Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1969, Blaðsíða 10

KURT VONNEGUT
Vonnegut: Guffi stendur á sama hvort maffurinn er ffóður.
Kurt Voninegut er skyndilega
orðinn eftirlætishöfundur unigs
fólks í Bandaríkjunum. Ýmsum
þykir fraegð hans síðlbúin, þair
eð hann hefur þegar gefið út
sex skáldsögur og tvö smá-
amásagnasöfn. Hann er höfund
ur skáldsögunnar „Good-bye,
Mr. Rosewater“, sem margir
þekkja, en þó mun sagan „Cat’s
Cradl'e" einna vinsælust í
Bancta rík ju.num.
Kurt Vonnegut er Banda-
ríkjamaðúr í fjóra ættliði, en
Þjóðverji að langfeðgataii.
Hann býr í gömiú 'húsi í West
Barnstable á Cape Cod ásamt
konu simni, sex börmum og ein-
um hundi. Þamgað er stöðugur
strauimur gesta, þvi að fjöl-
skyldan er vin.aimörg og húsið
stónt og sjaldan mimar um ein.n
í viðlbót. Honuim er lýst svo, að
hann er hár maður vexti, með
mikið yfirvarai3.kegig og enni
svo 'hru'kkótt, að hver veðrað-
ur herliðþjáKi teldist sæimdur
af. Mannúð er ginuindvallair-
tónmiinn í Mfssfcoðun hans, og
han.n er áforhetran.liegur bjart-
sýnismaður. Margvísleg störf
befur hann stundað. Hann hef-
ur verið sölumaður, slökkvi-
1'iðts.maður, lektor í bókmennt-
um, en hóf þó feril sinn sem
einaifræðiistúdent við Cornell
hóskóiann. Árið 1951 byrjaði
'hann að skrifa, og emgum miun
hafa tekizt jafnvel og honum
að sameina áihrif frá H.G.
Welis og Mark Twain í skrif-
um sínum.
Ýmsir mætir menn komu þeg-
ar aiuga á hæfileifca Von.neguts
sem rithöfundar, þeirra á með-
al Conrad Aiken, Jules Feiff-
©r og Graham Greene. Nýl'ega
var farið að nota bæfcur hans
við bófcmienntiakennslu í helztu
háskólum Baindarílkjanna, og
fyrr en varði, kom un.ga fóllk-
ið a.u.ga á verðl'rifca hans, svo
að úr befur orðið nobkurs kon-
ar til'beiðisla á Vonnegut —
unga fóllkið þylur langa kafla
Úr sögum ’hans utan.bókar. Það
an hefur svo áhugi á Vonnegut
breiðzt út til hins almenna les-
anda. Andmæli Von.neguts
gegn si ði'eysi m.ainnain'na, sem
eru alltaf byggð á skynsam-
legum rökwm, og ætíð s;tt fram
með hljóðl'átri kímni, höfðar til
hverrar kynslóðair. Allt of
len.gi hefur hinn almenni les-
endalhópur va.nraekt skáldskap
Vonnegu'ts, og kanns.ki er það
fyrst og fremst sök gagnrýn-
enda, en þeir hafa ekki gerla
vitað, hvar þeir ættu að skipa
honum í flokk. Sumir sögðu
hann einfaldlega tæknisagna-
höfund.
Vonnegut sjálfuir hafnar
slíikri nafnigift, m.a. af þeirn
ástœðum, að hún þrengir l'es-
endslhópinn, Alrwennt ái'ítutr
fólk, að sMtour höfundur sé ei'tt
hvað á borð við þann sem sem-
ur stoe.mmtimyndasögur í blöð,
segir hanm. Sumir hafa ekki
komið au'ga á annað en hina
óihiugnan.legu kímni hans og
enn aiðrir hafa einfaldlega kall
að hann ádeiliuihöfund. Þeim
hefur að vísu gengið gotit eitt
til, en að stimpLa bandarískan
hiöfunid sem ád.eiluhöfund jaf.n-
gilldir því að dæma hann til
ævilan.grar örbirgðair.
Vonnegut hefur að undan-
förn.u flutt fyrh-lestra við ýmsa
háskóla og er oft beðinn að
sikiQigreina orðið „ádeila". En ég
hef e'kki ei.nu siinni haft fyrir
því að leita það orð uppi í orða
bók, segir h'anni, ég hef ekfci
hugmiynd uim, hvort ég er
ádeihi'höfundur eða ekki. Það
var þó eitt gott við það að
vera nemandi í efnafræðd á
sínum tíma — ég þurfti aldrei
að brjóta heila.nn um slíkar
spurnimg'ar, og þurfti aldrei að
veíta því fyrir mér, hvort ég
væri efnafræðistúdent eða
ekki.
Sumir ga'gnrýnenduT hafa
einifaldlega lieitt bæfcur Vonne-
guts algerlega hjá sér. Þeir
hafa ekki talið hann verðuig-
an, alvarlegrar bókmennta-
gagnrýni, sakir þess, að hann
hiefur S'kriíað sumar smásögur
sínar einungiis með söluimögu-
leika í huga.
Vonnegut staðfestir þetta, og
segir staðreynd, að hann hafi
aldrei verið nefndur á nafn í
þá daga, er hann sikrifaði sög-
ur fyrir Saturd.aiy Eveni.ng Post
og Coll'iers. Surnir litu á slíkt
sem andlegt vændi, segir hann
í blaðaviðtali við amerískan
blaðamanns sumir þurftu aug-
ljóslega ékki á peningum að
hailda og stunduðu því ekki
slíkt vændi. Ég hefði gjarnan
viljað vera í þeirra hópi, en að-
stæður meimuðu mér það. Ég
var fjölskylduimað'ur, og sjálf-
um virtist mér heiðarlegt að
sjá fyrir henni á þennan hátit.
