Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1963, Qupperneq 1
Jón Kr. ísfeld:
Einu sinni þegar hann var svangur,
þreyttur og rennbíautur, klifraoi nann
upp á stóran stein, steytti hnefana til
himins og formælti Guði fyrir að láta
lítinn smaladreng þjást þannig og líða.
Þessa formælingu taldi hann fjölskyldu
sína þurfa að afplána með fórnum og
friðþægingu. — Þessi frásaga um for-
mæJinguna telja margir, að muni vera
heilaspuni hans, sem orðið hafi til við
erfiðleika, sem hann átti við að stríða
í einkalífi sinu. En, hvernig sem þvi
annars er farið, varð fjölskyldan að líða
fyrir þessa synd, hvort sem hún var
hugarfóstur eða veruleiki.
Þannig var bernskuheimili S. K.
þjakað af þunglyndi og bölsýni. Það má
nærri geta, að glaðir barnshlátrar hafa
ekki fengið að bejgmála innan veggja
„Allur heimurinn snýst um S.K.*.
(Klæstrup).
ára
LM miðbik síðustu aldar
stóð gífurlegur stormur
og styrr í Danmörku og víðar um
Sören Kierkegaard. Enginn vafi er
á því, að þar var einn af mestu and-
ans mönnum aldarinnar. Þó að
honum auðnaðist ekki að verða
eldri en 41 árs, afkastaði hann ó-
grynnum ritverka, svo að fágætt
getur talizt.
Ég tel ekki aðeins eðlilegt, að 150
ára afmælis slíks manns sé minnzt,
heldur sjálfsagt, þótt ekki sé nema
í stuttri grein. Að sjálfsögðu getur
hér ekki orðið um að ræða nema
stutt ágrip af ævisögu þessa merka
manns, og helztu ritverka hans
minnzt með fáum orðum.
I.
Hann fæddist 5. maí 1813 í Kaup-
mannahöfn. Foreldrar hans voru Mic'h-
ael Pedersen Kierkegaard, kaupmaður,
og kona hans, Anna Sörensdóttir Lund
(en hún lézt, þegar Sören Kierkegaard
var um tvítugt). Foreldrar hans voru
írá heiðaibænum Sæding við Ringköb-
ing oig bæði af bændaættum.
Sören Kierkegaard ólst upp á heim-
lli foreldra sinna. Frá móður sinni fékk
ttiann llítil varatnleg áhrif, en þeim mun
meiri frá föður sínum. Úr fátækrt hafði
faðir hans unnið sig til allmikilla efna,
jþegar drengurinn fæddist, Um all-langt
Bkeið hafði hann tiliheyrt þeim söfnuði,
eem kallaði sig Bræðrasöfnuðinn og var
etrangur í trúarsfcoðunum. Faðirinn
llagði á það mikla áherzlu, að synir
ttiana fylgdu hinum ströngu kröfum
eafnaðarins. Auk þess var faðirinn ákaf-
lega þunglyndur og svartsýnn, en það
hafði einnig varanleg áhrif á alla í fjöl-
skyldunni.
Þegar S.K. (Sören Kierkegaard verð-
ur skráður svo hér eftir í grein þess-
eri) fæddist, var faðir hans orðinn 57
éra, og því aidraður maður, þegar S.K.
var enn á barnsaldri.
Faðirinn hélt því leyndu fyrir öll-
uim, hverja hann teldi ástæðuna fyrir
þunglyndi sínu og bölsýni. Taldi hann,
að reiði Guðs hvildi yfir fjölskyldunni
vegna ægilegrar syndar, jsm hann hefði
drýgt, þegar hann var 10 ára. Hann hafði
þá verið smaladrengur á józkri heiði.
