Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1967, Blaðsíða 8

* eir þaöttir, sem móta framþróom manns-
ins, eru þ.rír, veðrátta, framieiðisla matvsela og
mannfjöldi. Þessir þrír þættir móta alla sögu
mannanna frá upphafi, og svo það einkenini
manna, að þeir eru félagsverur, geta ekki lifað
algjörlega einir. Þeir eru tengdir hver öðrum
af eðhslægri nauðsyn.
Jörðin er ein minnsta reikistjarnan og næst sólu.
Það yrði mjög erfitt að greina lífið, sem bserist á jörð-
inni, frá öðrum stjörnum; magn þess og þungi miðað
við stærð og þunga jarðar er örsmár, ef til vill einn
billjónasti af þunga jarðarinnar. Þetta líf er mjög
viðkvæmt fyrir utanaðkomandi áhrifum, svo að
smávegis geimslys myndi þurrka það út á andar-
taki. Lífið er eitt einkenni þessarar jarðar; hér
hefur verið einhver lífsmynd lengst af sögu jarðar-
innar. Maðurinn er einn hluti þessa lífs. Það er talið
að líf hafi átt sér stað hér á jörðu fyrir um það bil
450 milljónum ára, beinlausir fiskar syntu um höfin
fyrir 400 milljónum ára, flugur sveimuðu um fyrir
225 milljónum ára, engisprettur fyrir 215 milljónum,
fuglar fyrir 140 milljónum, og maðurinn hefur lík-
lega að baki sér fimmhundruð þúsund ára sögu. Hann
kemur fram, þegar margar aðrar tegundir voru út-
dauðar og þegar allar þær tegundir dýra, sem nú
eru við lýði, höfðu byggt jörðina í óratíma.
í árþúsundir lifði maðurinn á svipaðan hátt og
dýrin. iHann reyndi að halda við lífinu með því
að veiða, fiska, tína ávexti og rætur og éta aðra
menn. í gömlu súmersku handriti stendur: „Þegar
mannkynið birtist á jörðinni, þekkti það hvorki brauð
né klæði. Maðurinn skreið um á fjórum fótum, át
gras og drakk vatnið úr lækjum og vötnum“. Með
árþúsundunum tekur þetta ástand mannsins nokkr-
um breytingum, 'hann tekur að nota steina og móta
þá sér til hægðarauka, til þess að geta betur stundað
það starf, sem hann lifði af, veiðiskapinn; hann
tekur einnig að notast við frumstæð samgöngutæki
á vatni, trjábúta, sem eru smávegis aðlagaðir notkun
mannsins á þeim. Smátt og smátt verða þessi fá-
breyttu tæki ofurlítið þægilegri í meðförum, en hann
lifði eftir sem áður á veiðum og söfnun jurta og skel-
aýra. Sé markaður sá tími, sem maðurinn hefur
lifað á öðru en veiðum, er það ekki nema einn af
hundraði þess tíma, sem hann hefur lifað.
Það er örstutt síðan, sé borið saman við allan
þann langa tíma sem maðurinn hefur búið á jörðinni,
að mannkynið tók að stunda jarðrækt og skepnuhald
eða landbúnað. Þá verður bylting í sögu mannkyns-
ins. Hvar þetta hefur gerzt, vita menn ekki nákvæm-
lega, og um nákvæma tímasetningu er ekki heldur að
ræða.
Siglaugur Brynleifsson
tók saman — Fyrri grein
I Palestinu hafa verið grafnar upp rústir hjá
Jeríkó, leifar þorps þar sem menn hafa stundað land-
búnað fyrir um það bil níu þúsund árum, eða um
7000 fyrir Krists burð. Þarna hafa einnig fundizt
leifar frá steinöld, sem hafa mælzt um &00 árum
eldri. Af þessu má draga þá ályktun að um 8000 fyrir
Krist hafi menn tekið að stunda landbúnað á þessum
slóðum. Einnig hafa fundizt svipaðar mannvistar-
• leifar í Kúrdistan, íran og frak. Sumt bendir til
þess að leifarnar þar séu jafnvel eldri en þær hjá
Jeríkó. Belt-hellirinn liggur við strendur Kaspíahafs-
ins í fran; í þessum helli hafa fundizt minjar, sem
benda til þess að þar hafi hafzt við veiðiþjóð um
6600 f. Kr., en um 5800 f. Kr. byggði fólk þennan
helli, sem hélt bæði geitur og sauðfé. Um 5300 voru
íbúar hellisins teknir að gera leirker, rækta korn,
halda svín og skömmu síðar nautpening.
Flest bendir til þess, að búnaðarbyltingin hafi orðið
á þessu svæði frá Palestínu og að Kaspíahafi á átt-
unda til sjötta árþúsundi fyrir Krist.
í Ameríku hafa fundizt leifar, sem benda til þess-
arar atvinnubyltingar frá fjórða til þriðja árþúsunds.
í Perú, Mexíkó og víðar hafa fundizt leifar, sem voita
þetta. Hvort íbúar þessa svæðis hafa staðið einir að
þessari uppgötvun, þ. e. ræktun nytjajurta og dýra-
tamningu, eða hér hafi komið til innflutt þjóð, um
það er engin vitneskja ennþá fyrir hendi.
Það er talið vitað, að atvinnubyltingin breiddist
austur á bóginn frá svæðinu Palestína—fran. Slóð-
ina má rekja. í Kína verður þessi bylting um 5000
f. Kr. Hafði hin nýja þekking borizt þangað, eða
var hún þar uppkomin? Um þetta vita menn ekkert.
í Suðaustpr-Asíu gegnir sama máli.
Uppkoma landbúnaðar, sem fylgir föst búseta og
menning, er nú talin hefjast í Litlu-Asíu; þó er þetta
ekki fyllilega sannað. En það er vitað, að nokkrir
þjóðflokkar í Litlu-Asíu stunduðu jarðrækt og héldu
húsdýr um 7000 f. Kr. Það getur verið að þetta
fyrirkomulag búskapar hafi verið fyrir hendi annars
staðar. En um þetta leyti býr meginhluti mannkyns-
ins við veiðimennsku, er á veiði- og safnarastiginu.
Frá Litlu-Asíu má rekja útbreiðslu þessara búskapar-
hátta eða atvinnubyltingar til Evrópu og Afríku.
Á Egyptalandi hafa fundizt korngeymslur við Fay-
um-vatnið frá því um 4500 f. Kr. Þaðan breiðist þekk-
ingin á kornrækt upp Nílardalinn til Súdan um 3500
f. Kr. og til Kenýa um 3000 f. Kr.
A. tvinnubyltingin breiðist til Evrópu meðfram
Miðjarðarhafi að norðan og upp með Dóná. Milli
a
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
2. júlí 1067