Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1969, Blaðsíða 4

Séra Arnghmur Jónsson:
KRISTINDÓMUR
OG SPIRITISMI
í Lesbók Morgunblaðsins 11.
maí 1969 birtist grein eftir
Baldvin Þ. Kristjánsson, sem
er viðræða við Ólaf Tryggva-
son á Akureyri. í þessari grein
er mér borið á brýn, að eg
hafi af ,,ótrúlegu blygðunar-
leysi“ snúið út úr orðum Ólafs
Tryggvasonar, er eg ræddi um
kristindóm og spíritisma á veg-
um Bræðrafélags Neskirkju 3.
nóv. s.l., á allra heilagramessu.
Ekki hefi eg haft hug á að
svara hrakyrðum greinar þess-
arar, en ritstjóri Morgunblaðs-
ins, Matthías Johannessen, hef-
ir beðið mig að birta erindi
það, er eg flutti í Neskirkju,
vegna áskorana er Morgun-
blaðinu höfðu borizt. Birtist
það hér í heild. Leturbreyting-
ar hefi eg gert á nokkrum stöð-
um og í tilviitmm í bók Ól-
afs „Huglækningar“. Tilvitn-
un þessi var tilefni greinar
Baldvins og þeirra ummæla, er
hann viðhafði um mig.
I.
Dagurinn í dag nefnist af
sumum mönnum allra heilagra-
messa aðrir nefna hann allra
sálnamessu. Lútherska kirkjan
heldur ekki allra sálnamessu,
en vér tökum eftir því í messu-
tilkynningum sumum, að þess er
getið, að nú sé allra sálnamessa
þvert ofan í það, sem alman-
ak greinir. Samt voru þessir
tveir messudagar til. Kirkja
vor heldur allra heilagramessu
1. sd. í nóvember. Helgidagur
þessi hefir einkenni sitt af
þeitrri vituind kirisitiininia manina,
að hér á jörð hafi lifað helg-
aðir menn og sannar trúarhetj-
ur, er markað hafa djúp spor
og sett óafmáanlegt einkenni á
alla sögu heilagrar kirkju.
Þessir menn færðu Guði líf sitt
að þakkarfórn. Þessa vill hin
lútherska kirkja minnast og
heldur fast við það að kenna
þennan dag við þessa helgu
menn og konur.
Hvað er það þá, siem veldiw
því að sumir vilja heldur
halda allra sálnamessu? Hér er
um að ræða einhvers konar
andóf gegn því, sem kirkjan
hefir iðkað eftir siðabót. Allra
sáiniamœssa var h-aldin sem minn
ingardagur burtsofnaðra ást-
vina. Hann var í rómverskum
sið haldinn 2. nóvember og ein
kenndist af sálumessum og bæn
um fyrir framliðnum mönnum,
svo að dvöl þeirra styttist í
hreinsunareldi, en þangað fóru
allir, að rómverskum skilningi,
nema helgir menn og börn.
Þessum skilningi hefir lút-
herska kirkjan hafnað af því
að hann þykir ekki hafa stoð í
ritningum.
Hvað veldur því, að í messu-
tilkynningum einstaka prests
í lútherskri kirkju á íslandi
skuli sérstaklega minnt á allra
sálnamessu? Ég tel mig nú
kominn að efninu, sem hér á
að ræða, kristindóm og spíri-
tisma. Eg hygg að það sé fyrir
bein áhrif frá spíritismanum, að
fremur er valið að nefna þenn-
an dag alilra sálmamessu. Hann
á að vera minningardagur fram-
liðinna og höfuð hátíð spíri-
tista.
II
Spíritisminn hefir átt gífur-
legu fylgi að fagna á íslandi
sem trúarskoðun um lífið eftir
dauðann. Óhætt er að siegja, að
ærið mikill hluti þeirra manna,
sem eitthvað hugsa um trúmál,
hugsi eftir leiðum spíritista svo
óljósar og margbreytilegar,
sem þær þó eru og vilja gera
kristindóminn að trúarbrögð-
um um lífið eftir dauðann.
