Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1966, Blaðsíða 2

Hinn nýi utanríkisráðherra
ísraels í ríkisstjórn þeirri,
sem Leví Eshkol myndaði eftir sein-
ustu kosningar, er Abba Eban. Ekki
er búizt við neinum stórvægilegum
breytingum á utanríkisstefnu lands-
ins við þessa skipun, en þó vænta
menn þess fastlega, að ísraelsmenn
verði sveigjanlegri gagnvart Araba-
ríkjunum og fúsari til samninga. Að
vísu hefur aðallega staðið á Aröb-
um til þessa, en líklegt er talið, að
ísraelsstjórn muni reyna nýjar leið-
ir, til þess að draga að einhverju
leyti úr spennunni, sem nú ríkir í
löndunum fyrir botni Miðjarðar-
hafs.
Abba Solomon Eban, sem nú er 51 árs,
er fæddur í Suður-Afríku árið 1915.
Árið 1923 fluttist hann til Bretlands
með móður sinni, eftir að hún hafði gifzt
kunnum vísindamanni, Isaak Eban.
Abba Eban lagði stund á Austur-
landamál við háskólann í Cam-
bridge og varð þar siðan
lektor í hebresku, sýrlenzku (arame-
ísku), arabísku og persnesku, aðeins
23ja ára að aldri. Hann fór snemma
sð hafa afskipti af stjórnmálastarfsemi
zíonista, sem þá voru margir í Lundún-
um og vildu stofna gyðingaríki í
Palestínu. Þá hét hann A.ubrey Eban,
en að beiðni Bens Gúríons breytti hann
fornafni sínu í hebreskt nafn og tók
sér nafnið Abba. Fyrsti utanríkisráð-
herra ísraels, Sharett, hét upphaflega
Shertog, og næsti utanríkisráðherrann,
frú Golda Meir, sem Abba Eban hefur
nú tekið við af, hét Meyerson. Slíkar
nafnbreytingar eru mjög algengar meðal
forystumanna í ísrael, og eins hafa marg-
ir innflytjendur á síðari árum tekið sér
hebresk r.'öfn ístað hinna sgildu
gyðinganafna.
B en Gúríon fékk snemma mikið
álit á þessum gáfaða fræðimanni, og
á heimsstyrjaldarárunum síðari var
Abba Eban tengiliður milli svokallaðs
Palestínukontórs heimssambands Júða
og yfirherstjórnar bandamanna. Fékk
hann majórstitil í því starfi. Árið 1947
var hann aðalfulltrúi zíonistahreyfingar-
innar á ráðstefnunni, sem haldin var um
Palestínuvandamálið og ieiddi til þess,
að Sameinuðu þjóðirnar viðurkenndu
ísraelsríki. Á þessum árum starfaði hann
í hinni leynilegu Haganah-hreyfingu.
Síðan var hann samfleytt í.tíu ár fasta-
fulltrúi og sendiherra ísraels hjá Sam-
einuðu þjóðunum, og jafnframt var hann
frá 1950 til 1959 ambassador ísraels í
Bandaríkjunum. í báðum þessum stöð-
um ávann hann sér virðingu á alþjóða-
vettvangi fyrir skörulega framgöngu og
eignaðist fjölda vina meðal sendifulltrúa
hvaðanæva úr heiminum. Eftir kosn-
ingarnar í ísrael árið 1959 varð hann
ráðherra án sérstakrar stjórnardeildar í
stjórn undir forsæti Bens Gúríons, en
Eban var þá álitinn einn hinna „ungu
n:anna“, sem studdu Ben Gúríon. Árið
1960 varð hann mennta- og menningar-
málaráðherra í ríkisstjóm Levís
Eshkols, sem nú hefur aftur tekizt að
Abba
koma saman samsteypustjórn, — að
vísu með ærnum erfiðismunum. Frá 1963
—1965 var hann varaforsætisráðherra.
