Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1969, Blaðsíða 3

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
Leikur
og
alvara
FYRSTA bó(k Jónasar E. Svasf-
árs kom út 1952. RÖkin nefndist
Það blæðiir úr morgimsárirau
og vakti strax atihygld vegna
áven'ju'legs titíls, auk þess var
hún full af akrýtn-uim tei'knimg-
um eftir skáldið og prentiuð
mieð rauiðu letri. Orðaleik-
urimn, sem felst í bókarheitinu,
er einkennandi fyrir Jónas E.
Svafiár siem slkáild, gieifiuir tdi
ky-nma hiinar tviiraeðu mierking-
ar, sem eru iþrótt hans. Ljóð
hans minna á fáránleg dæmi,
sem einttivern veginn ganga upp,
að mánnsta kositi hættir Jónas
ekiki fyrr en laus-n er fu-ndin.
Líka mætti segja að hann 1-iti á
liífið og listina ssm eina alls-
herjar gestaþrauit.
Jónas er bæði dadaisti og
súrreailisti í ijóðage-rð s-inni,
auk þess ekker-t miinn-a en þjóð
félagstega si-nnað s-káid og ætt
jarðarljóð hefur hann líka ort.
Ka-nnski er Jóna-s eina sanna
tiilrauinaiskáldið í hópd íslensikra
nútíim.askiálda. Hann er atóm-
skáild í jákvæðr-i merkinigu
þess orðs, þ. e. a. s. skáld, sem
m-eð óvaantiuim hætti yrkir um
tóima vetnisspre-ngjunnar, er
mótað af uigg og kvíða m:ót-
sagnaikenndrar aldar. En þvi
má e-kfci gleyma að atómljóð
Jónas.ar eru suim hver rímuið og
jafmviel stuðLu'ð. Það sannar að-
eins að uimbúðirn-air skipta ekki
höfuðmiál'i þegar -skeiria á úr um
hvort slbáldSkapur sé sam-
kvæimur tímanum eða ekki.
í Það bl-æðir úr morigunsár-
inu, Ijóði samnefn.du bóki-n.ni,
yrk-ir Jónas þa.nnig -um atóm-
öld:
á heimskringlu heilans
hanga beinagrindur í
faðmlögum
augnatóftir tækninnajr
gráta blóði herjanna
vinna vélbyssur að vélritun
á sögu mannsins
skríða drekar eða sýkiar
inni morgunsárið
30. nóvemiber 1969
íslensk nútímaljóðlist —
20. grein
Eftir Jóhann Hjálmarsson
Jónas
E. Svafár
af skýjum hugmyndanna
steypast vetnissprengjur
uppúr gufuhvolfinu
spemnast dauðateygjur eldsins
Þetta ljóð er móralisikt eins
og svo margt af þvi, sem frá
Jón.a&i heíur komið. Fáir munu
neita því, að þrátt fyrir hinar
ei-niken-nilte'gu myndir, sem
skálldið dregur upp, er sa.nn-
ieikur fóttginn í atómd hans.
Eiinnig segir sei-nna erindið í
ljóðin.u Útvar.p, töluverð tíð-
indi:
í bifreiðum
hugsuðum
er kargur
ragur
urgur
argur
Æt-tja.rðarljóði'ð ísland, er
með ske'mimtileiguist'U ljóðum
Jón.aisar, Þegar Jónas yrkdr um
landið beligir hann sig e-kki út
m.eð mu.nnin.n fullan af fagur-
gala, heldur játar hann land-
inu ásit sín.a með fáum, esn þó
festuliegum orðum:
mold minnar
hjartarótar
heiður himinninn
yfir hvítu myrkrinu
fylltist íif hrísgrjónum
Ástal'jóð Jónasar eru að von
um sérstæð. Ha.nn gleyimdr sér
eiklki í -töfr.abirtu md-nninga um
göimiul st-efniuimót. Hinar spaugi
legu hiið.ar ástarmnar fara
ekkd framlhjá honum:
áf jáðum augum
ók ást mín
á titrandi taugnm
til þin
það var greiðfær gata
og gott að rata
en meðan varir mínar sóru
mættust tearnur — þær fóru
tryllt í taþindi húmi
í togleðursgúmi
Þetta er eina ljóðið, sem ég
man eftir að helgað hafi verið
jaf-n nútímal.egu fyrir.brdgðd og
tyggigúmmdi, þessu tákni
æsikufólks. Að ís-lenskt skáld
skiuilii velja sér það að yrkis-
efni, vitnar um t-engsl þjóðar-
inn-a-r við umiheiminn, rofma e-in
angrun.
í Það blæð-ir úr morgunsár-
imu, er að finn.a mjög persónu-
legar þýðingar eftir Jónas E.
Svaifár, m.a. á Ij óðum etftir
Walit Whitman.
