Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.1967, Blaðsíða 13

er sannleikurinr. það örugg-
asta. Hann setur manneskj-
una í raunsseja afstöðu til
raunveruleikans, og ekki sízt
til samferðarmanna hennar.
F ram til þessa höfum
vér haft í huga sannleikann
íklæddan orðum. En einnig
sjálf þekking sannleikans
hefir mikið siðferðilegt gildi.
Viljinn til að þrengja sér inn
í sannleikann kann að vera
mismunandi að styrkleika og
gerð, og þekkingarleit getur
ekki verið á sama hátt skylda
allra manna. Vísindamannin-
um er hún skulðbindnndi
lögmál, sem býður honum að
þrengja sér æ dýpra inn í
kunnáttu og innsýn. Þessi
skylda á ekki í jafn ríkum
mæli við um aðra. Vera má
að réttast sé að kveða svo
að orði að sannleiksþekk-
ingin sé sameiginlegt múl
alls mannkynsins, og að hver
og einn fái það verkefni
að opna sjálfan sig fyrir
svo miklu af sannleika,
sem honum er aðkvæm-
ur. Að láta það ógert að loka
sig úti frá sannleikanum, að
láta það ógert að víggirða
sjálfan sig í fordómum og
uppáhaldsblekkingum, er
þegar allmikið, og það er
grundvallarskilyrði fyrir
sannri innsýn. Svo langt nær
krafan til allra. En djúptæk
hæfni til rannsókna og
ástríðufull, linnulaus þrá
eftir nýrri þekkingu og nýj-
um skilningi, eru eiginleikar,
sem finnast aðeins meðal
fárra.
í sannleiksþekkingunni
gerir manneskjan að veru-
leika nokkuð af ákvörðun
sinni til að verða sönn mann-
eskja. Hér dregur hún álykt-
un af sérstöðu sinni meðal
allra lifandi vera, staðfestir
mennsku sína.
Þekking og innsýn gerir
manneskjuna frjálsa undan
fjötrum í viðjum náttúrunn-
ar, og er eitt af þýðingarmestu
einkennum þess að mann-
eskjan er andleg vera. Þar
sem manneskjan er sannleiks-
leitandi vera, gerir hún
sjálfa sig raunverulega sem
anda. Skuldbindingin við
sannleikann er þess vegna
þáttur í skuldbindingunni til
að vera manneskja í fyllsta
skilningi. Þetta þýðir þó ekki
að lærður rannsóknamaður sé
æðri vera en bóndinn á bak
við plóginn. Heldur eiga þeir
báðir, rannsóknamaðurinn og
bóndinn, aðild að sameigin-
legu málefni, sem tekur til
starfa beggja, bóndans og
rannsóknamannsins.
Skuldbindingin við sann-
leikann ber með sér hættuna
á að manni geti skjátlazt, og
tilsvarandi réttindi. Þekking-
arleið manneskjunnar liggur
ekki frá sannleika til sann-
leika í samfelldri sigurför,
heldur gegn um skekkjur, og
stöðugt nýjar prófanir á nið-
urstöðum, og leiðréttingar á
skekkjunum. Það er þess
vegna örlagaríkur misskiln-
ingur að takmarka beri
frjálsar hugsanir og rann-
sóknir til þess að komast hjá
mistökum. Hið gagnstæða er
hið rétta: Aðeins fyrir frjálsa
hugsun og rannsókn er útlit
fyrir að villur verði leiðrétt-
ar, ófullkomleikar yfirbug-
aðir og sannleikurinn færður
nær mönnunum. Ofbeldisað-
ferðir eða einhvers konar sið-
ræn nauðung gagnvart frjálsri
hugsun, eru ætíð af hinu illa.
Og sá sem harðast hamrar
á endanlegum sannindum og
viðurkenndum formúlum, er
ekki ávalt sá, sem stendur
sannleikanum næstur.
f skuldbindingunni gagn-
vart sannleikanum felst fús-
lcikinn til að sjá takmörkin
fyrir því, sem vér skiljum og
vitum, og ennfremur opinleik
inn andspænis þeim hliðum
ranuveruleikans, sem ekki
verður við fengizt með ná-
kvæmum — exact — rann-
sóknum. Einhliða viðmiðun
út frá þvi, sem verður talið
og mælt, getur ómögulega
gefið rétta heildarmynd af til-
verunni. Einnig list, siðferði
og trúarbrögð skírskota til
sannleiksviljar.s, og veita að-
gang af raunveruleikanum.
