Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1964, Blaðsíða 5

æstvirti
herra.
menntamálaráð-
A síðasta ári ritaði ég grein um
reglugerð Þjóðleikhússins í Vísi 25.
marz, þar sem færð voru rök að
því að reglugerðin væri með öllu
óviðunandi og ekki sæmandi sið-
menntaðri þjóð sem býr við lýð-
ræði. Ekki einu eina.sta atnði þess-
arar greinar var mótmælt, hvorki
af hálfu forráðamanna Þjóðleikhúss
ins né þeirra sem reglugerðina
sömdu og löggiltu á Alþingi. Verður
sú þögn ekki skilin á annan veg en
þann að'ég hafi haft rétt fyrir mér
varðandi þau atriði er ég deildi á.
Um þessa grein spunnust því eng-
ar umræður. Nú er starfsemi Þjóð-
leikhússins hins vegar aftur komin
á dagskrá í blöðum og þess vegna
ekki úr vegi að vekja á ný máls á
nokkrum þýðingarmiklum atriðum
er varða ríkisleikhús okkar.
Opið bréf til menntamálaráðherra
N.
lú er skemmst frá þvi að segja
að flestir þeirra er áhuga hafa á menn-
ingarmálum hafa til að bera að því er
vii-ðist eðlislaega tortryggni í garð stjórn
xnálamanna og þar er ég eingin undan-
tekning. Hins vegar er mér kunnugt um
að þér hafið einlægan áhuga á menn-
ingarmálum okkar og listum og hafið
eynt þann áhuga yðar í verki svo að
ekki verður um villzt. Er þar skemmst
að minnast þess ágæta starfs er þér
hafið unnið til eflingar leiklistinni í
dreifbýlinu með því að veita félags-
heimilum undanþágu frá skemmtana-
skatti og hlutast til um að þau njóti
leiðsagnar í leiklistarstarfi. Það er
^pf þessum sökum sem ég sný mér til
yðar nú. Mér virðist að næsta skrefið
6em stíga verður í íslenzkum leiklistar-
niálum sé að taka alla starfsemi Þjóff-
leikhússins til gagngerffrar endurskoff-
unar.
Mf essari spurningu virðist ekki
unnt að svara nema á einn veg. Stjórn
Þjóðleikhússins hlýtur að vera meira
eri lítið ábótavant. Nú er það kunnara
en frá þurfi að segja að stjórn Þjóð-
leikhússins er í höndum þjóðleikhús-
stjóra og þjóðleikhúsráðs. Hins vegar
eru þaer ga-einar reglugerðarinnar sem
fjalla um þjóðleikhúsráð og þjóðleik-
hússtjóra með slíkum eindæmum að
manni kemur einkennilega fyrir sjónir
að þær skuli hafa verið samdar af full-
orðnum mönnum. Til dæmis er alls ekkl
kveffiff á um hversu lengi þjófflcikhús-
ráð og þjóðleikhússtjóri skuli sitja. Teij-
ið þéf sem menntamálaráðheirra þess-
arar þjóðar forsvaranlegt að þjóðleikhús
É
i g vona að þér séuð mér sam-
méla um að Þjóðleikhúsið sé sameign
alirar þjóðarinnar og hver og einn
þjóðfélagsþegn hafi þar með rétt til að
láta sig mál þess skipta og benda á það
sem miður fer. Og ef ég á að vera al-
gerlega hreinskilinn þá verð ég að jéta
að mér þykir furðu særta að Þjóðleik-
húsið skuli ekki standast listræna sam-
keppni við Leikfélag Reykjavíkur eftir
fjórtán éra starf með allan sinn að-
stöðumun. Það er ekki nóg með að
Þjóðleikhúsið njóti miltils opinbers
styrks og veiti leikurum sínum betri
kjör en nokkurri annarri stétt lista-
manna býðst heldur tók það lika til
eín næstum alla leikara Leikfélajs
Reykjavíkur sem nokkuð kvað að. Þrátt
fyrir allt þetta vinnur Leikfélag Reykja
víkur nú meiri og glæsiiegri leiklistar-
•frek en Þjóðleikhúsið enda þótt það geti
hvorki boðið starfsfólki sínu tæknilegan
(tðbúnað eða kjör sem á nokkurn hátt
eru sambærileg við Þjóðieikhúsið.
Hvernig má þetta vera?
Það var nú ekJci œtlunin að fjera
Alþingi eða alþingismenn að föstu
umrœðuefni í þessum dálkum, en
þar sem að mér var veitzt í Reykja-
víkurbréfi Morgunblaðsins á sunnu-
daginn, get ég ekki stillt mig um
að bœta nokkrum orðum við það
sem áður var sagt. 1 Reykjavíkur-
bréfi var ég sakaður um að hafa
notað kauphœkkwi þingmanna sem
ástœðu „til svigurmœla og svívirð
inga í senn um Alþingi og alþing-
ismenn“.
