Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1959, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15
Ur ríki náttúrun
Bambus
BAMBUS er stórvaxin grastegund,
náskyld hveiti, byggi og höfrum,
en fjölmargar tegundir eru til af
því, sumir segja 1000. Aðalheim-
kynni bambus eru í austanverðri
Asíu. Þar eru oft stórir skógar af
því. Það er til svo mikilla nytja, að
það er stundum kallað pálmaviður
fátæklinganna.
Bambus er mjög bráðþroska .
Þegar er plantan hefir fest rætur
vex hún svo ört, að sumir segja að
hægt sé að sjá hana vaxa, aðrir
segjast heyra hana vaxa. Þótt fjar-
stæðukennt þyki, getur þó hvort
tveggja verið rétt, því að plantan
getur hækkað um 2 fet á sólar-
hring, og vex þó aðallega á nótt-
inni. Þannig rýkur plantan upp og
er alltaf jafngrönn. Eftir 6—8 vik-
ur er hún orðin 50 feta há eða
meira, en þá hættir hún að lengj-
ast. Næstu sex árin leggur hún all-
an vöxtinn í gildleikann og harðn-
ar þá jafnt og þétt og er seinast
orðin svo hörð, að gott stál þarf til
þess að bíta á hana. Þetta á við um
stærstu tegundirnar.
Sums staðar í Asíu lifa heilir
þjóðflokkar svo að segja eingöngu
á bambus. Úr fræunum gera þeir
brauð og úr safa þeirra gera þeir
sér drykk. Ung bambusblöð eru
etin, eins og hvert annað grænmeti
og það er hægt að salta þau, sjóða
niður eða sykra svo að þau geymist
lengi. Hús sín byggja þeir úr
bambus og flest áhöld og innan-
stokksmuni. Úr þeim eru líka gerð-
ir hattar, hlífðarföt, körfur, diskar
og óteljandi aðrir hlutir. Bambus
fylgir þeim frá vöggu til grafar
— ungbörn eru höfð í vöggum úr
bambus og í gröfina fara menn í
bambuskistum. Fiskimenn gera sér
fleka úr bambus, fara á þeim út á
ár og sjó og veiða þar fisk á bamb-
usstengur. Ef menn eiga kindur,
geitur eða nautgripi, þá eru þessar
skepnur fóðraðar á bambusblöðum.
Bambus er bæði sterkt og þan-
þolið. Þess vegna er það mikið not-
að í girðingar, loftnetjastengur og
ýmislegt annað, þar sem þanþol
kemur til greina. Um styrkleika
þess er það að segja, að víða í
Austurlöndum eru gerðar brýr yfir
stórfljót, eingöngu úr bambus. Á
stríðsárunum sprengdu bandamenn
járnbrautarbrú fyrir Japönum á
einhverjum stað. En Japanar voru
ekki lengi að gera við hana. Þeir
smíðuðu nýa brú úr bambus og
eftir henni fóru járnbrautarlestir
þangað til hægt var að gera brú úr
enn traustara efni.
Um styrkleika bambus er það
einnig að segja, að það þolir hátt
upp í sama þunga og jafn gilt járn,
áður en það brotnar. Þess vegna
tóku Kínverjar upp á því fyrstir
manna, að nota bambus til steypu-
styrktar í staðinn fyrir járn. Jap-
anar komu á eftir, og nú er það
víða algengt að hafa bambus 1
steinsteypu. Jafnvel í Bandaríkj-
unum, þar sem nóg járn er til, eru
menn farnir að nota bambus á
þennan hátt.
Kunnast er bambus um allan
heim vegna þess að það er notað
í veiðistengur. Þar er ekki aðeins
um að ræða hinar ódýrustu steng-
ur, heldur jafnvel þær allra dýr-
ustu og beztu, því að þær eru gerð-
ar úr svonefndum Tonkin-bambus,
sem klofinn er í örþunnar flísar og
þær síðan límdar saman aftur.
Fyrir mörgum öldum komust
bæði Kínverjar og Japanar upp á
það, að búa til pappír úr bambus.
Og nú lítur svo út sem sá iðnaður
muni færast stórkostlega í aukana
á næstu árum. Það hefir komið í
ljós, að bambus er miklu betri
til pappírsgerðar heldur en timbur,
og er nú þegar hafizt handa í
Bandaríkjunum að rækta bambus
í stórum stíl til þess að gera úr hon-
um pappír. Er talið að hægt sé að
fá 6—7 sinnum meira pappírsefni
af hverri ekru með því að rækta
þar bambus í staðinn fyrir greni.
Stafar þetta af því hvað bambus-
inn nýtist betur og sprettur miklu
örar en grenið. En svo þykjast
Bandaríkjamenn sjá sér nýan leik
á borði með þessu, því að hægt sé
að rækta bambus á stórum svæð-
um, sem nú eru uppblásin, einkum
í Suðurríkjunum, þar sem enginn
annar gróður getur þrifist. Bambus
er afar harðger jurt og nægju-
söm. Og hún getur þrifist þótt
grimmdarfrost komi á vetrum, ef
klaki í jörð kemst aðeins ekki nið-
ur fyrir rætur hennar. í Kína vex
bambus víða í háum fjöllum, þar
sem köld er veðrátta og jarðvegur
ófrjór.
Þess má geta til gamans, að þeg-
ar Edison fann upp rafmagnsper-
ur, þá reyndi hann fyrst að hafa
kolþráð í þeim. Eftir margar til-
raunir komst hann að því, að kol
úr bambus var langbezt. Fyrstu
rafljósaperurnar, sem notaðar
voru, voru því með þræði búnum
til úr bambuskolum.
Lífsnauðsynjar
Vitur maður hefir sagt, að hver mað-
ur þurfi að eiga rúm og skó, því að
hann sé í hvorutveggja til skiftist alla
sína ævi.
o—o—o
— Konan mín hefir hræðilegt minnL
— Glesnnir hún öllu jafnharðan?
— Þvert á móti, hún man alla skap-
aða hluti.