Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Blaðsíða 8

Og svo byrjaði ég að afhenda vör-
wt í búðinni hjá föðurbróður mínum
Pétri Hanssyni, Hverfisgötu 71. Verzl-
lunina kallaði hann „Ásibyrgi“, það er
stórt orð en búðin var lítil, með smá-
bompu á bak við, en vörugeymsla var
í kjallara undir aðalhúsinu. Kaup mitt
var 30 krónur í peningum á mánuði, og
-svo fékk ég frítt fæði og húsnæði.
IÞetta þótti þá giott, Thomsen borgaði
engum búðarmanni meira en 25 krónur
á mánuði, sagði að það þýddi ekki að
borga þeim meira, þeir stselu samt.
Fátæktin í Reykjavík var þá mlkil,
ekki sízt í Skuggahverfinu. Dugmestu
verkamennirnir, sem mesta vinnu höfðu,
fengu 15 krónur á viku fyrir 60 tima
vinnu. En þeir, sem höfðu óstöðuga
hlaupavinnu, sultu. Nauðsynjavara var
þá tiltölulega dýr miðað við kaupið,
nema helzt fiskur, kjöt og smjör. Mjólk
sást varla, enda of dýr fyrir fátækl-
inga. iHúsaleiga var 10 krónur á mánuði
fyrir tvö herbergi og eldhús. Kaaber,
síðar bankastjóri, borgaði þá 25 krónur
á mánuði fyrir stóra hæð, 4 eða 5 her-
ibergi og eldhús. Hann var einn af
höfðingjunum, grósseri í augum verka-
manna. Einn vinur minn að norðan
leigði þá uppi á loftinu hjá Ámunda
Arnasyni fyrir 7 krónur. Hann vann
hjá Frederiksen, timbur- og kolakaup-
manni, við kolakeyrslu. Vinnutíminn
var frá 6 á morgnana og svo lengi sem
þurfti á kvöldin. Mánaðarkaupið var 55
krónur, sem honum þótti ágætt.
mr að var því engin furða þó vöru-
kaup fólksins væru smá, þetta frá 5
aurum til krónu, stórkaup 10 krónur.
Ég var á ferli allgn daginn frá 8 á
morgnana og til 10—12 á kvöldin, svo
lengi sem von var um einn fimmeyring.
Vörulán voru miikil, það var ekki
hægt að neita hungruðum, allslausum
manni, sem grátandi bað um hjálp
handa hungraðri konu og börnum. Ef
eitthvað bar út af, veikindi eða at-
vinnuleysi, var það tapað, menn vildu
borga en gátu ekki. Og álagning mat-
vörukaupmanna þá var lítil, og hefir
oftast verið. Álagning á 10 punda sykur-
topp var 25 aurar ef hann seldist heill,
en ekkert ef þurfti að brytja hann nið-
ur, nema svíkja viktina.
Mér fannst það því ofrausn hjá föður-
bróður, þegar Einar Gunnarsson, rit-
stjóri Vísis, fékk hjá honum stóra aug-
lýsingu, sem kostaði 5 krónur. Einar
kom sjálfur og skrifaði auglýsinguna, og
teiknaði forlátamynd af sykurtoppi. Það
jók söluna, en það þurfti ágóðann af
20 sykurtoppum til að borga auglýsing-
iuna.
Strákarnir í Skuggahverfinu ætluðu
að gera aðsúg að mér í byrjun, héldu
að ég væri einhver sveitamaður. En ég
sneri á þá, og eftir það voru þeir alda-
vinir mínir og trúnaðarmenn. Þeir voru
betri en nokkurt fréttablað, og eigin-
lega voru þeir það, sem nú er kallað
spæjarar, jafnvel velmetnir njósnarar.
Þeir voru margir ágæt efni í kvik-
myndahetjur. Stebbi í Kaupangi var
herforinginn, hann var ærslagjarn, á-
ræðinn og félagslyndur, gaf peninga og
sælgæti sínum ágætu stríðsmönnum, ef
hann-átti nokkuð. Sannur jafnaðarmað-
ur, þó hann yrði sjálfstæðishetja eins
og undirritaður.
ar á var mikill hávaði í pólitíkinni,
og verkamennirnir höfðu sinar skoðan-
ir, töldu sinn flokk beztan. Fáir höfðu
þ>ó þor og uppburði til að prédika; þó
var einn, sem aldrei var myrkur í máli.
Það var Guðjón Sigurðsson, borinm til
að vera höfðingi og stjórna, en rétt
komst af, þrátt fyrir dug og þrek. Hann
gaf ef hann hafði nokkuð, þoldi ekki að
sjá eymd, átaldi harðrétti og ódreng-
skap. Aldrei fór hann í Dagsbrún, þó
var hann einlægur verkalýðssinni. Og
engan hefi ég heyrt tafca svari Dags-
brúnar betur, er samtökin voru baktöl-
AF CÖMLUM BLÖÐUM - EFTIR HANNES JÓNSSON
Svolítil tóbakslykt af
kaffinu
uð og á Dagsbrún hallað. Guðjón var
gáfumaður, sem las mikið og skildi vel
lesturinn, en hann varð oft að neita sér
um bókakaup vegna féleysis. Hann
sagði mér það, en kvartaði aldrei.
