Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1965, Blaðsíða 5

or við háskólann í Bordeaux, Rob-
ert Escarpit að nafni, hefur að til-
hlutan Menningar- og vísindastofn-
tmar Sameinuðu þjóðanna (UNE-
SCO) samið rit um þá byltingu
sem í vaendum er í bókaútgáfu
heimsins. Gerir hann einkum að
umtalsefni bækur í vasaútgáfum,
sem nú eiga æ meira gengi að fagna
um víða veröld. í Bandaríkjunum
einum eru daglega ge£r>ih út millj-
ón bækur í vasabroti, smi eiga ör-
uggan markað- Samtímis eykst eft-
irspurn eftir bókum mn heim all-
an hröðum skrefum, ekki sízt í van-
þróuðum löndum.
Með ört vaxandi menntun íbúanna í
hinum vanþróuðu löndum verður þörf.
in fyrir bækur, allra helzt ódýrar bæk-
ur, æ brýnni, og bersýnilegt er, að stór-
kostleg bylting í bókaútgáfu er í aðsigi
— bylting sem við getum aðeins gert
okkur óljósa grein fyrir enn sem komið
er.
Escarpit ber kvíðboga fjrrir þróun-
inni af góðum og gildum ástæðum.
Vegna stóraukinnar tungumálakunn-
áttu um heim allan er nú svo komið, að
étta þjóðtungur geta fullnægt lestrar-
þörf þriggja fjórðuhluta allra læsra
jarðarbúa. Þessar tungur eru enska
(18,1%), kínverska (16,9%, rússneska
(15,9%), spænska (6,2%), þýzka (5%),
japanska (5%), franska (3,8%) og
ítalska (2,4%). Þessi átta tungumál full-
nægja lestrarþörf þriggja fjórðuhluta
ellra læsra manna í heiminum, en hins
vegar talar þessi sami hundraðshluti
jarðarbúa tólf tungur.
v
f asautgafurnar eiga öðrum þræði
vaxandi gengi sitt að þakka hinni stór-
auknu tungumálakunnáttu. Þetta felur
vitaskuld í sér þá hættu, að eftirspum-
inni eftir lestrarefni í vanþróuðum lönd-
um verði einungis fullnægt af örfáum
„stórveldum'‘, sem hafa hvort tveggja í
senn, möguleika á mikilli fjöldafram-
leiðslu og ,,alþjóðlegar“ tungur.
Escarpit bendir réttilega á, að þessi
þróun sé ískyggileg, af því hún sé ekki
bumdin við fag- og kennslubækur. Þeg-
ar „stórveldin" taka að drottna yfir
bókamarkaði smærri þjóða og veita
þeim mjög stóra skammta af sínum
eigin bókum, leiðir það ekki aðeins til
hættulegra einhliða áhrifa úr einni átt
(eða í bezta falli úr fáum áttum), held-
ur veldur það ískyggilegum samdrætti
í innlendri bókaútgáfu, og við það
kannast íslenzkir bókaútgefendur af
eigin raun.
Escarpit lætur í ljós þá skoðun, sem
er að minni hyggju laukrétt, að inn-
lendar miðlungsbókmenntir séu miklu
heppilegri andlegu lífi hverrar þjóðar
heldur en „góðar" erlendar bókmenntir,
sem ekki fullnægi raunverulegum
þörfum þeirra sem lesa þær.
„Bókabyltingin" á eftir að leiða af
sér margþætt vandamál, sem torvelt er
að sjá fyrir enn sem komið er. Fjölda-
framleiðsla „stórveldanna", þó góð sé,
mun að sjálfsögðu draga mjög úr vand-
aðri bókagerð. Verulega vandaðar bæk-
ur verða í erfiðri samkeppnisaðstöðu
og munu trúlega höfða til fámennra
hópa — að minnsta kosti framan af.
En viðsjárverðasti þáttur þróunarinn-
ar er að sjálf sögðu hættan sem hún leið-
ir yfir innlenda bókagerð smáþjóðanna.
Það er sem sé hugsanlegur möguleiki,
að með tíð og tíma eigi ófáar þjóðtung-
ur beinlínis eftir að hverfa sem ritmál,
og er ekki enfitt að gera sér í hugarlund
hver eftirleikiurinn verður.
Er þá enginn vegur að spoma gegn
þessari þróun eða veita henni í heppi-
legri farvegi?
Vísast eru ýmsar leiðir til þess, ef
bókaútgefendur almennt gerðu sér hætt-
ima fullkomlega ljósa og legðust á eitt
um að vemda hinn innlenda bókmennta-
gróður. Það verður vafalaust gert í ein-
hverjum mæli, þegar fram líða stundir,
en segja má, að þar sé fyrst og fremst
um neikvæðar aðgerðir að ræða, og
víst eiga þær fullan rétt á sér, þó
óneitanlega væri æskilegra að geta
einnig gripið til jákvæðra ráða.
