Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1967, Blaðsíða 2

Wedel barón fékk margan bitann frá Islandi fyrir lítið. Hér er hann ásamt fjöl-
skyldunni á málverki frá 1760.
Gjafir
Hörmangaranna
„Hvilke forreskrevne Vahre Pak-
huusskrivaren Hans Hansen Schovert
altsaa til vedko'mmende uden betaling
haver at udlevere og dereftir hannem
til Udgift passerer.
Datum Kiöbenhavn den 25^« October
Anno 1748“.
Lítum nú ögn á listann. Hvaða heið-
ursmenn eru þetta sem félagið sæmir
slíkum gjöfum? í>að má skipta þeim í
tvo flokka. Annars vegar umboðsmenn
h;ns jarðneska valdhafa, einvaldskon-
ungsins í Danaveldi, hans hátignar
Friðriks Fimmta. Hins vegar um.boðs-
menn fyrir sjóla þann, er Himnunum
stýrir, fyrir þann konung, er ræður
veðri og vindi, sem kaupmannsgæfa var
háðari á þeim tíma, er hér um ræðir,
en á vorum tímium. Eru þetta prestarnir
og aðrir kirkjulegir embættismenn,
þeir sem nefndir eru á listanum. Voru
ekki öllu fleiri kirkjur í Höfn en þær
sem nefndar eru í skránni.
Lítum nú ögn nánar á umboðsmenn
hms veraldlega valds.
Hans hágöfgi Suhm aðmíráll hét fullu
nafni Ulrik Frederiik Suhm og var uppi
1686-17'5'8. Hann hafði eitt sinn verið
forstjóri fyrir Brimarhólm, þ.e.a.s for-
stjóri fyrir skipasmíðastöð Danakonungs
en miisst þá stöð'U. En eftir dauða
Kristjáns konungs hins Sjötta, 1746, var
hsnn settur á ný í sitt gamla embætti,
og hélt þessari stöðu til 17&6.
Félagið út'hlutar honum matargjöf í
fyrsta skipti árið 1747 og síðan á hverju
ári meðan hann var forstjóri Brimar-
hólms. Árið, sem hann lét af embætti,
1756, fékk hann þó ekkert.
Ochsen, stiftamtmaður, var uppi
11660-1750 og hét fullu nafni Henrik
Ochsen. Hann var stiftamtmaður yfir
íslandi og Færeyjum 1730-1760. Um
hunn má fræðast dálítið í Sögu íslend-
inga, 6. bindi bls. 140 og 333. Ochsen
fær matargjöf frá félaginu á hverju ári
frá því það tók við verzluninni (1743)
og þar til hann dó (9. sept. 1750). Síð-
asta árið er hann eðlilega ekki á gjafa-
listanum, þar eð úthlutunin 17'50 virðist
ekki hafa verið tilbúinn fyrr en í októ-
berlok.
Þessi maður er í sérflokki hjá félag-
inu. Hann er einn af þeim örfáu, sem
fá úthlutað söltuðum sauðatungum.
Eftir það ár (1748) sem listinn nær yfir
var engum úthlutað slíku hnossgæti
nema viðkomandi hefði það til síns
ágætis að vera stiftamtmaður yfir ís-
landi. En það kom hinsvegar fyrir,
einu sinni, að maður sem átti að fá V*
úr tunnu saltaðar sauðatungur ásamt
fleiru, vildi ekki taka við skammlinum
sínum. Það var Frederik Vilhelm
Vedel, se1- var háttsettur maður innan
stjórnarinnar 1755 (Deputeret for
finanserne). Vildi þá félagið taka að
sér að gefa honum í soðið. Það skammt-
aði honum haustið 1756 1 tunnu af
þorski, 14 lísipund af öðrum fiskafurð-
um, 1 tunnu af kindakjöti og Vi úr tunnu
saitaðar sauðatungur. En Vedel vildi
ekki skammtiinn sinn. Á spássíunni
stendur: „ej modtaget", sem mætti
leg.gja út með: Ekki þegið.
Adtzler étatsráð hét Jens Adtzler og
var Depuleret for F'inanserne 1740-
1750 og var þannig áhrifamikill maður
um allt er snerti fjárhagsstjórn ríkisins.
Hann fær matarstyrk 1743-174S (incl.).
Badballe étatsráð hét Mikael Basballe
og var uppi 1687-1762. Hann varð 1722
Kommitteret í Rentukammerinu. Rentu-
kammerið var sambærilegt við fjár-
mála- og atvinnumálaráðuneytið. Árið
1746 hækkaði hann i tigninni og varð 3
Deputeret í Rentukammerinu og
Möntkommissær. Hann fær matarstyrk
í fyrsta sinn 1744 og síðan árlega til og
með 1754.