Ásbjörn gamli vann hjá Kolaverzlun
Björns Guðmundssonar. Vanalega fór
lítið fyrir honum, sást varla nema kol-
ugur upp fyrir höfuð. Nema á föstudög-
um, er fundur var í félaginu hans, þá
var Ásbjörn hreinn. Hann sat á löngum,
hörðum fundum, hlustaði á umræðurn-
ar og sagði ekki orð, alltaf jafn spennt-
ur. En ef enginn var í búðinni á heim-
leið kom hann oft inn til mín og hélt
yfir mér ræður, sem hver skörungur og
spekingur hefði verið fullsæmdur af.
Það var einhver minniimáttarkennd í Ás
birni. Hann lagði allt sitt þrek, metnað
og stolt í að mennta Jón son sinn. Það
bar ríkulegan ávöxt.
Magnús Guðnason bjó í húsinu á móti
búðinni. Hann var einn þeirra, sem sóttu
vel fundi, en talaði þar aldrei. En hann
hélt mergjaðar ræður yfir mér, og eitt
sinn datt mér í hug að hleypa honura
upp, fór að andmæla félagi hans og
pólitískum skoðunum. „Þú ert sálar-
laust kvikindi, Hannes", sagði Magnús
bálvondur, og steytti hnefann að mér.
Svo urðum við aldavinir aftur. Magnús
var istoltur af börnum sdnum, og mátti
vera það.
Steini Bollagarða var alltaf í góðu
skapi, hann skopaðist að öUu og var
einstaklega orðheppinn. Og svo var það
frændi minn, Sigurður á Byggðarenda.
Þau voru systkinabörn, mamma og hann,
og Sigurður ólst upp hjá afa mínum.
Hann varð rúmlega níræður, alltaf
sama góðmennið og bjartsýnismaður-
inn, allt var mest hjá honum og heim-
urinn góður og guðdómlegur. Sií-kir
menn eru á góðri leið, sem gleðjast og
gleðja aðra, þó heimurinn álíti þá hálf-
gerð börn og skýjaglópa.
Það var ömurlegt að sjá fullorðna
karlmenn hníga niður örmagna af
hungri og þreytu, með 160 punda salt-
eða kolapoka á bakinu. En að sjá konur
ekfcert betur á sig komnar, var grát-
legt. Hvorttveggja sá ég. >ó byrði kvenn
anna væri helmingi léttari, var kaup
þeirra helmingi minna. Og svo sá ég
konur og menn, gömul og útslitin, sem
bjuggu í kjallarahTeysum, blædd aum-
um ræflium og tötrum. í sporunum sásb
íblóðið, sem þau spýttu. Ungt fólk, sem
missti heilsuna, var ekkert betur farið,
enga hjálp að fá. Þjóðin hefir verið
fljót að gleyma, nú lifa flestir eins og
flottræflar, rétt eins og eymdin geti
efcki komið aftur.
„Kónigsþrælar íslenzfcir aldr-eigi Vorum,
enn síður skrílþrælar lyndi með tvenn.“
essar ljóðlínur viðhafði Klem-
enz Jónsson í ræðu, sem hann flutti við
afhjúpun minnisvarða Kristjáns IX.
Klemenz var víst stirðlyndur, og ekfci
við allþýðuskap. En hann var mann-
þekkjari, sem skildi eðli og upplag ætt-
B'tofnsi-n-s, vissi að valdboð og ofstjórn
á ekki við íslendinga, en með góðu er
íhægt að fá þá til að gera aLLt sem
sæmilegt er. Sem þjóð erum við góð og
göfug, enginn fslendingur er til, sem
ekki er að einhverju góður. Og við er-
um fljót að læra meðferð vél-a og tæ-kja,
fljót að skilja framfarir og nýjungar.
En í fjármálum eru fiestir ógnarleg
börn.
„Jæja, nú erum við búnir að gera
skræk“, sagði Guðmundur gamli Jóns-
son, er hann kom inn í búðina, beint
af Dagsbrúnarfundinum, sem samþykkti
fyrsta alvöru-verkfallið. Og verkf-allið
vannst eins og skot, kaupið hækkað í
35 aura og eftirvinna viðurkennd. Kaup-
ið var nú sæmilegt, ef vinna hefði verið
nóg. Guðmundur var bjargálna, átti
húsið skuldlaust og einhverja auraj.
Hann hafði taugariðu, hristist og skalf,
góðiur vinur minn. Áður voru viður-
nefni hans ýmist „Ólsen“ eða „krúkk“.
V ið seldum mikið af tóbaki í búð-
inni, aðallega neftóba-k, sem vair mælt
í málum, 10 og 25 aura. Það kom varla
fyrir, að heill rjólbiti væri keyptur, en
Framhald á bls. 13
„I»að var ömurlegt að sjá fullorðna karlmenn liníga niður ör-
magna af hungri og þreytu með 160 punda salt- eða kolapoka
á bakinu.“
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
25. júní 1967