En það var hins vegar ekki
mikið upp úr því að ha.fa. Ætli
ég hefði ékki haft jafnmikið
upp, hefði ég stumdað ís- og
sæigætissölu nálægt einhverj-
um gagnfræðas'kó'lanum?
í sögunmi „God bless you,
Mr. Rosewater: Or Pearls be-
fore Swine“, eins og hún heitir
fullu nafni, treðst aðalsöguihetj
an, milljóniaerfingin'n hr. Rose-
water, in.n á þinig vísindaskáld
sagnahöfuinda, og truflar um-
ræðúrnar með þruimandi ræðu:
„Ég elska yktour, druillusokk-
amir ytokar. Ég les ekki ann-
að en ykkur núorðið. Þið eruð
þeir einu, sem fjallið um hin-
ar nauinverulegu breytingar í
heiminum, þeir einu, sem eru
nógu vitftausir til að vita, að
lífið er ein geimferð, og engin
stuitt geknferð helduir, nei, hún
mun vara í biffljóndr ára. Þið
eruð þeir ein.u, sem hafið kjark
til að lláta ykfcur framtiðina
varða, þið vitið upp á háir,
hvað vélarnar gera okkur,
hvað borgirnar gera oktour,
hvað stór.air og einfeldnisl'egar
huigmy.ndir gera ok'kur, hvað
afdril'arí'k mistök, slys og
hönrnun.gar gera oktour. Þið er-
uð nógu brjálaðir til að engj-
ast yfir óendanleik tíma og
rúms, óupplýsamleguim ieyndar-
dómum, og yfir þeirri staðreynd,
að við erum nú, á þessari
stundui, að ákvarða, hvort
geimf.erðin bein.ist tid himins
eða heivítis“. Sá, sem segir
þetta í sögunnd, er Rosewater,
en 'hér talar ha.nn fyrir munn
höflundar sáns.
Vonnegut heldur því fram,
að rithöfundur verði í æ rík-
ari mæli að kynna sér tækni
og vísindi, af þeirri einföldu
ástæðu, að tæfcnin hefur æ
mieiri áhrif á lif manna. Og
þessi álhri'f verða þeir að S'kilja,
eigi þeir að geta skilið sinn
eigin samt'íma og beitt skynsiem-
iinni í áilýkbunum.
Bætouj- Vonneguts eru allar
heldur stu.btar og hann upp-
liýsir, að það sé með ráðd gert,
til þess að áihrifamenn í valda-
stöðum lesi þær. Stjórnmálla-
menn hafi hvorki tíma né
áhuiga á að lesa þylcka doðr-
anta. Og hann hefúr velt því
fyrir sér, hvwt nokkuð gagn
sé gert með því að skrifa bæk-
ur, mema forsetar og þingmenn
og hersihöfðdnigj.ar lesi þær. En
þeirri spurn.ingu hefu,r ha.nn þó
varpað frá sér eftir að hann
kynntist háskólætúdentum.
Þar nær maður til fólks, áður
en það verður herShöfðingjar
og þinigmeinm og forsetar,
þar getur maður eitrað hug
þeirra með mannúð, segir
hann, þar getur maðú,r örvað
þaið tiil að skapa betri heim.
Og svo mifcið er víst, að að-
dáum á Vonnegut er orðin
landLæg og áhrifa hans gætir
orðið yfir allt meginlandið.
Vinsælust er „Cat’s Cradle“,
en í þeirri bók skapaði Vonne-
gut ný trúarbrögð og nýtt
tungumál, sem hefur nú þrengt
sér inn í hugarheim nánast
hvers mamns.
Segja má, að boðskapuir Kurt
Von.neguts sé tviþættur, og
þessi boðskapur er rauðd þráð-
urin.n í ölíum verkum hams. í
fyriS'ta lag-i boðar hann góðvild,
og í öðru lagi heldur hann því
fram, að Guði stamdi á sama,
hvort maðurimm er góður eða
ekki. Þriðja boðskapinm má
eimnig finna. Han.n birtist í for
mála Vommeguts fyrir bókinni
„Motlher Night“ og hljóðar
svo: „Við enum það sem við
þykjumst vera, við skulum því
hyggja vel að, hvað við þykj-
urnst vera.“
Er Vonnegut friðarsinni?
Ein klausa í bókinni „Slauigíhter-
house-Five, Or the Chiddren’s
Crusade“, gæti gefið vísbend-
ingu, en bún hljóðar svo:
„Eg hef sagt somum miín.uim,
að undir enguim kringumstæð-
um megi þeir taka þátt í fjölda
morðum, og fregnir um fjölda-
morð á óvininuim, eigi ekki að
veita þeim ánægju eða vekja
hjá þeim kátíniu.“
Von.negut á sjálfuir fimm syni,
sem eru aUir á herskyldualdri,
en. enginn þeirra ætlar að
gegna kalli. Þeir byg'gja á
eigin sann.færingu í þessum
efnu'm, og Vonnegiut fulilyrðir,
að h.ainn, hafi engi,n áhrdf haft á
þá í þessa átt. — Þvert á móti,
segir hann, ég hef jafnvel sagt
þaiim, að væri ég í þeirra spor-
,am, miundi ég fara. Af viður-
stygigiiiegri forvitni einvörð-
un.gu. Ég hef hLotið ámæli fyr-
ir sl'íkt ta,l. En ég þekki sjálf-
ain mig það vel, að ég er hrædd
ur um, að ég mundi 'fara, enda
þótt ég viti, að ég yrði miður
mdn af vamlíðan á sömu stundu
og ég væri koimin.n þangað, og
Fnaimih. á blis. 12
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. nióvem.ber 1969