ímynduð alvizka er jafn óþol
andi sem skoplegt fyrirbæri.
Auðmýkt er hin rétta afstaða
til hins mikla og óþekkta,
sem er Sannleikurinn að baki
sannindunum.
E
n einnig inn á við,
að sjálfri sér, beinir sann-
leiksleitandi manneskja sjón-
um sínum. Að þekkja sjálfan
sig eins og maður er, horfast
í augu við sinn eigin raun-
veruleika, það er veigamikið,
en ekki neitt auðvelt siðferði-
legt viðfangsefni. Að ljúga að
sjálfum sér og um sjálfan sig,
er mjög algeng flóttaleið burt
frá sannleikanum. Einkum
eru það þá óheppilegir eigin-
leikar manns sjáifs, og rangir
verknaðir, sem menn þora
ekki að viðurkenna greini-
lega. Maður huggar sjálfan
sig með því að telja sig ekki
verri en hina, en hugsar
annars sem minnst um það
mál. Það er einnig algengt
að vöntun á sjálfsþekkingu
sýni sig í spurningunni um
til hvers maður sé hæfur,
hveru þýðingarmikill eða
þýðingarlítill maður sé. Göll-
uð sjálfsþekking í þessum
atriðum kann auðveldlega að
leiða til skorts á innra jafn-
vægi, og til mikillar við-
kvæmni fyrir öllu, sem sjálfs-
vitundina varðar. Sá sem
ekki þekkir sjálfan sig, getur
ekki heldur verið öruggur
gagnvart sjálfum sér, heldur
hrekst fram og aftur milli
ofmats og vanmats á sjálfum
sér.
Það er ekki óalgengt að
menn dylji sitt innra örygg-
isleysi með ytri tilburðum:
Ymist með hávaðasömu og
ofdjörfu fasi, áberandi lítil-
læti, íburðarmiklum virðu-
leika, merkilegum dapur-
leika eða afundnum tiktúrum.
Franski heimspekingurinn og
rithöfundurinn, Jean-Paul
Sartre, ræðir um það, sem
hann nefnir „la mauvaise
foi“, að vera í slæmri trú.
Með þvi á hann við að maður
geri sér eins konar mynstur
fyrir því hvernig vænta megi
að,,maður í minni stöðu“ eigi
að koma fram.
Maður þorir hvorki að
þekkja sjálfan sig, né vera
eðlilegur, en verður í staðinn
útgáfa eftir eir.s konar upp-
gerðar fyrirmynd — „typa“.
Þjónninn tekur upp fas, sem
talið er þjónsgerðinni eðli-
legt, presturinr. verður sér-
lega prestslegur, læknirinn
verður dæmigerð læknistýpa,
en ekki sú manneskja, sem
hann raunverulega er.
Ibsen talar um „lífslygina":
Þegar raunveruleikinn verð-
ur allt of óþægilegur, leggur
maður á flótta inn í blekking-
una, gerir mynd af sjálfum
sér, sem örvar sjálfsvitund-
ina að því marki, sem þarf
til að geta umborið sjálfan
sig.
Hér sem annars staðar á
það við að sannleikurinn er
það einfaldasta og öruggasta.
Þori maður að þekkja sann-
leikann um sjálfan sig —
einnig óþægilegar hliðar þess
sannleika — þá hefir maður
að minnsta kosti stað til að
standa á, og veit hverju gera
verður ráð fyrir. Allmargir
hafa með slíkri sjálfsprófun
fundið leiðina til kristindóms
ins, af því að hann gerir
mönnum kleift að varðveita
óskerta lífstrú, án þess að
grípa til blekkinga um sjálfa
sig.
að sama, sem á við
um afstöðuna til eigin per-
sónu, á einnig við um afstöff-
una til annarra manna.
