Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1965, Blaðsíða 12

sem barn, fjallið með musterislínunum
og jafnvægið sem enginn sér nema hann
hafi vegið brotasilfur árum saman.
Ég lærði grandgæfilega þessar stefn-
ur og gat byggt upp mynd í hvaða
stefnu sem var. Og ég tók próf við lista-
skólann á meðan. Síðan byrjaði ég að
halda sýningar og hélt áfram að læra
eins og allir menn verða að gera. . .
. . - Ég býst við a'ð íslenzk náttúra
reynist mér fullnaðarskóli eins og ann-
arra þjóða listamönnum þeirra jörð. —
Sögnin um heimsfrægðina eru barna-
brek hjá þjóð sem er að byrja að sá
í illa yrktan akur.
— Meiru varðar að hlýindi sumars
gefi góða uppskeru, þá mun þjóðin verða
sterk eins og landfð og fóstra falleg
blóm sem margir vilja dást að og skoða.
En þó Kjarval geri kúbískar og fútú-
rískar tilraunir er skyldutilfinningin við
ísland óvíkjandi sterk, land hans sem
hafði lent í óskilum þegar menningin
hafði haldfð áfram að vaxa þar sem
sambandið var og keppni milli ná-
grannalanda og viðskiftin. Og þessar
tiiraunir allar miða að því að efla og
fjölþróa gáfur hans og hæfileika til
köilunarhlutverksins fyrir þjóð hans og
land, að opna fsland og fegurð þess fyrir
íbúum landsins, um leið og hann lyfti
því 2f myndlausum refilstigum til að
deila hlut í heimsmenningu, vekja næm-
leikann í þjóðinni fyrir sínum sérstaka
úthlutaða parti af heimsmyndinni.
Ifann segist vera einn af nýju mönn-
unum. Það er hann vissulega. En hann
stendur líka föstum fótum í fráfæru-
tímabili, hann geymir hið bezta þess
tíma og tryggð hans bregzt aldrei. Og
hann geymir bókmenntalegan arf sem
hann ávaxtar í list sinni og upphefur
samkvæmt lögmálum þeirrar listgrein-
ar; í mörgum snjöllum málverkum Kjar-
vals liggja bókmenntalegar hugmyndir,
sýnir skálds bundnar í dýrt myndform.
Hann málar ekki peinture pure, hi’ð
hreina málverk numið úr tengslum við
hin nefnanlegu fyrirbæri náttúrunnar;
þó Kjarval hafi snemma málað myndir
ser.i mætti kalla afstrakt þá fullnægir
það honum ekki. Skáldgáfa hans er
órjúfanlega bundin því sem augað nem-
ur á himni og jörð: haf fjöll skip, skafl-
ar í hömrum, glampi á vatni, skuggi af
skýi, mosi, hraun; blik í auga, ótti í
mu.nnsvip; yfir brá líður blær af þótta;
gamall sálmavers skrifáð í öldnu and-
liti.
AUSTURVÖLLUR
Framhald af bls. 3.
á að kalla það, þessa sýnilegu sannan-
legu einstaklingsmynd, eins og aðrir
borgarar með séreðli.
Mr að er erfitt að velja séreðli handa
öðrum, og erfitt sumum sjálfum sér.
Þeir sem bera fyrirmyndina í hjartanu
af óákveðnu átrúnaðargoði ástalífsins,
eru alltaf í vörn. Þeir vilja ekki bind-
ast öðrum en sjálfum sér fyrr en sú
útvalda kallar, þangað til eru þeir að
leita, nálgast, hafna, bindast og rjúfa
eiða, sem þeir héldu að ættu að vera
heilagir.
H elgir eiðar blunda í vitund lista-
mannsins, frammi fyrir allri fegurð, öllu
lífi — hann sér listamann í hverri mann-
veru, listakonu í hverri kvenveru, en
sumar verurnar eru honum óskyldari en
aðrar. Einstöku hrífa hann nær. En eið-
arnir frá hinum ósannanlegu lögmálum
stjórna gjörðum hans, þangað til veran
sú kemur, sem brýtur innsiglin, og hróp-
ar inn í hugskotið: „Ég er boðberinn með
almættið handa þér. Ég er veran, sem
þú áttir að mæta í ást. Vilt þú verða ham’
ingjusamur? Vilt þú verða lukkulegur?
Þú ert frjáls fyrir því og óháður mér.
Með brotin innsigli helgustu eiða kalla

i tm * J . r X
íit 1 Ílífi
fli
SYNGJANDI VOR (af ofan) MÖMMUMYND (aff neffan)
ég þig ekki til þess að bindast, þvi ég
«r veran, sem ann þér, sem vill að þú
sért frjáls.
Ég gef þér eilífðina og heiminn. Ég
gef þér borgina, sem er full af heilög-
um anda. Þú mátt eiga það allt, og
stækka borgina og prýða, eins og þér
finnst réttast og bezt, fyrir sjálfan þig
og aðra. Þegar ég er búinn að þessu,
heimta ég ekkert af þér, því að ég býst
við að þú sért þá svo breyttur, að þú
þekkir mig ekki.“
Svona finnst þér hún birtast í hugskoti
þínu veran, sem braut upp innsiglin þín,
traustu hallirnar og sterku böndin. Það
er þreytta sálin, eftir vandasama verkið,
við að opna það, sem var innibyrgt í vit-
undinni, safnhúsið þitt, safnhús almætt-
isins.
B orgin er stór og skrautleg, og svo
full af sundurleitum anda, að erfitt er
að komast áfram. En hugmyndir lista-
mannsins, úr ótal hausum, hjálpa hon-
um. — Og léttlyndið vippar honum upp
á glampandi þök í sólskininu. Þreytta
sálin, sem vann vandasama verkið, sést
hvergi, stúlkan tígulega við Austurvöll.
Hvar ert þú? Hefur þú villzt á sundur-
leitum anda og listamannssál? Komdu
fljótt, svo ég ekki týnist út um alla
geima, komdu inn í brjóst mitt með al-
mættið, sem þú bauðst mér, gakktu um
borgina í brjósti mér, áður en himinn-
inn hrapar af húsþökunum. Haltu áfram
að vinna vandasama verkið, þreytta sál.
Ég býð þér inn, til þess að hvílast og
endurnýjast.
Allt er autt og tómt, þegar heilag-
ur andi er forsmáður í lítilli borg. Þá
fer ástin í felur og þorir hvergi nærri
að koma. Þá veslast tilfinningar upp í
kæruleysi og tiktúrum og týnast í
skúmaskotum. En kyrrstaða burtrekinna
drauma hylur endingarlítið og dagfars-
kalt líf.
Þá deyfa hugsjónamenn næmar tilfinn-
:ingar sínar með fínu reyktóbaki og taka
listigöngur suður með Tjörn, til að stúd-
era loftslag og sunnanvind, en hið óstöð-
uga séreðli þeirra fullnægir nú bara
viðurkenndum áburðarkröfum á þeim
útvalda stað, svo hinn sívinnandi andi
og listaeðli tekur „svingom" á sínum
listitúr fram hjá heimboðum og kaffi-
lykt nágrannanna, fram hjá lofsöngvum
hljómskálafólksins, yfir uppfinning and-
rúmsloftanna, þar sem framtakssemi
breyttra viðhorfa reynir að fullnægja
borgaralegum skyldum, með þakklátum
lofsöngvum fyrir úthlutað grunnstæði.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
33. tbl. 1965