Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1969, Blaðsíða 1

24. tbl. 29. júní, 45. árg. 1969.
i..
... —i—................ 1 '
„Faðir vorrar
dramatísku listar##
Guðmundur Kamban um Sigurð Pétursson
1. desember 1942 las Guðmundur Kamban upp miðþáttimi úr
leikriti Siguiðar Pétu'-ssonar Narfa á íslendingafundi í Kaup-
mannahöfn. Öllum sem þar voru nuun hafa orðið minnisstætt hve
skemmtilega Kamban „íék“ allar persónur leiksins. En á undan
hafði hann minnst upphafs leikgerðar á íslandi og þá sérstak-
lega höfundar Narfa, og gert nokkra grein fyrir verlcinu, svo að
áheyrendur gætu fylgst með þótt ekki yrði lesinn nema einn þátt-
ur. Þessi inngangsorð hafa varðveizt í handriti og ætla ég að
mörgum muni þykja fróðlegt að lesa hvað Kamban sagði um þann
mann, sem hann kallaði „föður vorrar dramatisku listar“, og um
verk hans. Fer hér á eftir meginkaflinn úr erindi hans.
Þá þykir mér ekki óhugsandi að dómur Kambans um okkar
fyrsta leikskáld sem ber það nafn með sóma, og lítið sem ekkert
hefur verið um ritað, mætti stuðla að því að leikir Sigurðar Pét
urssonar yrðu loks sýndir að nýju á leiksviðum vorum, hlytu
jafnvel að nýju fastan sess meðal þjóðlegra gamianleikja. Leikirn-
ir eru að því leyti mjög meðfærilegir, að allir þrír þættir hvors
þeirra gerast í sama herbergi, og hvorugur er lengri en svo, að
auðveldlega má sýna báða á sama leikkvöldi. Þó að Kamban telji
Hrólf að nokltru viðvaningsleg’t verk, vegna þess live leiksagan er
hæpin á stöku stað, þá er leikurinn samt litlu síðri Narfa sem
þjóðlífsmynd og gamansmalcg skapgeröalýsing.
Þess er rétt að geta, að bæði leikrit Sigurðar Péturssonar eru
fáanleg í einu hefti af Leikritasafni Menningarsjóðs.
Kristján Albertsson.
. .. Það er ekki nóg að lesa
upp þáttinm. Eg sé mér ekki
fært að kynima yður Sigurð Pét-
- ursson, jafnvel ekki í brotum,
án þess rétt til viðhorfs að
drepa á fáein upphafs-atriði
vorrar dramatisku listar í sam-
bandi við þernnan höfumd. Það
verður stutt, flausturslega
stutt.
Eg nefndi Sigurð Pétursson
föður vorrar dramatisku listar.
Hann er það aðeins í allra
þren'gsta skilninigi. Hanin er það
ekki í efnislegri, og ekki einiu
sinni í formlegri merkingu. í
allra víðustu merkingu má
Begja, að dramatiskar bókmennt-
ir vorar séu jafngamlar bök-
menntum vorum yfirleitt. í
Eddu og Sögu stönduim vér þrá
sinnis andspænis heilum kviðum
og heilom frásögnium, sem eru
að mótífum, komposition, og
orðskiftum drama í bei;n og
merg, og vantar til að geta
kallast því nafni ekkert anin-
að eða lítið anmað en hið yzta
form, sem er vitamlega efcki
Ihinn mátt'ki muniur milli drama-
tiskra bókmenmta og annars
dkáldákapar. En þér munduð
eíkki fá stigið mörg spor hér í
kvöld, frændur, ef eg ætti að
fara að rekja þá frændsemi.
Sigurður Péturs'son er ekki
einu sin-ni, eims og eg drap á,
vor fyrsti dramatisti í tefcnisk-
uim Skilningi. Það er síra Snorri
Björnsson á Húsafelli. Hamn
semur fyrstur mamna íslemzkt
leikrit, kringum 1750, meðam
Ludvig Holberg er enm á lífi.
Hann kallar verk sitt blátt á-
fram Komiædia og með því
mafni er það varðveitt í eigin-
hamdriti í Handritasafni Landis-
bókasafns í Reykjavík. Leik-
saga vor hefur þó enn sem kom
ið er farið algerlega varhluta
af þessum frumigróðri íslenzkr-
ar leikgerðar. Það hefur aldrei
verið sýnt. Það var aftur á
móti næsta leiksmíð vor, lítill
einþáttur, Brandur eða Bjarg-
launin eftir Geir Yídalín bisk-
up. Það var leikið á Herramótt
Skólapilta í Reykjavík eitthvað
um 1787—88. Það er fyrsta al-
íslenzka leiksýningin, í nú-
tíðarmerkimgu. En Geir Vída-
lín skilur við íslenzka leikgerð
eins og viðvaningur. Það gerir
efcki sá, sem næst kemur til
söguninar.