Samt var það svo, með mörg-
um frumkvöðlum spíritismans,
að hann var ekki hugsaður sem
trúarbrögð eða trúarskoðuu
heldur vísindi, vísindaleg rann
sókn á yfinslkilvitleigium fyrir-
bærum, sem menn álitu að
tengd væru framliðnum mönn-
um. Spíritismi í einhverri mynd
hefir fylgt mannkyninu frá ör-
ófi. Með frumstæðum trúar-
brögðum ýmsum er samband og
samneyti við anda framliðinna
áberandi. Seiðmenn og seiðkon
ur höfðu meðalgöngu um þetta
samneyti.
Hver er afstaða hinnar al-
mennu kirkju í hinum ýmsu
deildum hennar? Sú dulræna,
sem fæst við að leita frétta af
framliðnum, hefir ávallt verið
fjærri hinni alm-einmi kirkju.
Það er sjálfsagt arfur frá gyð-
ingdómi, því að í 5. Mósebók
er mjög greinilega varað við
því að leita frétta af framliðn-
um. Þetta boð hefir hin al-
menna kirkja tekið alvarlega.
Hins vegar bendir þetta bann
til þess að talið hafi verið, að
þetta væri hægt. Dæmi um
þetta eru í Gamlatestamentinu
auk þess sem í Ntm. eru dæmi
um ótta við vofur og anda.
Sé nú vikið að spíritisma nú-
tímans, þá á hann margt sam-
eiginlegt andatrú fyrri alda,
en þó hugsuðu margir málsmet-
andi forvígismenn hans sér
ekki, að gera hann að trúar-
brögðum heldur vísindagrein
eins og eg tæpti á áður.
Nútíma spíritismi er ekki
mjög gamall. Hann á upptök
sín í „höggunum í Hydesville"
nálægt New York árið 1848,
og Foxfjölskyldan var við rið-
in. Þarna í Hydesville var á
reiki andi farandsala nok.kurs,
er myrtur hafði verið, að því
er Kate Fox sagði. Eftir þetta
vöktu þessi fyrirbæri geysilega
athygli. Sambandi var náð við
látna menn, sem vel höfðu ver-
ið þekktir. Fox-systur voru
miðlar. Þetta var skoðað sem ný
opinberun. Fékk nú hreyfingin
trúrænan blæ. Næstu ár og ára
tugi útbreiddist þessi hreyfing
með miklum hraða víðs vegar.
Á fyrsta skeiði kvað mest að
„borðdansi" og höggum. í
Frakklandi tóku andar sér ból-
festu í öðrum mönnum og „end
urholdguðust", en síðar urðu
það líkamningarnir, sem mesta
athygli vöktu og voru þeir

Sr. Arngrímur Jónsson
jafnvel ljósmyndaðir sums
staðar. Félög voru stofnuð víðs
vegar um þessi fyrirbrigði.
Þekktast slíkra félaga er brezka
sálarrannsóknafélagið, The So-
ciety for Psychical Research.
Þetta félag átti ágætum vís-
indamönnum á að skipa, sem
vildu rannsaka þessi fyrirbæri
á vísindalegan hátt.
Þannig hefir það verið inn-
an spíritismans, að áhangend-
urnir hafa skipzt í tvo hópa.
Annars vegar, — og það er
stærri hópurinn og hocuum fylg-
ir megnið af spíritistum, —
þeir, sem trúa án verulegra
heilabrota, bera barnalegt
traust til fyrirbæranna og eru
gjörsneyddir hinum ströngu
sannanakröfum hins hópsins,
sem vill beita þessi fyrirbæri
vísindalegum aðferðum. Meðal
slíkra vísindamanna má nefna
William Crooks, Sir Oliver
Lodge, ZöHinier, sitjasmifiræ'ðinig
og Alfr. Wallace, líffræðing.
