi hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og fylgist vel með
hjá þeim. Þar fyrir utan fylg-
ist ég með leiklist á ýmsan hátt.
Ég geri mér far um að lesa er-
lendar leikbókmenntir og þeg-
ar ég fer utan, nota ég hvert
kvöld til að fara í leikhús. Þó
eru leikhúsin á írlandi og Skot
landi mitt uppáhald. Beztu upp
færslu á „Gullna hliðinu“ hef
ég séð í Skotlandi, hjá leik-
húsi, sem skozka hákirkjan
rekur. Forstöðumaðurinn þar,
Rev. Cihanidliiss hafði þainn háitt
á, að allur flokkurinn vann að
leiksviðsmyndunum og auk
þess lét hann drísildjöflana
dansa ballett í kringum
myrkrahöfðingjann. Og sá
skozki Jón lék frábærlega vel;
á sinin hátt lék hamin eins vel og
Brynjólfur hér.
Það er athyglisvert að öll-
um þessum frjálsu, skozku leik
húsum, hefur einn maður kom-
ið á fót, hann heitir James
Bridie. Ég var boðinn til hans
1948 og las fyrir hann „Gullna
hliðið“, og árangurinn af því
varð sá að þeir tóku það til
sýningar og verkinu var mjög
vel tekið. Árið eftir var það
tekið inn í Theater Festival á
Edinborgarhátíðinni og þar sá
ég það.
— En svo er það Sire Otte-
sen, sem þetta leikrit þitt fjall-
ar um. Hún virðist hafa getað
heillað hvern mann í bænum á
þeim tíma, og Dillon lávarður
og danski prinsinn hafa ekki
staðizt hana heldur. Hvenær
fórstu að sökkva þér niður í
þetta efni?
— Hjá mér vaknaði sú eðli-
lega ástríða að safna gömlum
munum, og það er meðal ann-
ars þess vegna, að til er Ár-
bæjarsafn. Þangað fengum við
Dillonshús 1961. Þá fór ég að
kynna mér sögu hússins eftir
skjölum og skilríkjum og með-
al þess, sem fyrir augu mín bar
var erfðaskrá Dillons. Ég setti
mig í samband við núverandi
Dillon lávarð til að henda reið-
ur á ýmsum hlutum og komast
sem næst sannleikanum. Hann
sendi mér ekki einungis afrit af
bréfum langafa síns, til móður
sinnar, heldur bauð hann mér
heim til sín í írlandi og þá
sá ég gripi, sem Sire Otte-
sen hefur áreiðanlega farið
höndum um. Þar á meðal voru
tvær tóbakspontur, en konur
notuðu tóbak í þá daga; það
þótti fínt. Önnur pontan úr
silfri, en hin úr svonefndum
lausnarsteini.
Ég sá, að þarna var mjög
dramatískt efni. Að sönnu, eins
og segir í undirfyrirsögn, er
þetta lauslega með farið, sögu-
leg gleiði, og er þar átt við, að ég
fylgi ekki nákvæmlega „krónó-
logiakri röð“. Einimitt é saima
tíma og þetta ástarævintýri átti
sér stað, 1834 til 1835 fór að
örla á sjálfstæðisbaráttu með
tilkomu Fjölnismanna, en auk
þe®s gerist það, að hingað kem-
ur Danaprins til dvalar og
Dillon lávarður hugleiðir að
setjast hér að. Þetta leikrit hefi
ég skrifað bæði á dönsku og
íslenzku, og frá Danmörku hef
ég fengið lofsamleg ummæli um
danska textann. Svo fyrir mitt
leyti er ég mjög ánægður með
tilvist mína um þessar mundir;
jörðin er farin að snúast aftur.
Gísli S.
tákna, að þér eigið þrjár konur og þó ekiki nema eina til lang-
frama.
FRIÐRIK......... Þá gildu?
GUNNA .......... Og þess vegna varð mér að orði: „Nú fyrst dámar mér“. Því hún
verður af múgafólki, en ekki kónga.
FRIÐRIK......... Nú fyrst dámar mér. Haltu áfraim, móðir góð.