Erik Torm bjargaSi ungur kónginum úr
lífsháska og var að launum gerður lög-
reglustjóri. Hann var að sjálfsögðu á
gjafalista Hörmangarafélagsins.
Barchmann, jústisráð er Jakob
Barchmann, sem var kommitteret í
Rentukammerinu 1746 (eða 1742)-1760.
Hann fær matargjafir hvert einasta ár,
sem þeim er úthlutað, þ.e.a.s. öll árin,
scm félagið annaðist verzlunina, nema
síðasta árið.
Leth, jústisráð er Kristian Leth
kommitteret í Rentukammerinu 1734-
1759. Hann er jafnoki Barchmanns.
Hann fær líka matgjafir öll árin.
Heltzen, jústisráð, er Povl Heltzen,
kommitteret í Rentukammerinu frá
1741. Hann lét af störfum 1771. Hann
hlaut matgjafir öll árin nema þrjú, 1753,
1754, 1756.
Drejer, jústisráð, er Jens Paulsen
Drejer, sem var kommitteret í Rentu-
kammerinu frá 1734 til dauðadags 28.
jan. 1749. Hann feer matgjafir 1746,
1747, 1748.
Pauli jústisráð er Otto Georg Pauli,
uppi 1700-1780. Hann hafði um tíma
verið kommitteret í Rentukammerinu,
en verið settur á eftirlaun 1744. Hann
tók á ný við sínu gamla emb#tti 1746
(eða 1747). Hann hlýtux matiargjöf
í fyrsta skipti 1747 og síðan á hverj.u
ári meðan þeim var úthlutað.
Torm lögreglustjóri etatsráð er Erik
ensen Torm, var uppi 1684—1764. Hann
var mjög efnilegur unglingur, varð
stúident 1697, en komst ekki í gegnum
háskólann sökum fátæktar. Gerðist
hann þá (1710) sveirnn hjá konungi sín-
um Friðriki hinum Fjórða sem átti á
þessum árum í höggi við óvin sinn, kon-
ung handa við Eyrarsund, Karl hinn
Tólfta, er var kempa rnikil. Voru Svíar
og Danir enigir vinir á þessum árum.
Áttu þeir m.a. orustur saman suður á
Þýz-kalandi og fylgdi Torm þá konungi
sínum djarflega. Eftir það var hann með
konungi enn um hríð en hvarf síðan úr
þjónustu hans. Látum vér hann nú ein-
an um örlög sín um sinn, unz þau tíð-
indi verða á því herrans ári 1727, árið
áður en bruninn mikli geisaði í Árna-
safni, að Torm er dubhaður upp og
gerður að lífverði konungs. Þetta
reyndist hin gif turíkasta ráðstöfun.
Það kom í ljós tveimur árum síðar. Á
því ári, það var árið áður en Árni
Magnússon dó, heimsótti konungur
vopnasmiðju sína í Kaupmannahöfn
(Gjet'huset). Voru þar steyptar fallþyss-
ur o. fl. Er konungur birtist var verið
að steypa fjórar 36 punda fallbyssur.
Það tókst ékki betur en svo, að tvenn
mótin sprungu. Gerðist þá óvistlegt
þarna inni. Vonu eldglæringar og járna-
brot hvarvetna og fóru uni m«ð mikl-
um æsingi. Var konungi búin mikil
hætta og enn meiri fyrir þá sök, að ellin
var þegar tekin að eyða þreki hans.
(Konungurinn var fæddur þrem árum
fyrir dauða Hallgríms Péturssonar).
Það vildi honum þá til láns, að vinur
vor Tonm var nærstaddur eins og trú-
um og tryggum lífverði sæmdi, og tók
hann herra sinn traustum tökium og bar
hann út úr smiðjunni. Mátti segja, að
konungur hefði fengið þar volgar við-
tökur. Var haldið a>f stað hið bráðasta
heim í kóngsgarð og þangað náði kon-
un.gur illa til reika og berhöfðaður,
þ.e.a.s. parrúiklaus. Drottningin var úti
á hlaði til að taka á móti ástkærum
maka og bæði kveinaði og grét, er hún
sa hve hörmulega hann var útleikinn.
En hún hafði líka ríka ástæðu til að
sýna bónda sínum samúð, þvi að hjarta
hans var svo þrungið af ást til hennar,
Framhald á bls. 4
A tímurn Hörmangarafélagsins. Danskir aðalsmenn skemmta sér við garðshliðið á Friðriksbergi.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. obtóber 1®67