Þessir menn rannsökuðu sjálf-
ir fyrirbærin og töldu, að ekki
væri hægt að vísa þeim á bug
og meðal þeirra væri ósvikinn
kjarni, þrátt fyrir blekkingar
og svik ýmissa, sem höfðu feng
ist við þessi fyrirbæri, meðal
annars til að gera sér auð-
tryggni annarra að féþúfu.
Enda hefir sagt verið og erf-
itt verður að mótmæla því, að
spíritisminn „hefir frá upphafi
einkennzt af vafasömum fyrir-
bærum og vísum brögðum, auk
inn og efldur af auðtrúa áhang-
endum.“
Hvað er það, sem veldur því
að útbreiðsla spíritismans hef-
iir orðið silik sem raun eir á
orðin? Margt kemur til. Senni-
lega ber þó lang hæst þá
ástæðu, sem er söknuður eftir
ástvin og kærleikur til hans.
Þegar menn eru beygðir eða
brotnir eftir ástvinamissi, þá
er samt ekkert ákjósanlegra,
finnst þeim sumum, en geta eft-
ir sem áður náð til þeirra.
Vegna þekkingarleysis, ístöðu-
leysis og fyrirfarandi sinnu-
leysis um hina kristnu trú leita
menn á náðir spíritismans.
Kristin trú býður ekki upp
á dulrænt samband við látna
menn, en hún býður fram sam-
félag í trú, samfélag, sem nær
út yfir gröf og dauða og
grundvallast á trú á Krist.
Einn af frumkvöðlum spíri-
tismans (A.C. Doyle) sagði þó,
að ástæðan væri önnur. í bók
sinni um sögu spíritismans seg-
ir hann, að á hinu mesta efnis-
hyggjuskeiði hafi menn tekið
að rannsaka sönnunargögnin
fyrir þessum fyrirbærum og
þeim hafi létt og með lotningu
látið þau orð falla, að tími trú-
arinnar væri á förum, en tími
þekkingarinnar stæði fyrir dyr
um.
Hvernig á að skilja þessi
ummæli? Á að álykta sem svo,
að spíritisminn grundvallist á
raunhæfri þekkingu um það,
sem áður var bundið við trú?
Á að skilja þetta sem svo, að
trúin og spíritisminn séu and-
stæður? Meðal vísindalega
hugsandi spíritista er þetta
sjálfsagt svo — eða var það.
En með hinum mikla meirihluta
spíritista er þetta ekki þannig.
Spíritisminn er trúarbrögð
þeirra og beinist að einu atriði
aðallega, framhaldslífi. Þessir
spíritistar telja kristindóminn,
eða vilja gera hann að trúar-
skoðun um framhaldslíf.
Spíritisminn varð ekki sér-
staklega samúðarfullur gagn-
vart kirkjunni. Á þetta við um
allair kirkj'udeiildir. Orsök þessa
er sú, ein af mörgum, að hin
almenna kirkja taldi sig ekki
hafa þörf fyrdir það, sem spíri-
tisminn nefndi „sannanir" fyr-
ir framhaldslífi. Kirkjunni
nægðu orð Krists um eilíft líf,
sem hefst hér á jörð í trúnni
á Krist. „Eg er upprisan og
lífið, hver, sem trúir á mig mun
lifa þótt hann deyi“ Henni er
trúin á Frelsarann allt, og líf
með honum, að jarðvist lok-
inni, er vissa hennar reist á
orðum hans og styrkt af upp-
risu hans. Þess vegna eru
„sannanir" spíritismans, sem
grundvallast á fyrirbærum ein
hvers konar, í rökkvuðu her-
bergi eða sal og birtast fyrir
meðalgöngu miðla, alls ekki eft
irsóknarverð sönnunargögn, a.
m.k. ekki slík, að þau verði
metin meir en fyrirheit Frels-
arans, og ekki sízt fyrir það, að
blekkingar, svik og óráðvendni
hafa verið mjög áberandi með-
al spíritista, jafnvel meðal
þeirra miðla, er hæst hefir bor-
ið. Ekki mun nokkur spíritisti
treystast til að mótmæla þessu.
