Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1966, Blaðsíða 15

SÍðan þeir komu fyrst út 1666, og einn
ai sálmum hans hefir verið sunginn við
nálega hverja útför í landinu í meir
en tvær aldir.
IVIeð endurvakningu íslenzks
skáldskapar í byrjun nítjándu aldar,
vei ður klofning skáldanna í sérstaka
fiokka á ný greinilegri. Flest hinna
kunnustu heyra til menntuðu stéttinni,
en þó eru líka alveg eins athyglisverð
nöfn á meðal hinna, sem voru skáld að
eðlisfari og ortu ævilangt í nánari
tengslum við líf almennings, menn eins
og Hjálmar Jónsson, Sigurður Breið-
fjörð og Páll Ólafsson, er hver um sig
táknar sérstaka grein og hver um sig
sér skáldskapinn og lífið af sínum eigin
sjónarhóL Verk hvers þeirra er með
ágætum, stundum án nokkurra lýta,
þegar miðað er við þeirra eigin svið,
en verk Sigurðar Breiðfjörðs krefjast
þess, að þeirra sé sérstaklega getið, sök-
um stöðu hans milli hins gamla og hins
nýja. Hann er fæddur 17&8 og alinn upp
við fátækt og litla uppfræðslu. Hann
hafði þegar kveðið ekki færri en
seytján rímnaflokka er hann fór til
Grænlands 1831, til þess að starfa þar
sem beykir við konungsverzlunina.
Hann var þar, og þoldi margskonar erf-
iðleika og mannraunir, þegar hann
orti tvítugan rímnaflokk út af danskri
þýðingu skáldsögunnar Numa Pompil-
ius eftir Florian, en þær rímur, Núma-
rimur, eru af öllum viðurkenndar sem
kóróna þessarar skáldskapargreinar. —
Yfirburðir þeirra liggja ekki aðeins í
rímunum sjálfum, heldur jafnvél ennþá
fremur í mansöngvunum, og í sumum
þeirra er það að finna, sem er á meðal
hins bezta í ljóðum þessa skálds. í>ó
að Sigurður svaraði einarðlega árás
þeirri, er Jónas Hallgrimsson gerði á
rímurnar og hann sjálfan sem fulltrúa
þeirra, var hann betra skáld en sVö, að
honum dyldust ágallar þeirrar skáld-
skapargreinar eins og hún hafði verið
tíðkuð. Hann telur að talsvert þurfi til
þess að mega að réttu lagi nefnast skáld.
Hann kemst þannig að orði:
Nafnið það menn naumast vinna kunna
fyrir það að ríma rétt
sem regla verður fyrir sett.
Hinn er skáld, sem skapar, fæðir, málar
myndir þær í þanka sér
sem þekktum aldrei forðum vér,
bann sem sér með hvössu sjónar báli
hulda gegnum hugi manns
og háa fræði skaparans.
Hann á allan heiminn til forráða,
býr á himni, hauðri og sjó,
en hæli ekkert festir þó.
Nokkru síðar í sama mansöng segir
liann ennfremur:
Enginn má ske er né verið hefir
móðurjörðu okkar á
aðalskáld sem nefna má.
Fel eg mig í flokki rímaranna,
því ætíð get eg eins og þeir
arnar saman hnoðað leir.
ví fór fjarri að erindi þessi, ort
1833, yrðu líksöngur rímnanna. Það var
ekki bara að þær héldu áfram að
blómgast samhliða hinum nýju ljóðum,
heldur kom nálega þrjátíu árum síðar
annað snilldarverkið, eftir nítján ára
ungling. Þetta var ríma af Hjálmari og
Ingibjörgu (eða Hjálmarskviða, eins og
fólkið nefndi hana) eftir Sigurð
B]arnason, norðlenzkt skáld, er drukkn-
aði fimm árum síðar (1865), er hann
hafði fjóra um tvítugt. Ríma þessi er
232 erindi undir hringhendum hætti, og
um hana segir sá maður (f. 1887), er
síðastur hefir gefið hana út:
„Ég veit ekki til að þjóðin hafi
nokkru sinni fengið slíkar mætur á
nokkurri einstakri rímu .... A síðasta
þriðjungi nítjándu aldar var áreiðan-
lega ekkert jafnoft og jafnalmennt
kveðið sem þessi ríma, og margt hefði
ég heldur viljað láta skipa mér á upp-
vaxtarárum mínum en að finna þann
man \, til vits og ára kominn, sem ekki
kunni meira eða minna úr Hjálmars-
kviðu, og fjöldamargir kunnu rímuna
fré upphafi til enda“.
Annar rímnaflokkur sama skálds
(Áns rímur bogsveigis), ortur tveim ár-
um síðar (1862), átti það fyrir sér að
eignast merkilega sögu. Ekki er vitað
að neitt handrit af þeim rímum hafi
geymzt, en yngri bróðir höfundárins
lærði þær utanbókar þegar hann var
fimmtán ára gamall, og skrifaði þá upp
fyrst línu hvers erindis. Fimmtíu-og-
fimm árum síðar, er hann hafði lengst
af átt heima í Kanada, þuldi hann fyrir
skrifara allan flokkinn, fjögur þúsund
braglínur, og hafði þá ekki í þrjátíu
ár rifjað upp fyrir sér rímurnar. Eftir
þessari uppskrift voru þær svo prent-
aðar í Winnipeg 1919. Er þetta merki-
legt dæmi, ekki aðeins í sögu íslenzks
skáldskapar, heldur og að því er varðar
aðrar greinar bókmennta, því það hefir
mjög verið dregið í efa af sumum
fræðimönnum nú á dögum að slíkt
feiknaminni væri mögulegt.
Að því er varðar sögu íslenzks
skáldskapar í heild sinni, má vekja á
því athygli, að svið hans ér í þrennum
skilningi harla markvert. í fyrsta lagi
sökum formsins, sem nær allt frá hin-
um fábrotnustu háttum stuðlaðra ljóða
upp í dýrustu hætti fornskáldanna og
síðar rímnaskáldanna, en til viðbótar
hafa svo komið ógrynni nýrra hátta nú
um aldar skeið. í öðru lagi sökum
timalengdar, því hann hefir haldizt
órofinn, með litlum breytingum á mál-
fari, allt frá tíundu öld til þessa dags.
í þriðja lagi sökum víðáttu í rúminu;
því á elleftu öld voru íslenzk skáld að
yrkja ljóð sín, ekki aðeins á íslandi og
í Noregi, eða annars staðar á Norður-
lör.dum, heldur og í mörgum stöðum
þar að auki, allt frá heimskautsbaugi
að norðan til Miðjarðarhafs að sunnan,
frá Grænlandi að vestan til Gyðinga-
lands að austan. Og að mikið af þess-
um skáldskap var flutt heim til ís-
lands og fært þar í letur af sagnaritur-
unum, er ein hinna mest sláandi sann-
an fyrir því, hve innilega hugstætt
þetta var þjóðinni. Og, svo að sagan só
rakin á enda, þá hefir sumt af hinum
bezta skáldskap íslenzkum á síðastliðn-
um fimmtíu árum orðið til í ennþá
nýju heimkynni vestrænu, þar sem
emn landneminn orti í afskekktu hér-
aði í Kanada.
Sn. J. þýddi.
SVIPMYND
Framhald á bls. 2
E ngu að síður er Hússein fyrst og
fremst stjórnmálamaður og hermaður,
sem helgar sig rikismáiefnum og hefur
vakandi auga með öllu, er gerist í ríki
hans. Sagt er, að hann lesi gaumgæfi-
lega skýrslur á morgnana, en eftir há-
degi aki hann sjáifur eða fljúgi út um
landið og kynni sér af eigin raun allt
það, sem fjallað er um í skýrsluni
embættismannanna. Hann verður ávallt
að fylgjast nákvæmlega með öllu því,
sem gerist í nágrannalöndunum, því að
enn er sambúðin við þau mjög erfið og
viðkvæm. Hann á fáa vini meðal þjóð-
höfðingja í Arabalöndunum, nema þá
e. t. v. Bourgiba, forseta í Túriis. Gyð-
ingar hafa jafnan óvígan her á landa-
rnærunum, enda virðast viðhorf ísraelsf
og Jórdaníu ósættanlag, eins og sakir
standa. Ekki bætir það úr skák, að upp
á síðkastið hafa Rússar farið að sýna
Jórdaníu og grannríkjum hennar mikinn
áhuga.
28. ágúst 1986
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15