Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1961, Blaðsíða 8

412
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Frumeindarkjarninn
er næsta furðulegur
VIÐ skulum hugsa okkur nagla-
haus, sem vegur 8 milligrömm
og er ekki nema einn tenings-
millimeter að stærð. En í honum
eru, þótt lítill sé, 100,000,000,000,
000,000,000 (ÍO20) atóm af járni.
í hverju þessi atómi er kjarni
og umhverfis hann snúast 26 raf-
eindir á mismunandi brautum, svo
að þær eru eins og sólhverfi um
kjarnann. Ef við setjum nú svo,
að hver atómkjarni járns sé á
stærð við naglahaus, þá myndu
rafeindirnar þurfa álíka mikið
rúm og meðal íbúð til þess að
meðal stúdenta í Moskvu og buðu
hverjum 1000 rúblur, sem vildi
staðfesta þessar ásakanir. Eftir
hálfsmánaðar áróður fengust þrír
eða fjórir til þess að taka við
þessum mútum.
Þá urðum við svörtu stúdent-
amir æfir. Við heldum fund og
flettum þar ofan af kommúnism-
anum, sem okkur hafði eitt sinn
virzt svo girnilegur. Við sömdum
álitsskjal, sem átti að sendast öll-
um stjórnum okkar í Afríku, en
Rússar sáu um að það kæmist
ekki úr landi. Á þessum fundi
hétum við því allir að hverfa frá
Rússlandi eins fljótt og unnt
væri.
Við sendum beiðnir til ræðis-
manna Vesturveldanna um að út-
vega okkur háskólavist einhvers
staðar. Ræðismönnunum var ekki
um það að blanda sér í mál okk-
ar og rússneska menntamála-
ráðsins. En eftir ítrekaðar beiðn-
ir útvegaði þýzki ræðismaðurinn
snúast í kringum hann.
En ef við snúum nú dæminu
við og setjum svo að hægt sé að
losna við allar rafeindirnar og
atómkjarnarnir séu bræddir sam-
an, þar til þeir eru orðnir á stærð
við naglahaus, þá mundi þessilitli
smíðisgripur, sem ekki er nema
einn tenings-millimetri að stærð,
vega meira en hið stærsta her-
skip, sem nokkuru sinni hefir ver-
ið smíðað.
Það er atómkjarninn, sem er
undirstaða þeirra vísinda, sem
kölluð eru kjarnorkuvísindi. Þau
þremur okkar skólavist, frænda
mínum, Theo Okonkwo frá Nig-
eríu og Michel Ayih frá Togo.
Brezki ræðismaðurinn fellst þá á
að Andrew Richard Amar frá
Uganda mætti halda áfram því
háskólanámi, er hann hljópst frá
til Moskvu.
Um mig er það að segja, að
bandaríska sendiráðið lofaði að
hjálpa mér, ef brezki ræðismað-
urinn vildi láta mig fá brezkt
vegabréf. Það fekk eg, og í októ-
ber 1960 bjóst eg til burtferðar í
Moskvu með flugvél til Washing-
ton, þar sem mér hafði verið
heitið háskólavist.
í fimm daga varð eg að þrefa
við kennara minn í Moskvu áður
en hann veitti mér leyfi til að
fara úr landi. „Þér munuð sjá
eftir þessu“, sagði hann þá.
Eg sé ekki eftir því. Eg verð
ævilangt þakklátur fyrir það happ
að sleppa.
(Úr Readers Digest)
vísindi fjalla um samsetningu
kjarnans, foreindir og neftrónux
og hinn ægilega kraft, sem held-
ur þeim saman.
Margs konar frumeindakjarnar
eru til, og þeir verða aðgreindir
með því hve margar foreindir og
neftrónur eru í hverjum. Foreind-
ir (protons) og neftrónur eru ólík-
ar, því að foreindir eru hlaðnar
jákvæðu rafmagni, en ekkert raf-
magn í neftrónum. Örlítill þyngd-
armunur er á þeim, en að öðru
leyti virðast þær hafa samkyns
eðli.
Mismunandi margar foreindir
eru í frumeindakjörnunum, en eft-
ir fjölda þeirra er frumefnunum
raðað. Einfaldasta atómið hefir
aðeins eina foreind; það er vetni.
Atóm með tveimur foreindum er
helium ,og svo koll af kolli. í
úraníum atómi eru 92 foreindir og
það er þyngsta frumefnið, sem
fundizt hefir hér á jörð, og er því
92. í röðinni. Til eru þó atóm,
sem hafa fleiri foreindir, en þau
eru þá á stjörnunum. Nokkur
þeirra hafa verið framleidd í
kjarnorkuofnum.
Það er tiltölulega auðvelt að
greina á milli frumefna. Við skul-
um nefna tvö algeng frumefni,
kolefni og köfnunarefni. í kolefn-
is-atómi eru sex foreindir, en í
hinu sjö foreindir. Þótt hér skakki
aðeins einni foreind, þá eru frum-
efnin mjög ólík. Kolefni er venju-
lega í föstu formi (kol, grafít eða
demant, eftir því hvernig það hef-
ir krystallast). En köfnunarefnið
er gastegund.
Ekki verður jafn mikill munur
á frumefnum, þótt í kjarnanum sé
mismunandi margar neftrónur. í
frumefninu lithium eru þrjár for-
eindir, en í 7,5% af því eru þrjár
neftrónur og í 92,5% eru fjórar
neftrónur. Slík afbrigði kallast
Frh. á bls. 417