Ég skal ekki þrátta við einn eða
neinn um það, hvenœr flokka megi
augljós sannindi undir svívirðingar,
en það er satt að segja orðið næsta
títt í okkar maðksmogna fjárgróða-
þjóðfélagi, að þegar einhver dirfist
að opna munninn og kalla hlutina
sínum réttu nöfnum, er óðara hlaup-
ið í dómstólana og menn dœmdir %
fésektir fyrir að segja sannleikann
,,á óviðurkvæmilegan Jiátt.“
■H ■■ Nú vœri ékk
H H ert nema gott
I um það að
H seqja að löq-
■ vernda qóða
H H siði oq menn-
I inqarlega
I framkomu ef
eitt væri lát-
I ið yfir alla
119 1 ganga. En
einnig í þessu
(sJcattfríðindin voru áður talin) virð
ast álþingismenn njóta forréttinda,
og þess vegna þykir mér það koma
úr hörðustu átt, þegar þingmaður
álasar mér fyrir svigurmæli og sví-
virðingar. Sannleikurinn er nefni-
lega sa, að enqir hafa svívirt Al-
þingi og alþingismenn jafnoft og
jafngróflega eins oq alþingismenn
sjálfir, og Jiafa landsmenn allir
fylgzt með þvi svo að segja daglega
arlausar kröfur til sjálfs sin og sam-
starfsmanna sinna og þeim hafði tekizt
ótrúlega vel að hefja list sína í senn í
æðra veldi hvað getu snertir og til
nýrrar og áður óþekktrar virðingar í
þjóðfélaginu. Þegar þessi hópur leikara
fekk loksins starfsskilyrði við sitt hæfi
var settur yfir hann nýr maður sem átti
að leiða hann til enn stærri sigira og
móta leiklist þessa lands um langt skeið.
Aldrei hafði áður verið stofsað embætti
er hefði eins gagnger áhrif á framtíð
heillar listgreinar bg þegar embætti
þjóðleikhússtjóra var stofnað. Aldrei áð
ur hafði neinum manni verið gefið eins
mikið vald og sköpuð önnur eins skil-
yrði til að móta að vild sinni einhvern
mikilsverðasta þátt í menningarlifi þjóð
arinnar. Aldrei áður hafði nokkur mað-
ur verið valinn í svo vandasamt stai-f
á sviði íslenzkra menningarmála.
0,
frá Nirði P. Njarðvik
stjóri og meðlimir þjóðleikhúsráðs skuli
valdir ævilangt?
Því er svo til hagað samkvæmt reglu-
gerð Þjóðleikhússins að þjóðleikhúsráði
er ætlað að fjalla um ytri málefni húss-
ins svo sem um fjárhagsáætlun, fjölda
fastráðinna leikara, verð aðgöngumiða,
„og þau málefni, er fórmaður ráðsins
eða þjóðleikhússtjóri æskja að það fjalli
úm.“ Hins vegar er öll mótun listræns
starfs í höndum þjóðleikhússtjóra o®
þar liggur hundurinn grafinn.
Þ egar Þjóðleikhúsið tók til starfa
árið 1950 var íslenzk leiklist á mikilli
framfarabraut. íslenzkir leikarar nutu
þa forustu nokkurra vel menntaðra og
reyndra fagmanna sem gerðu miskunn-
"g nú vil ég spyrja yður, hæst-
virti menntamálaráðherra: Þarf ekki sá
maður er valinn er til slíks starfs að
uppfylla nein skilyrði? Við vitum hvern
ig þetta. val fór fram. Þar höfum við
dæmi um það hvernig íslenzkir stjórn-
málamenn hafa leikið menningprmál
þjóðarinnar. Veslings maðurinn sem
tók við þessu embætti hafði að vísu ekki
dómgreind til að skilja hvað hann vai;
að gera en það er í sjálfu sér aukaatr- '
iði í þessu máli. Hvernig horfði þetta
við fagmönnum, leikurunum og leik-
ritahöfundunum? Hvernig horfði þetta
við gagnvart þeim mönnum sem höfðu
slitið sig upp með rótum- þrátt fyrir
hrakspár og formælingar og lagt á sig
bæði langt og dýrt nám þótt alls engir
atvinnumöguleikar væru fyrir hendi
með það eitt markmið að reyna að efla
irenningu þjóðar sinnar af því þeir
höfðu ekki skap í sér til að vera fúsk-
arar? Hvernig skyldi þeim hafa liðið
eftir aldarfjórðungs baráttu þegar þeim
var skipað að lúta forustu maiuis sem
aldrei hafði nálægt leiklist komið?
Manns sem eflaust hefur marga kosti en
kaus að starfa á sviði þar sem hann
gat aldrei orðið annað en fúsJcari? Og
til að bæta gráu ofan á svart var hann
skipaður upp á . lífstíð.
N,
I ú hetfúr ríkisleikhús okkar starf-
að í fjórtán ár. Árangurinn hefur orð-
ib sá að það stenzt ekki samanburð við
það leikhús er það gekk af nær dauðu.
Hinn ófaglærði maður hefur ekki að
eins verið látinn stjóma leikhúsi heldur
þurfti líka að setjá hann yfir þá starf-
seimi sem mikilvægust er vegna fiam-
í fréttum dagblaðanna un\ þingtím-
ann ár eftir ár.
Hinir virðulegu fulltrúar þjóð-
arinnar á Alþingi, sem kalla hver
annan kvígur, landsölumenn, land-
ráðamenn, leppa og leiguþý erlends
valds t austrí eða vestrí, lygara,
loddara og ótal fleiri sœmdarheit-
um, sem ég man ekki að nefna,
þeir œttu ekki að setja upp saklaus-
an undrunarsvip, þegar þeir verða
þess allt í einu áskynja, að þjóðin
ber ekki lengur virðingu fyrir þeim.
Og sízt af öllu œttu þeir að dæma
aðra af Jieilagri vandlœtingu fyrir
það eitt að benda lausJega á aug-
Jjósa annmarka.
Þjóðin bíður þess öll, að alþingis-
menn Jiœtti að vera eftirbátar
annarra um orðbragð, fjármálalegt
siðgœði oq sannleiksást, en taki nú
forustuna um Jiófsemd í orðum og
athöfnum, heiöarleik í málflutningi
og rneðferð fjármuna. s-a-m.
». tölublaff 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5