Með Geislavirkum tunglum,
árið 1957, staðfesti Jónas enn
á ný framandteik si-n-n á ís-
lensku s-káldaþin.gi. í þessari
bók birtais-t gömlu Ijóði-n-, sum
dálíti-ð b>r.eytt, ásamt nýjum
ljóðlum og myndum. Bókin er
tiil marks um það, að Jónasi
hefur farið fram sem skáldi og
teiknar.a. Að vanda fylgir
hverju Ijóði myndskreyting, og
getfa þær ljóðun.um ekkert eftir
í fyndinni huigvits'semi.
Súrrealis.mi Jón.asar, sem oft-
ast hefur pólitískan k-eim, lýs-
ir sér ágætleiga í Frelisi:
með herópið úr krossferð
rauða hersins
flaug vængbrotin
farfuglahreyfing á
máttarvöldin
eftir herferð rauða krossins
vgrð jarðarför
skýjaborgarstjórans
að kröfugöngu
náttúrulækningafélagsins
en á varðbergi við lirafnaþing
hvíta hússins
stigu grímumemn þarfasta
þjónsins
í stólfætur með táragjas
Ætli mörgum finnisit þetta
ekiki óábyrgur „skálidis(kapur“?
Hætt er við því. En Ijóðagerð
Jónasar er leikur og íþrótt,
vörn og svar hrekikits bar.ns við
þrúgandi kröfum borgar.ailegra
lifnaðarhátta. Jónas er einfari
og sér og skynjar heiminn á
annan hátt en fiestir aðrir. í
bestu Ljóðum sínum h-efur
hann fundið barndð í sjálf-
um sér, eða kannski strákinn,
sem blundar jafnvel undir
virðullegu yfirborði góð'borgar-
a.ns og heimtar að fá að n.jóta
sín. Þessum baldna strák hef-
ur Jónas gefið lausan tau-minn
og hann hefur frelsað hann í
staðinn. Það er til dæmás strák
ur, s-em ynkir ljóðið um þru-mu-
guðinn og róttælku sóiina, og
hið „hnieykslanl-ega“ ljóð Guð-
veig, se-m lýsir „gasalegu puði“
í glMmiu viið guð.
Stu-nduim öðil-ast Ljóð Jónasar
dýpt, eins og skáldið hafi náð
Lan.gþráðu marki. Þetta gerist í
Sólarlagi:
skýjaveröld á hugans verði
vakir í dauðans nætursverði
fljúgandi fugl í veðurhafsins
hjarta
fölnandi blóm í haustnóttinni
skarta
með grafartungl í
geislatjömum
grætur sólin vetrarstjömum
Heildarútgáfa á Ijóðum Jón-
aisar E. Svafáns, kom út á veg-
um Heligafells í febrúar 1968.
Bókin er um hundrað biaðlsíð'ur
að l-en.gd og nefnist Kletta-
be-lti fjailkonun-nar. Þessd bók
gefur fá-tt nýtt til kynna nem.a
það, að þjóðféliagsleigur álhu'gi
Jónasar virðis-t hafa aukist, án
þess að ljóðagerð hans græði
beinií-nis á því. Þungamiðjan í
pólitís-ku ljóðunum eru áhyggj-
ur Jónasar af því, að verið sé
að „reisa við e-rl.enda stjórn yf-
ir klte ttabe Lti fjalilkonunnar“.
Ljóði-n sýna að Jónas er sam-
ur við sig í meðtferð tunigu.nn-
ar, l'eik sínum að orðum og
huigmyndum. En fruimieilki ha.ns
k-emur ekki lengur á óvart.
Jón-as E. Sva'fár eæ arðinn
staðreynd í ísilenskri nútíma-
ljóðlist. Ljóðagerð han.s virðist
hafa numið staðar við ákveðið
mark. Um endurnýjun hennar
er tæpast að ræða iengur.
Steingrímur Sigurðsson
* *
FLORIDA
Ort í þotu frá Orlando á Ftorida á leið til New York
26. júlí 1969.
Heit leðja aligeitorar Melbourne
sjóðheit dý GO GO girls Þeir voru ekki
Hitinn yfir hundrað í búningum
á Fahrenheit en jafnliættulegir
Loftkældar spænskar villur samt
loftkæld barbekjús Ó Flórida
og stcikliús með andstæður
loftkældir bílar blíðuna og grimmdina
loftkældar þotur Cape Kennedy
Tunglskotið reið af Cocoa Beacli
sextánda júlí Satellite Beach
og tunglfaramir komnir Coeoa
heilu og höldnu Melboume
til jarðar Winter Park
Það var klappað fyrir þeim Orlando
þegar þeir fóru af stað Tallahassee
Það var klappað fyrir þeim Ég kveð þig Flórida
þegar þeir komu aftur þú djúpa suðurríkjafylki
Þú heita sólskinsfylki eins og femínu
Flórida sem ég skrifa lettersbréf
með afturhaldsöfgar þegar ég er farinn
og babtista frá þér
þar sem negrar eru liengdir upp i þotuna
tegldir brenndir frá 'Eastern Airlines
í pálmatrjám á leið til New York City
Á dögunum þinguðu Kukluxklan þaðan sem ég tek
frá Atlanta Loftleiðavélina
í Georgíu alla leið heim
í fallegu borginni til islands.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3