þessa heimilis. S.K. varð því þunglynd-
ur undir eins á barnsaldri. Það var
að sjálfsögðu fyrst og fremst föður
hans að kenna, en einnig bróður hans
Peter Christian (síðar biskup), sem var
nokkrum árum eldri. Faðirinn gruflaði
mikið í heimspeki og dulfræði, en slikt
hefir efcki verið auðlskilið né hugþekkt
börnum. Þegar þvi S.K. fór í barna-
skólann, 8 ára að aldri, hefir skólasyst-
kinum hans vafalaust þótt hann „kyn-
legur kvistur". Hann fór mikið einförum,
Itierkegaard með kunniugja á götu í Kaupmannahöfn
en þá sjaldan hann gaf sig á tal við
skóiasystkin sín, var hann með heim-
spekilegar þrautir og vangaveltur. S.K.
varð það raunar fljótlega ljóst, að hann
var öðru vísi en önnur börn, og hin við-
kvæma barnssál hans særðist við það,
svo að hann varð enn einrænni og þung-
lyndari.
Þannig leið bernska hans í bölsýni
og tortryg'gni. Hann hefir sjálfur sagt:
„Ég hef aldrei notið þeirrar gleði að
vera barn“.
II.
egar S.K. var 17 ára, innritaðist
hann í háskólann í Kaupmannahöfn.
Faðir hans réði þvi, að sonurinn innrit-
aðist í guðfræðideildina. Hann skyldi
gerast þjónn Guðs og þannig leysa ævi-
starf af hendi, sem gæti orðið ættinni
til aflausnar. En það fór fljótlega svo,
að S-K. lagði litla stund á guðfræðina,
en þeim mun meir sökkti hann sér nið-
ur í heimspekina, t.d. kenningar Hegels,
sem hann var einkar hrifinn af. En sam
hliða náminu gaf hann sér æði lausan
tauminn og lifði í léttúð, sem að sjálf-
sögðu var víðs fjarri kristindómi gamla
kaupmannsins, föður hans. En þetta létt-
úðuga hátterni kostaði mikið og fór svo,
að S.K. stofnaði til stórrar skuldar, sem
faðir hans varð að greiða.
í samkvæmisliifi Kaupmannahafnar
og á ýmisum veitingastöðum borgarinnar
varð S.K .mikilvæg persóna. Þessa við-
urkenningu fékk hann einkum vegna
frábærrar mælskusnilldar sinnar, sam-
talshæfileika og dulúðuga blæs, sem
hvíldi yfir hugleiðingum hans. Þannig
leið timinn áfram í stefnuleysi fyrir
hinum unga andans óskmegi.
En svo kom vorið 1838. Það hefir
sennilega verið á 25 ára afmælisdegin-
um, að faðir S.K. kallaði son sinn að
sjúkraibeði sínurn. Öldungurinn var þá
orðinn 82. ára. Þarna sagði hann syni
sínum frá því, sem hent hafði fyrir meira
en 70 árum, þegar hann sem drengur
hefði formælt Guði og þar með leitt
bölvun yfir ætt sína. Þar með hafði S.K.
verið vígður hinum skelfilega leyndar-
dómi. Hann hafði áður grunað, að eitt-
hvað óttalegt hefði fyrir löngu hent
föðurinn, og það hefði aukið á syndabyrði
hans og svartsýni. En nú kom frásögnin
eins og reiðarslag yfir hamn, eða eins
og hann segir sjálfur, að það hafi helzt
líkzt skelfilegum „landskjálfta“. í dag-
bók sína hefir hann m.a. ritað þannig um
þetta: „Ég fann dauðaþögn um.lykj a mig,
þegar ég í föður minurn sá hinn óham-
ingjusama mann, sem myndi lifa okkur
öll, en hefði fyrir löngu séð grafarkross
á leiði allra vona sinna“.
Innan fárra daga verðuir mynd hins
iðrandi föður til þess, að trúarleg bylting
á sér stað í sál sonarins. Þá skrifar
hann fagnandi í dagbók sína m.a.: „Til
er gleði, sem jafn-óskiljanlega nær að
varpa uppljómun í sálir vorar eins og
hróp postulans, er hann segir: Verið
glaðir, ég segi aftur: verið glaðir". Frá
Framihald á bls. 13