S kipun Abba Ebans í embætti
utanríkisráðherra táknar kynslóðaskipti
í ísrael. Hann hefur í fyrstu ræðum
sínum lýst yfir fylgi sínu við þá stefnu
í utanríkismálum, sem ríkisstjórnir
Israels og hinir tveir fyrrverandi utan-
ríkisráðherrar, Sharett og Golda Meir,
hafa fylgt. Stefnan verður hin sama, en
sennilegt er, að breytt verði að nokkru
um baráttuaðferðir. Frú Golda Meir var
fulltrúi hinna þrautseigu, óttalausu og
vígreifu landnema zíonista í Gyðinga-
landi, sem börðust fyrir stofnun ísraels-
ríkis af ástríðu og trúboðsáhuga. Abba
Eban er hins vegar dæmigerður raun-
sæismaður í stjórnmálum — „real-
pólitíkus", sem sér fleiri en eina leið
af markinu. Meðan stjórnmálamennirn-
ir heima í Israel börðust örvæntingar-
fullri baráttu fyrir lífi lýðveldisins og
áttu við gífurlega erfiðleika að stríða
innanlands, sat Abba Eban í húsi Sam-
einuðu þjóðanna í New York og lærði
mannganginn í hinu fágaða en kaldrifj-
aða tafli alþjóðastjórnmála. Hann er
þrautþjálfaður diplómat og heimsmaður,
snjall og snarráður í samningum, óvenju
vel gefinn andlega, vestrænn vísindamað
ur í austurlenzkum fræðum. Hann er
því mörgum kostum búinn, og verður
forvitnilegt að fylgjast með því, hvað
honum verður úr þeim í hinu nýja starfi.
Eban var um tíma yfirkennari við
Araba- og Austurlandastofnunina í
Jerúsalem, og frá árinu 1958 hefur hann
verið forseti Weizmann-vísindastofnunar
innar, sem kennd er við Chaím Weiz-
mann, fyrsta forseta ísraels, en hann
var fyrr á árum æðsti yfirmaður rann-
Eban
sóknastofnana brezka flotans og þekkt-
u: vísindamaður. Abba Eban er heiðurs-
doktor í iögum og bókmenntum við
marga bandaríska háskóla, svo sem há-
sltólana í Boston, Maryland, New York
og Cincinnati, og félagi í Heimsaka-
demíu lista og visinda.
Meðal bóka eftir hann skulu nefndar
„Hin nýja bókmenntastefna í Egypta-
landi“ („The Modern Literary Move-
ment in Egypt“, 1944), „Völundarhús
réttlætisins“ („Maze of Justioe“, 1946),
„Rödd ísraels“ („Voice of Israel“, 1957)
og „Flóðbylgja þjóðernishyggjunnar"
(„Tide uf Nationalism“, 1959).
Abba Eban kvæntist árið 1945, og
heitir kona hans Susan, fædd Ambache.
Þau eiga einn son, sem Elí heitir, og
dóttur, er heitir Gíla.
Fyrsta viðtal, sem hann átti við
blaðamenn, eftir að hann tók við emb-
ætti, var við Francis Ofner, frétta-
mann „Observers“. í því sagði hann
m.a., að hann mundi reyna að koma á
fjórveldasamningi milli Bandaríkjanna,
Sovétríkjanna, Bretlands og Frakklands,
sem ætti að vera undirstaða tilrauna til
að bæta sambúð ísraels og Arabaríkj-
anna. „Ég mun reyna að efna til beinna
viðræðna við helztu fulltrúa arabískrar
þjóðernishyggju og reyna að sannfæra
þá um, að hagsmunir þeirra ekki síður
en okkar krefjist þess, að friður sé hald-
inn okkar í milli. Ég mun hvetja til
breytingar á hugsunarhætti meðal okk-
ar í ísrael gagnvart Arabaríkjunum, því
að hingað ti! höfum við fyllzt örvænt-
ingu og afkrifað Araba sem samnings-
aðilja, þegar Arabavandamálið ber á
góma. Ég mun einnig reyna að koma
Israel á sinn stað í heimsmálunum, þ.e.
gera það að fullgildu áhrifasvæði í mál-
efnum Miðausturlanda í stað þass að
halda því utangátta“. — Hann er þeirr-
ar skoðunar, að þrátt fyrir hörmungar
nýliðinnar sögu „og sorglegan, sameigin-
legan arf“, muni ríkisstjórnunum í Bonn
og Jerúsalem takast að gefa fagurt for-
dæmi góðrar samvinnu á grundvelli
árangursríkra og heiðarlegra samninga.