5. desember 1796 rennur upp
stór dagur leiksögu íslands.
Þá er sýndur á Herranótt nýr
íslenzkur leikur, í þrem þátt-
um, eftir nýjan höfund: Slaður
og trúgirni eftir Sigurð Pét-
ursson. Leikurinm var prentað-
ur 1846 með titlinuim Hrólfur
og hefur síðan heitið svo.
Þó að mótíf og skapgerðar-
lýsingar séu hér rammíslenzk-
ar, verður ekki annað sagt um
kompositionina en hún sé við-
vaningsleg, eins og hjá síðari
fyrirrennara hans. Bn með
næsta leikriti sínu, Narfa eða
Sá narraktugi biðill, Mka í
þre-m þáttuim, Skilur Sigurður
Pétursson við íslenzka leikgerð
semi meistari hins dramatiiska
forms. Þetta leikrit er nú 144
ára gamalt. Það var sýnt í
fyrsta sinn 28. jan. 1799. Ekk-
ert verk í öllum þeim sæg gam-
anleikja og sorgarleikja, sem
rituð voru á íslenzfcu alla 19.
öldima út, tefcur að mímum dómi
þessu leikriti Sigurðar Péturs-
somar fram, hvorki frá sjónar-
miði skáldskapar, drama né
leik'sviðs. Hanm stendur engan
vegin jafnfætis Moliére og
Holberg, þegar verk þeirra eru
dænid ofan að. En ef verk
þeirra eru dæmd frá miðju og
niðureftir, er þessi íslenzka
komedía þeim báðum samboðin.
Sögulega og bókmenntalega
verðum vér þá að telja Sigurð
Pétursson föður vorrar drama-
tisku listar.
Eg minintist á þáð í byrjun,
að eg ætlaði að kynna yðor
Siguirð Pétursson, þó flauisturs-
lega væri. Því að eg veit að
þér þefckið hamm efcki nema að
nafninu, hávaðinm á rrueðal yðar.
Og þér hafið samnarlega fullia af
sökun. Hvernig ættuð þér að
þekkja hann? Það væri ekki
réttyrði að segja, að fræði-
menn vorir vanræktu hina
dramatisku hlið . bókmenmta
vorra. Það er réttyrði að segja
að þeir hundsvirði hana ...
Eg get ekki nema rétt aðeims
drepið á helztu æviatriði Sig-
urðar Péturs'somar. Hamn er
fæddur 26. apríl 1759, kominm
af embættismönoum í báðar ætt-
ir langt aftur í aldir. Faðir
hans, Sigurður Þorsteinsson
sýslumaður, tók dremginn með
sér 9 ára . gamlan til Kaup-
mamnahafnar og setti hanm í
Hróarskeldu Skóla. Hanm varð
stúdent þaðan 1779, fékk Garðs
vist af því að hanm var íslend-
ingur, en hafði þá að mestu
gleymt móðurmáli sínu. (Það
hafa komið að heiman þrosfc-
aðri menn og konur, sem hef-
ur tekist að gleyma því á
styttri tíima!) Hann gerðist hér
fjölmenntaður maður, homum
stóðu dönsk hús opin einis og
Dana. En það sem varð til að
bjarga þjóðerni hans, var sam-
býli hans á Garði við Geir
Vídalín. Vídalín rifjaði upp
fyrir honuim málið og kenmdi
honum að glíma og þá að laum-
uim tilsögn félaga síms í he-
brezku. Þeir urðu síðar hvor
um sig allt að því sanmfærðir
um, að anmar hefði ekki getað
orðið skáld og hin.n ekki bisk-
up án hinis. Eftir lamgt mám í
sögu og klassiskum málvísind-
um hvar-f Sigurður Pétursson
allt í einu að laganámi og tók
embættispróf sitt 1788. Árið eft
ir var hanm orðinn sýsluimaður
í Gullbringu- og Kjósarsýslu,
með embættissetri í Reýkjavík.
SiguirSur Pétu-rsson orti sand
af kvæðum, en þar naut list-
gáfa hans sin samnarlega efcki.
Eg veit ekki, hvort hanm verð-
ur dæmdu-r alveg eims mikill
hnoðari og Gísli Jónsson Skál-
holtsbiskup, e-n það munar víst
ekki miklu. Svona dæmdi þá
ekki samtíð hanis. Hann var
þvert á móti talinm með okkar
beztu lýrisku gutlurum á þeinri
tíð. En tíðin var líka algleym-
Framh. á bls. 11
Guðmundur Kamban