Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Blaðsíða 3

MQSJE OAJAN
Það er álit manna, að sigur ísra-
elsmanna í nýlokinni styrjöld þeirra
við Arabaríkin fyrir botni Miðjarð-
arhafs sé kannski fyrst og fremst
að þakka frábærri herstjórn og her-
kænsku Mosje Dajans, varnar-
málaráðherra. Eftir styrjöldina við
Araba árið 1956 skrifaði Dajan bók,
sem nefnist „Dagbók um Sinaí-
styrjöldina“. í þeirri bók greinir
hann frá hernaðaraðferðum ísraels-
manna árið 1956, þar sem aðal-
áherzlan er lögð á skyndiárásir og
linnulausa sókn. „Það á ekki að
gefa óvinunum tíma til að endur-
skipuleggja varnir sínar eftir hverja
árás, og það á ekki að gera hlé
á bardögum“, skrifar hann. Dajan
stjórnaði sókn ísraelsmanna á Si-
naíeyðimörkinni á alveg sömu for-
sendum í þetta sinn, en menn velta
nú fyrir sér, hvort Nasser hafi
látið undir höfuð leggjast að lesa
bókina; að minnsta kosti féll hann
nú á sama bragði og fyrir ellefu
árum, þrátt fyrir aukinn liðsstyrk
og bættan vopnabúnað.
F oreldrar Dajans fluttust frá
Rússlandi og settust að á fyrsta sam-
yrkjubúi Gyðinga, sem stofnað var í
Palestínu. Þar fæddist Mosje Dajan
þann 20. maí árið 1915. Þegar hann
var sjö ára að aldni fluttist fjölskyld-
an í annað samyrkjubú, sem var frá-
brugðið því fyrra að því leyti, að
bændurnir áttu landið sjálfir. Þeir sem
fyrstir stofnuðu samyrkjubúin, höfðu
keypt landið af Tyrkjum; hins vegar
hafði Þjóðabandalagið falið Bretum að
ráðstafa Palestínu; á loforð þeirra var
hins vegar valt að treysta; þeir gerðu
ýmist að ráðstafa landinu til Araba eða
Gyðinga. Það var ekki fyrr en árið
1947, að landinu var endanlega skipt
milli þessara tveggja þjóðflokka og þá
fyrir atbeina Sameinuðu þjóðanna,
Rættist þá aldagamall draumur Gyð-
inga og var ísraelsríki formlega stofn-
að 14. maí árið 1948. Aðdragandinn var
því nokkuð langur orðinn og beindist
barátta Gyðinga á þessum árum bæði
gegn Bretum og Aröbum. Neðanjarðar-
hreyfingin, Hagana.h, beindist aðallega
gegn Bretum, og í þeirri baráttu tók
Dajan þátt. Árið 1939 var hann tek-
inn til fanga af Bretum og dæmdur
í fangelsi. Tveim árum síðar leystu
Bretar hann úr haldi til þess að hann
gæti gengið í herdeild Gyðinga, sem
barðist í heimsstyrjöldinni síðari með
Ástralíumönnum í Sýrlandi, þar sem
Vichystjórnin franska réð að nafninu
til. í þeir-ri styrjöld særðist Dajan á
vinstra auga og hefur síðan gengið með
svarta hlíf fyrir auganu. Ekki lét Dajan
skerðingu sjónar aftra sér frá áfram-
haldandi þátttöku í hernaði; að heims-
styrjöldinni lokinni hóf hann á ný að
berjast með Haganah-hreyfingunni og
var orðinn leiðtogi hennar árið 1948. I
fyrstu styrjöld ísra-elsmanna við Araba
árið 1949 stjórnaði hann herdeildum
Gyðinga við Jerúsalemborg; árið 1953
var hann gerður að yfirhershöfðingja
og var yfirmaður alls hers fsraelsmanna,
er þeir sigruðu Araba árið 1956.
A.ri síðar eða árið 1957 hætti hann
ðllum afskiptum af hernaði og tók
að gefa sig að stjórnmálum. Hann va-rð
landbúnaðarráðherra í stjórn Ben-Gurí-
ons og sýndi sams konar hörku í ráð-
herraembættinu og hann hafði áður
sýnt í hernaði. Þrátt fy-rir mikla and-
stöðu tókst honum að koma því til leið-
ar, að hin gríðarstóru mjólkursamlög
voru lögð niður, þar eð hann taldi þau
of þungan fjárhagslegan bagga á rík-
inu. Margt benti til, að Ben-Guríon
hefði augastað á honum sem eftirmanni
sínum í forsætisráðherrastóli, en þegar
Ben-Guríon sagði sig úr stjórnarflokkn-
um, Mapaiflokknum, og sagði þá jafn-
framt af sér forsætisráðherraembætti,
fylgdi Dajan honum að máli, sagði af
sér embætti landbúnaðarráðherra og
sat eftir það á þingi fyrir hinn ný-
stofnaða flokk Ben-Guríons, Rafiflokk-
inn.