Sambúð Vestur-Þýzkalands og Israels
hefur verið ágæt frá upphafi. Á austur-
þýzku leppstjórnina á sovézka hernáms-
svæðinu í Þýzkalandi minntist hann ekki
einu orði.
Hann ræddi síðan um nauðsyn þesg
að athuga rækilega, hvort ekki sé hægt
að gera samning milli Vesturveldanna
og Sovétríkjanna, sem tryggi landamæri
og sjálfstæði ríkja í Miðausturlöndum.
„Ef leiðtogar Arabaríkjanna ættu að
mæta sameiginlegri tryggingu fyrr-
nefndra fjórvelda á óbreyttum landamær
um, munu horfur á friðsamlegri sam-
búð Arabaríkjanna og ísraels vænkast
stórlega“. Eban bætti því við, að á
þessu stigi málsins væri þess tæplega
að vænta, að gerður væri mjög form-
legur samningur um þetta, heldur ein-
ungis gefin út sameiginleg yfirlýsing
um ábyrgð á núverandi landamærum
og sjálfstæði allra Arabaríkjanna og
Israels. „Ein,s og stendur, er of mikið
um stórveldasamkeppni og of lítið um
stórveldasamvinnu í löndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs".
Ofner spurði Eban, hvort líklegt
væri, að Sovétstjórnin hefði áhuga á að
ábyrgjast óbreytt ástand í Austurlönd-
um nær, ásamt Vesturveldunum, en sam
búð ísraels og Sovétríkjanna hefur oft-
ast verið fremur kuldaleg, og stundum
hefur afstaða Kreml-stjórnarinnar bein-
línis verið ísraelum fjandsamleg. Eban
kvaðst ekk: geta svarað því, en ekki
sc.kaði að þreifa fyrir sér í þessa átt.
„Miklar breytingar eru nú að verða á
aiþjóðlegum samskiptum. Fyrir stuttu
hefði fáa grunað, að Sovétstjórnin
mundi hafa meðalgöngu um að halaa
óbreyttu ástandi í viðskiptum Indlands
og Pakistan, eða að forseti í Arabariki
fordæmdi opinskátt sjálfsblekkingar
Arabaleiðtoganna varðandi hugsan-
lega styrjöld Arabaríkjamna við
Israel". — Hér á Eban við
Kasmír-fundinn í Tasjkent og
afstöðu Bourgiba, forseta í Túnis sem,
leggst eindregið gegn stríðsæsingum
Nassers Egyptalandsforseta. „Deilur
okkar og Araba eru nú í sjálfheldu, en
sjálfhelda er betri en styrjöld. Við verð-
um að gera Aröbum það fyllilega ljóst,
að þeir hafa ekkert að gera í hendurn-
ar á okkur í styrjöld, en jafnframt verð-
um við að reyna að efna til einhvers
konar viðræðna. Viðleitni til samninga-
íunda hefur engan árangur borið, en nú
eru svo miklar breytingar að gerast á
stefnu einstakra Arabaríkja, að það rétt
lætir þann áhuga, sem ég hef á beinum
viðræðum". Hér á hann við vaxandi
óþolinmæði Arabaleiðtoga með Nasser,
stefnu Bourgiba, efnahagsörðugleika
Egypta, ólík sjónarmið Sýrlendinga og
Jórdaníumanna, áhugaleysi íraksbúa á
því að gera út herleiðangur vestur yfir
eyðimörkina til þess að „ýta Gyðingum
út í sjóinn“, meðan þeir eiga fullt x
fangi með að bæla uppreisn Kúrda nið-
ur, efnahagslega velmegun Líbanon-
manna, sem litlu vilja fórna vegna
Framhald á bls. 10
Framkv.siJ.: Siglns Jónsson.
Rltstjórar: SigurSur Bjarnason frá Vleur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl 6. Simi 22480.
Utgefandi: H.f. Arvakur. ReykjavRc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. marz 1968