Einnig þar er viljinn veik-
ur og getan oft lítil til
að gera sér sanna mynd
af raunveruleikanum. Ým-
ist gerum vér glansmynd-
ir af öðrum manneskjum,
eða hugsum oss þær sem
þorpara og banditta. Þeir
verða annað hvort alsvartir
eða alhvítir, ýmist eftir vorum
eigin hugmyndum, eða af-
stöðu þeirra til vor og þess,
sem vort er. Mörg hjónabönd
hafa beðið skipbrot af því að
maður ýkti ágæti hins elskaða
út frá eigin óskadraumamynd
— og þegar það síðar kom í
ljós að hann eða hún var
venjuleg manneskja, með
sinn skerf af mannlegum
göllum og ófullkomleika —
lét maður vonbrigðin af-
skræma myndina í öfuga átt,
og þar með ranghverfðist
allt. Hvorttveggja kemur
upp um lélegt samband við
ranuveruleikann, og það
hefnir sín. Bezt er að líta
samferðamenn sína eins og
þeir eru, og viðurkenna þá
sem slíka, og finna þar með
grundvöll aff trausti og góffu
sambandi viff þá. f því felst
ekki það sama sem að vér
skulum ógert láta að „elska
þá fram á við“ til þess, sem
er æðra og betra. En það er
grundvöllurinn aff elska mann
eskjurnar eins og þær eru.
Sá sem ekki elskar manneskj-
ur með göllum þeirra og
veikleika, mun tæplega
nokkru sinni koma sér að því
að elska þær, — og sjálfur
mun hann ef til vill aldrei
elskaður verða, út frá regl-
unni, að maður muni mældur
verða með því sama máli,
sem maður mælir aðra með.
Sannleikur skapar öryggi,
öryggi skapar traust, og af
traustinu vex upp það bezta
sem er að finna meðal manna.
Inga Þórarinsdóttir,
eiginkona Ólafs
Eyjólfssonar, bókara
Það getur varla heitið að farið sé að bregða birtu, þó að liðið sé
á kvöld, og það sér vítt yfir borgina út um stofugluggann hjá Olafi
Eyjólfssyni bókara og Ingu Þórarinsdóttur, konu hans, að Laugalæk 1.
Dæturnar, Kristín, sem er að verða 10 ára og Rósa 8 ára, eru komnar
í háttinn.
— Þær vilja allt til vinna að vakna nógu snemma til þess að komast
í Laugarnar á morgnana, segir Inga, en þá verða þær líka að vera
árrisular, því að sundnámskeiðin byrja klukkan hálf tíu.
— Uppáhaldsmatur mannsins míns er satt að segja hamborgarhrygg-
ur, en það gefur varla tilefni til sérstakrar uppskriftar að steikja hrygg
í ofni. Þó má taka það fram, að til þess að uppáhaldsmaturinn sé full-
kominn verður hann að fá ofnsteiktar kartöflur með. Þá eru fremur
stórar og góðar kartöflur burstaðar og þvegnar mjög vel, strá'ð yfir
þær salti og þær steiktar í ofninum um leið og kjötið.
Einhver vinsælasti eftirmaturinn, sem hér er á borðum, er
BLABERJABÚÐINGUR,
150 g hrísgrjón
1 pk bláberja„kompott“
1 peli rjómi
Hrísgrjónin eru soðin í vatni, þar til þau eru orðin meyr. Þá er
vatninu hellt af og þau látin kólna. Helmingurinn af grjónunum er
látinn í skál, síðan er bláberjamaukið breitt yfir. Rjóminn er þeytt-
ur og blandað saman við það sem eftir er af hrísgrjónunum, ásamt 1—2
matskeiðum af sykri. Þetta er síðan látið ofan á maukið í skálinni.
Það er ekki úr vegi, fyrst fari’ð er að tala um mataruppskriftir að
láta fljóta með eina uppskrift, sem er ákaflega þægilegt að grípa til,
ef maður á t. d. afgang af soðnu saltkjöti, þó að sjálfsagt megi líka
nota annars konar kjöt.
Löguð er kartöflumús á venjulegan hátt úr ca. 1/2 kg af kartöflum.
1 stór laukur er brytjaður smátt og látinn út í. Kryddað með salti og
pipar. Þá er smátt skornu kjötinu blandað saman við.
17. september 1967
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13