Eru nokkur slík ráð tiltæk? Geta smá-
þjóðirnar lagt eitthvað jákvætt til þró-
unarinnar og beint henni inn á brautir
sem þeim séu hagkvæmar?
Um það er erfitt að spá að svo stöddu,
en fyrir nokkrum vikum hitti ég sænsk-
an bókaútgefanda, sem var hér á snöggri
ferð, Evert Cagner frá Gautaborg, og
hann vakti hjá mér vonir um, að hægt
væri með dirfsku og hugkvæmni að gera
hluit smáþjóðanna í þróuninni miklu
stærri en hann er nú, og jafnframt að
koma í veg fyrir að vasaútgáfurnar
kæfi betri og varanlegri bókagerð.
E ver.t Cagner rekur útgáfufyrirtæki
í Gautaborg, sem sennilega er stórtæk-
ast og sérkennilegast allra bókaforlaga
á Norðurlöndum og þó víðar væri leit-
Finnski húsameistarinn Alvar
Aalto fœrðist undan að láta uppi
álit sitt á íslenzkri byggingarlist,
þegar hann var hér á ferð síðast,
og var það hvort tveggja í senn,
vottur um háttvísi hans og vitnis-
burður um ásigkomulag húsagerð-
ar hérlendis. Á sama tíma og fslend
ingar vinna kappsamlega að þoi
að rífa niður eða ofurselja eyði-
leggingunni ýmis fallegustu hús
sín frá fyrri tíð, er hrúgað hér upp
sviplausum steinkössum af öllum
stœrðum svo hundruðum skiptir,
þannig að Reykjavík er á góðum
vegi með að verða eins konar þver-
skurður af hversdagslegustu borg-
arhverfum erlendis, þó hún eig\
eitt sérkennilegasta og fegursta
borgarstœði í víðri veröld. Jafnvel
á kreppuárunum voru yfirleitt
reist hér svip
meiri og fall-
egri hús, þó
smá væru, en
þau sem nú
tíðkast, og
sannast hér
sem víðar að
auraráðin eru
ekki örugg
trygging fyr-
ir smekkvísi.
Maður vonar í lengstu lög, að
Reykvíkingar beri gœfu til að varð
veita einhver af sínum gömlu svip-
miklu húsum, svo sem Stjórnar-
ráðshúsið, Menntaskólann, Alþing-
ishúsið og Tukthúsið við Skóla-
vörðustíg, þó þeir séu þegar búnir
að kasta á glæ mörgum ómetan-
legum dýrgripum. Það er búið að
fara þannig með gömlu Reykja-
vík, að höfuðstaðurinn mun aldrei
geta státað af sögulegum borgar-
kjarna eins og flestar þœr borgir
erlendis sem skemmtilegast er að
gista — en einstök hús ætti að
mega varðveita.
Skipulag Reykjavíkur er annað
mál, ekki óskylt, sem hlýtur að
hafa valdið mörgum borgarbúum
ekki síður en aðkomumönnum tals
verðum heilabrotum. Víðast hvar
þar sem eitthvert skynsamlegt vit
er í skipulagsmálum borga er lögð
áherzla á að hafa íbúðarhverfin
þar sem útsýni er mest og bezt,
en verksmiðjur og verzlanir eru
fremur staðsettar þar sem fátt er
til að gleðja augað. 1 Reykjavík
hefur þessu af einhverjum dular-
fullum orsökum verið snúið við.
Hér í borg er varla til sú kvos
eða mýri, að ekki sé hrannað þar
saman íbúðarhúsum, sbr. Norður-
mýrina, Kringlumýrina, Sogamýr-
ina, en hins vegar er verksmiðj-
um og verzlunarhöllum tyllt upp á
holt og hæðir þaðan sem dýrleg-
ast er útsýnið. Átakanlegasta dœmi
þessa er Suðurlandsbrautin frá
.Ási inn fyrir Múla, sem er eitt til-
komumesta húsastœði í borginni.
Þar hefur verzlunarhöllunum bók-
staflega verið hrúgað saman, en
af einhverri vangá að því er virð-
ist hefur þó þremur átta hœða fjöl-
býlisliúsum verið komið upp milli
Suðurlandsbrautar og Hátúns, og er
ástœða til að samfagna íbúum
þeirra. Töfrar Reykjavíkur eru
framar öðru fólgnir í sundunum
Framhald á bls. 6

38. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS