Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1966, Blaðsíða 8

Lengst til vinstri er einn ágætastt
barnalæknir, sem nú er uppi, Frakk-
inn Robert Debré, prófessor, sem nú
starfar við Barnahjálp Sameinúðu
þjóðanna og hefur beitt sér fyrir
margs konar áætlunum, er eiga að
koma í veg fyrir, draga úr og lækna
barnasjúkdóma. í miðið er Nóbels-
verðlaunahafinn Wendell Stanley,
prófessor við Kaliforníuháskóla.
Hann virðir fyrir sér margstækkaða
eftirmynd af lömunarveikiveiru-
kristal. Stanley var fyrstur tii þess
að einangra, hreinsa og kristalla
veiru. Það var veira, sem ræðst á
tóbaksjurtina. Til hægri er Sir
Christopher Andrewes, sem einangr-
aði inflúenzuveiru fyrstur manna.
Hann rannsakaði einnig taugaveiki
og venjulegt kvef.
HBMURINN ER FULUIR AF SÖTTKVEIKJUM
Vísindamenn
sjá fram á
langvarandi
viðureign
Iannað sinn á 100 árum hafa
uppgötvanir varðandi gerla
og sóttkveikjur breytt um áttir og
aðferðir í rannsóknum á smitandi
sjúkdómum. Eftir að hafa gefið upp
alla von um, að menn munu nokkru
sinni losna við smitandi sjúkdóma,
eru vísindamenn nú farnir að reyna
að leysa hið mikila og flókna vanda-
mál — samlífi við sóttkveikjur.
Áður en Pasteur kom til sögu,
kenndu læknar líkamsveilum frem-
ur en sóttkveikjum um veikindi
sjúklinga sinna. Þá sýndu þeir Koeh
og Pasteur fram á, að mismunandi
bakteríur ollu mismunandi smitandi
sjúkdómum. Pasteur lagfærði og
betrumbætti bólusetningalyf, og síð-
an kom Ehrlich og sýndi fram á með
móteitrinu við sýfilis, salvarsan, að
meðöl gátu unnið bug á sníkjudýr-
um. Árangur þessa varð sá, að við-
horfin gjörbreyttust, og menn tóku
að líta vonaraugum ti<l æfintýratil-
veru. þar sem lyf mundu eyða öllum
skaðlegum sóttkveikjum.
A margan hátt virtist þessi bjart-
sýni styðjast við rök,. einkum fyrir
þróun á síðustu áratugum. Súlfalyf
reyndust með ágætum gegn margs konar
bakteríum. Þá kom uppfinning fúka-
lyíja og húgmynd um að beita sótt-
kveikjum gegn hvorri annarri, etja þeim
saman. Það var hreint furðulegt, að
fólk lifði af hingað til banvæna sjúk-
dóma eins og bakteríu-lungnabólgu.
Aetinomyein hindrar bakteríur í að
framleiða kynefni sín; penicilin truflar
íramleiðslu frumuveggjanna; gramicidin
skemmir frumuhimnuna; streptomycin
truflar framleiðslu þeirra á eggjahvítu-
Hvað er sóttnæmi? Sumir sýklar,
eins og þeir sem valda malaríu, eru
mjög smitandi fyrir flesta menn, en þó
ekki fyrir svertingja á Nýju-Gíneu, sem
geyma sýkilinn í blóðinu því nær frá
fæðingu, en verða litið varir við hann.
Hvers vegna?
Hvernig fer stress eða streita að því
Rtné Dubois vitnar í hina mjög svo
frumstæðu Mabaana, sem lifa mjög ó-
hednæmu lifi og að því er virðist á fá-
að hjálpa smitun til að snúast upp í sjúk-
dóm? Stress hefur áhrif á framleiðsluna
með ýmsum hormónakirtlum, sem kunna
að koma til greina við afstöðu okkar til
smitunar. Hjálpar það oss gegn sjúk-
öómum ef við erum laus við stress? Dr.
breyttum kosti í óvistlegum hluta
Súdans, en eru þó framúrskarandi lang-
l'f-'r og næstum því lausir við sjúkdóma.
Langlífi hinna hæfustu hefur vafalaust
hert þessa menn, en hvaða þýðingu hei-
ur það að líf þeirra er laust við hávaða
og stress?
efnum og antimycin torveldar efna-
skiptastarfsemi þeirra.
En draumurinn um smitlaust líf varð
skammvinnur. Á síðustu árum hafa
læknar komizt að því ,að margar sótt-
kveikjur hafa óhugnalegt viðnáms-
þol gegn lyfjum, og að bólusetningar
eru betri gegn veirum en bakteríum.
Nú eru þeir sammála um að smitun er
normalt ástand og að gerlalaus maður
mundi sennilega deyja.
\
n.Ut heilbrigt fólk er morandi í
sóttkveikjum, sem geta verið hættuleg-
ar, ef svo ber undir. Nefslím sérhvers
heilbrigðs manns getur innihaldið sótt-
kveikjur, sem geta valdið hvers konar
sýkingu, lungnabólgu, taugaveiki og
jafnvel mænusótt. Hvers vegna fær hlut-
aðeigandi engan þessara sjúkdóma?
Læknar sem leita svars, eru teknir að
sjá mikinn mun á smitun og sjúkdómi.
Oftast vegum við salt milli sjúkdóms og
htUsu, aldrei lausir við smit, en aldrei
beinlínis veikir. Við verðum einungis
veik, þegar hini-r ávallt nálægu en
leýndu sýkiar verða hinni eðlilegu
stjórn líkamans yfirsterkari. Eða við
verðum veik vegna aðfenginna sýkla á
borð við mislinga, inflúenzu eða bólu-
sótt, sem ekki búa í okkur að staðaldri
sem fastagestir.
Læknar eru nú að reyna að greina
þ'essa ruglingslegu heilbrigði með til-
tölulega nýjum rannsóknaraðferðum,
aðstöðu-læknisfræði, þar sem knýjandi
spurningar leita hvarvetna á.
Bandaríkjamenn styrkja berklakönnun, sem WHO er að láta gera í Afriku.
Þetta gegnumlýsingartæki er í einni af mörgum bifreiðum, sem notaðar eru við
könnunina. Ljósmyndin er tekin í Basútólandi í Suður-Afríku.
M
un risaborgin verða öruggari
staður? Eykur sambýli á sjúkdóma?
Sé því þannig farið, stafar það þá af
aukinni hlutdeild í annarra manna sýkl-
um eða getur það einnig stafað af auknu
siressi vegna þétt'býlis? Stöndumst við
sjúkdóma verr en Kró-Magnan-maður-
inn? Lífeðlisfræðilega séð er mannslik-
aminn undirbúinn þau skilyrði hellis-
búans — um 12 klukkustunda dagsbirtu,
eðlilegs lofts, sveitakyrrð og lausn frá
stressi með beinni líkamsáreynslu. Vís-
indamenn velta vöngum yfir því, hvort
andstaða gegn sjúkdómum aukist eða
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. ágúst 1966