Hið alvarlegasta fyrir spíri-
tista er þó það, að eftir vís-
indalegum leiðum hefir ekki
tekizt að sýna það svo óyggj-
andi sé, að fyrirbærin megi
rekja til látinna manna.
í þessu sambandi vil eg
benda á bók Harald Schjelder-
up: „Fuirður sálarilifeáme." Hún
er mörgum tiltæk. Almenna
bókafélagið gaf hana út árið
1963 og hefir veirið sibuðzt við
hana ásamt öðru við samning
þessa erindis. Hún rekurnæsta
vel sögu spíritismans. Þar verð
ur séð, að ekki er með nokkru
móti hægt að staðhæfa með vís-
indalegri reynslu, að fyrirbæri
spíritismans bendi til framlið-
inna manna. Hins vegar eru
fyrirbærin merkilegt rannsókn
arefni fyrir visindameinin og
ekki minnsta ástæða til að hafna
fyrirbærunum sem slíkum.
Hinn „ósvikni kjarni", sem hin
ir fyrri tíðar vísindamenn töl-
uðu um er eftir sem áður rann-
sóknarefni. Víst hafa menn
komizt að athyglisverðum nið-
ui'stöðum um yfirskilvitlega
skynjun. Það er geysilegt rann
sóknarefni sálfræðinga og sál-
vísindamanna.
III
Þá er komið að því að spyrja,
hvort kristindómurinn haii
þörf fyrir spíritismann. Hinn
mikli meginþorri spíritista, sem
tekur við fyrirbærunum gagn-
rýnislaust, telur að verið sé að
rétta að kristindóminum sönn-
un, sem hann hafi alltaf vant-
að og geti ekki verið án. Hin
almenna kirkja, í öllum deild-
um sínum, hefir ekki talið
ástæðu til að taka við því, sem
hún ekki veit hvað er, og eng-
in reynsla né sálvísindi hafa
sagt að sé sönnun fyrir fram-
haldslífi. Kirkjan mun að ei-
lífu halda sig við orð og fyr-
irheit Frelsarans um lífið hið
eilífa, sem ekki mienkiir fraim-
haldslíf. Hún reisir alla boð-
un sína á opinberun hans og
boðar Krist sem son Guðs og
sigurvegara dauðans. Þetta eir
verkefni kirkjunnar.
En það er þá í tengslum við
hjálpræðisverk Krists, sem
spíritisminn í sínum trúræna
búningi hefir eitt og annað að
segja. Kristin trú leggur allt í
hendur Guðs um það, sem við
tekur eftir dauðann. Hún veit
að framhaldslíf eftir hinn
líkamlega dauða er ekki það
takmark, sem hún boðar. Held-
ur boðar hún sigur yfir dauð-
anum og horfiir firam táil upprisiu
alls holds á efsta degi. Meðan
sá dagur rennur ekki upp, veit
hún, að í trú á Krist er mað-
urinn í návist Krists einnig í
dauðanum. Þannig talaði Páll
postuli um það, að hann lang-
aði til að hverfa héðan og vera
með Kristi. Þetta boðar krist-
in trú. Líf í návist Krists, þeim,
er við hann vilja kannast. Hún
talar um lifandi von, arfleifð á
himnum, óforgengilega fyrir
upprisu Krists. Hún boðar, að
vér verðum honum líkir, þegar
hann birtist á efsta degi. Hún
ræðöir ekki um það hvemig því
lífi sé háttað, sem í vændum er,
aðeins að það sé líf í návist
Krists.
Ekkert af þessu boðar spíri-
tisminin og hef.'r þó ekikiert ó-
yggjandi að byggja á í boðun
sinni nema óskhyggjuna eina.
Spíritistar segja, að eftir dauð-
ann sé um ýmiss tilverusvið að
ræða og megi jafnvel heimfæra
þetta til 14. kap. Jóhannesar-
guðspjalls, þar sem talað er um
hin mörgu híbýli. En þessi ritn
ingarstaður merkir ekkert slíkt,
enda ekki sagt að þessi híbýli
Fnaimih. á bls. 12
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
29. júinií 1969