I sraelsþjóðin gleymdi ekki af-
rekum Dajans í styrjöldinni 1956, og
þegar Arabar tóku áð vígbúast og sýnt
þótti, að til hildarleiks drægi á ný
nú fyrir skömmu, lét Esjkol, forsætis-
ráðherra, undan þjóðarvilja og skipaði
Dajan landvarnarmálaráðher-ra. Dajan
dregur enga dul á það, að Esjkol hafi
veitt sér embættið nauðugur. í blaða-
viðtali segir hann, að stjórnin hafi fyrst
boðið sér varaforsætisráðherraembætti
og að auki stöðu hernaðarráðunauts
stjórnarinnar. Þessu hafnaði Dajan;
fengi hann ekki embætti varnarmála-
ráðherra, kysi hann heldur, að stjórn-
in fengi sér í hendur yfirstjórn her-
sveitanna í Negev, sem berjast mundu
við Egypta, ef til styrjaldar kæmi, því
að „ég þekki Egypta og veit hvernig á
að berjast við þá“, sagði hann. Á þetta
ætlaði Esjkol að fallast og fór þess á
leit, að Jígal Allon, atvinnumálaráð-
herra, yrði gerð.ur að varnarmálaráð-
herra. Plokksráð hans hafnaði þessum
tilmælum og krafðist þess, að Dajan
yrðu fengin varnarmálin í hendur, og
varð þá Esjkol að lúta í lægra haldi.
Dajan tók þá til óspiltra mála; í tvær
vikur ferðaðist hann um landið og
kynnti sér herstyrk ísraelsmanna, talaði
við herforingja og íbúa samy.rkjubúa
á landamærunum, til þess að kynna
sér hvers þeir væru megnugir, ef til
átaka kæmi. Að þessum tveim vikum
liðnum sagðist Dajan hafa getað gert
sér þess fulla grein, hvernig yfirvof-
andi styrjöld skyldi háð. Sagt er, að
Dajan hafi skjátlazt aðeins í einu at-
riði: fsraelsmenn hafi tekið Sjarm el
Sjeikh fyrr en jafnvel hann sjálfur
bjóst við.
Dajan lagði svo mikið kapp á
vígbúnaðinn, að hann hafði ekki gefið
sér tíma til að sverja embættiseið sinn
sem ráðherra, þegar styrjöldin hófst.
Nokkuð var liðið á fyrsta dag styrjald-
arinnar, þegar hann ók til þinghúss
ísraelsmanna í Jerúsalem. Þá hafði ver-
ið gef-ið loftvarnarmerki, því að bar-
daginn um arabíska borgarhluta Jerú-
salems var þá hafinn; þingmenn voru
allir í loftvarnarbyrgi þinghússins, þeg-
a-r Dajan bar að, og sungu þar ísraelska
þjóðsönginn. Sagt er, að jafnvel póli-
tískir andstæðingar Dajans ha-fi fagn-
að honum með tá-rin í augunum. Og þeg-
ar öll Jerúsalemsborg var komin í
hendur ísraelsmanna, fór Dajan að
Grátmúrnum eins og allir Gyðingar, er
vettlingi gátu valdið. Þar skrifaði hann
bæn sína á pappírsmiða, sem hann
lét milli steina í múrnum. Bænin hljóð-
aði svo: Megd friður ríkja í öllu landi
ísraels.
Almennt er álitið, að embætti land-
varnarmálaráðherra, sem Dajan féll í
skaut með svo skjótum og óvæntum
hætti, sé upphaf að nýjum stjórnmála-
ferli. Því er samt spáð, að fljótlega
muni koma til árekstra milli hans og
Esjkols' á stjórnmálasviðinu; eitt fyrsta
verkefni stjórnarinnar er að ákvarða,
hvað gera skuli við landvinningana úr
nýlokinni styrjöld. Eitt er víst, að sá,
sem býður Dajan byrgin, er ekki
öfundsverður um þessar mundir, því að
maðurinn með svörtu augnhlífina, sá
sem leiddi þjóð sína til sigurs í styrj-
öld sem átti að gereyða henni, er nú
hetja þjóðar sinnar og nýtur auk þess
virðingar og aðdáunar víða um heim.
Hernaðarsérfræðingar vestrænu stór-
veldanna keppast um að lofa herkænsku
hans og herstjórn. Amerískir Gyðingar
komu þeirri gamansögu á kreik fyrir
skömmu, að Johnson, Bandaríkjaforseti,
hafi sent Westmoreland, hershöfðingja
í Vietnam, svarta augnhlíf.
Sjálfur vill Dajan engu spá um fram-
tíðina. „Höfuðmarkmið okkar núna er
að semja frið við Araba“, segir hann,
„þangað til því marki er náð, er allt
annað aukaatriði". íslendingar áttu þess
kost fyrir skömmu að sjá Dajan í
fréttatíma sjónvarpsins. Þar fór hann
ekki dult með þá kröfu sína, að Arabar
settust að samningsborði og ræddu mál-
efnin eins og menn.
Þegar hann kom í þingið til að sverja eiðinn og taka
tormlega við embœtti varnarmálaráðherra Ísraelsríkis,
táruðust jafnvel gamlir andstœðingar. Ettir frœki-
legan sigur er Mosje Dajan þjóðsagnapersóna
í lifanda lífi.
fi
25. júni 1967
LESBOK MORGUNBLAÐSINS