GUNNA .......... Meira fæ ég dklki séð í spilunum, nema hvað tvær eru enn að
draga sig eftir yður.
FRIÐRIK......... Nægir ekki ein dúlla, eins og hershöfðinginn sagði, sem átti að
halda mér í stofufangelsi í Jægerspris. Jensína og önnur til úr
balletsíkólanuim stálust í strákafötum inn til mín.
ARTHUR.......... Um hvað snýst allt. þett.a?
FRIÐRIK......... Móðir góð spáir í spil.
ARTHUR.......... Spákona — gipsy?
FRIÐRIK......... Nei — fortuneteller. Það er virðulegt starf hér á landi.
ARTHUR.......... Eigum við að láta hana spá fyrir okkur?
FRIÐRIK......... Hún var að segja mér, að ég muni eignast þrjár konur og eina
þeirra í gildara lagi.
ARTHUR.......... Gildara — hvað þýðir það?
FRIÐRIK......... Eitthvað verulegt til anmarrar hiainidiar — to feel in bed beisiide you.
ARTHUR.......... Skilur ekki, hristir höfuðið, kurteis. Mjög eftirtektarverð kona. —
Síra Tómas Sæmundsson kemur inn. Kvikur í hreyfingum, fag-
ureygður. Þykkist við þegar hann sér prinsinn með félögum sín-
um.
TÓMAS .......... Ég bið forláts, að ég kem seint — en hér eru sýnilega fleiri fkornn-
ir en boðnir voru.
ARTHUR.......... Prinsinn bauð mér upp á glas af víni. Mjög þægilegur ma'ður.
TÓMAS Buon giorno minn góði ferðafélagi. Ég var ekki stífur í enskri
tungu, svo við töluðum meistan part ítölsiku á leiðinni, nú er ég
þó snöggtuim færari í ensiku eftir dvöl mína í London. Mr. Dillon
dvaldist niu ár á ítalíu.
FRIÐRIK.......... Mér skilst, að þér hafið gert víðreist, minn góði klerteur?
TÓMAS ........... Það tognaði úr ferð minni suður í álfuna. Hún stóð í tvö ár, laulk
eiginlega í París á heim'leið vegna veiikinda, en ég kom heim með
hersnelkkju eins og riddari og höfðingi, eða það fannst mér á móti
veltingnum á þessium ganglausu kaupförum. Við Stefán. Jæja,
minn góði bæjarfógeti, ég þak'ka þér fyrir að gefa mér tækifæri
til að hitta aftur ágætan ferðafélaga og vin Mr. Dillon. Það var
ekki seinna vænna, á morgun fer ég norður til að sitja brúðkaup
mitt.
ARTHUR......... Má ég óska rétt hjartanlega til hamingju, sira Tómas.
STEFÁN ........ Má ég ta>ka undir þá hamingjuóSk. Þú veizt náttúrlega að Þórðúr
Björnsson, sýsluimaður, tengdafaðir þinn er andaður?
TÓMAS ......... Hér er kominn til bæjarins meðreiðarsveinn minn að norðan,
hann sagði mór tíðindin. Ég tafðiist einmitt hans vegna.
FRIÐRIK........ Má ég bæta minni gratulationem við. Skál.
TÓMAS ......... Óþarfl-ega hvimpinn. Með konuefnið eða arfinn?
FRIÐRIK........ Hvort tveggja, klerkur minn, það bætir hvað annað upp.
STEFÁN ........ Nú, en þar sem ég á að veita velikomandaminni Mr. Dillon og
hest.aSkál síra Tómasi, en ég algjörlega óvanur að standa fyrir
drytókju, legg ég til að við kjósum Friðrik prins sem magister
bibendii.
FRIÐRIK........ Heyr, heyr. Skál.
STEFÁN ........ Og þar sem hans tign er etóki mótfallinn þessari skyldu'kvaðningu,
legg ég til að hann leggi snörur sínar fyrir Málfriði otókar, sem
gengur um beina hér.
FRIÐRIK........ Bravó, bravó. En við meguim ekki gleyma móður gömlu, spákon-
Framhald á bls. 7.
1. marz 1970__________________________________________________ LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 3